واکاوی فقهی غربالگری (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

دیداریویکی‌متن

@@ خط ۴۸: / خط ۴۸: @@
 * '''چکیده'''
-'''واکاوی فقهی غربالگری''' کتابی است در حوزه فقه پزشکی، اثر محمدعلی قاسمی، که هدف آن بررسی حکم فقهی صورت‌های مختلف غربالگری جنین است. این کتاب با بررسی مفهوم‌شناسی غربالگری، مراحل آن،  و حکم تکلیفی سقط جنین و فروعات مرتبط، به تحلیل موارد وجوب و حرمت غربالگری و سقط جنین با استناد به ادله قرآنی و روایی می‌پردازد. در این کتاب همچنین، شرایط خاص مجازبودن سقط جنین و چالش‌های غربالگری در نظام سلامت اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده سقط‌جنین بعد از ولوج روح را به هیچ وجه جایز نمی‌داند و تنها فرضی که همه قبول دارند آن است که با بقای جنین جان مادر و فرزند با هم به خطر بیفتد. اما پیش از دمیده‌شدن روح‌ در جنین فقیهان شیعه در برخی شرایط سقط جنین را جایز دانسته‌اند.
+'''واکاوی فقهی غربالگری''' کتابی است در حوزه فقه پزشکی، اثر [[محمدعلی قاسمی]]، که هدف آن بررسی حکم فقهی صورت‌های مختلف [[غربالگری]] جنین است. این کتاب با بررسی مفهوم‌شناسی غربالگری، مراحل آن،  و حکم تکلیفی سقط جنین و فروعات مرتبط، به تحلیل موارد وجوب و حرمت غربالگری و [[سقط جنین]] با استناد به ادله قرآنی و روایی می‌پردازد. در این کتاب همچنین، شرایط خاص مجازبودن سقط جنین و چالش‌های غربالگری در نظام سلامت اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است.
+نویسنده سقط‌جنین بعد از ولوج روح را به هیچ وجه جایز نمی‌داند و تنها فرضی که همه قبول دارند آن است که با بقای جنین جان مادر و فرزند با هم به خطر بیفتد. اما پیش از دمیده‌شدن روح‌ در جنین فقیهان شیعه در برخی شرایط سقط جنین را جایز دانسته‌اند.
 == معرفی و ساختار کتاب ==
-واکاوی فقهی غربالگری، کتابی در حوزه فقه پزشکی و نوشته محمدعلی قاسمی است که موضوع اصلی آن غربالگری جنین و حکم فقهی آن است. این اثر را انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در سال ۱۴۰۲ش به چاپ رسانده است. این پژوهش، یک مقدمه و پنج فصل دارد. فصل پنجم کتاب گزارش‌گر چند استفتاء از مراجع تقلید و جمع‌بندی مباحث است.
+واکاوی فقهی غربالگری، کتابی در حوزه فقه پزشکی و نوشته محمدعلی قاسمی است که موضوع اصلی آن غربالگری جنین و حکم فقهی آن است. این اثر را انتشارات [[مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)]] در سال ۱۴۰۲ش به چاپ رسانده است. این پژوهش، یک مقدمه و پنج فصل دارد. فصل پنجم کتاب گزارش‌گر چند استفتاء از مراجع تقلید و جمع‌بندی مباحث است.
 فصل اول، در دو بخش، به مفهوم‌شناسی و کلیاتی چون تاریخچه و تبارشناسی موضوع در دو سطح موضوعی و پژوهشی اختصاص دارد. فصل دوم (سه بخش)، به شرح مراحل غربالگری و اعتبارسنجی آزمایش‌ها می‌پردازد. فصل سوم (سه بخش)، حکم تکلیفی غربالگری (وجوب، حرمت، اباحه) را بررسی می‌کند. فصل چهارم (سه بخش)، به حکم فقهی سقط جنین ناقص‌الخلقۀ تشخیص داده شده با غربالگری (حکم اولیه، ثانویه و واکاوی شمول ادله لاحرج) می‌پردازد.
 === نویسنده ===
-[[محمدعلی قاسمی]] دکتری قرآن و سیاست از جامعة المصطفی العالمیة و مدیر گروه فقه پزشکی مرکز فقهی ائمه اطهار است. او دوره عمومی فقه و اصول را در [[مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام|مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)]] به اتمام رساند. قاسمی علاوه بر تدوین کتاب واکاوی فقهی غربالگری، کتاب‌ها و مقالات دیگری در حوزه فقه پزشکی تدوین کرده است. [[دانشنامه فقه پزشکی (کتاب)|دانشنامه فقه پزشکی]]، [[فقه درمان (کتاب)|فقه درمان]]، آیات فقه پزشکی و بانک استفتائات فقه پزشکی از جمله کتاب‌ها و فقه پزشکی؛ چیستی، چرایی و چگونگی، و کاوش فقهی در مالکیت مادر بر سلول‌های بنیادی خون بندناف نیز از مقالات اوست.
+[[محمدعلی قاسمی]] دکتری قرآن و سیاست از جامعة المصطفی العالمیة و مدیر گروه فقه پزشکی مرکز فقهی ائمه اطهار است. او دوره عمومی فقه و اصول را در [[مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام|مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)]] به اتمام رساند. قاسمی علاوه بر تدوین کتاب واکاوی فقهی غربالگری، کتاب‌ها و مقالات دیگری در حوزه فقه پزشکی تدوین کرده است. [[دانشنامه فقه پزشکی (کتاب)|دانشنامه فقه پزشکی]]، [[فقه درمان (کتاب)|فقه درمان]]، آیات فقه پزشکی و بانک استفتائات فقه پزشکی از جمله کتاب‌ها و «فقه پزشکی؛ چیستی، چرایی و چگونگی»، و «کاوش فقهی در مالکیت مادر بر سلول‌های بنیادی خون بندناف» نیز از مقالات اوست.
 == غربالگری و مفاهیم وابسته ==
@@ خط ۶۲: / خط ۶۴: @@
 === غربالگری ===
-در ادامه، مؤلف در چارچوب این پژوهش، مفهوم غربالگری را به مجموعه آزمایش‌های تشخیصی انجام شده بر روی جنین در رحم مادر، به منظور شناسایی بیماری‌های جنینی (اعم از قابل درمان و غیرقابل درمان) و در صورت لزوم، جلوگیری از تولد نوزادان معلول با استفاده از سقط جنین، تعیین می‌کند (ص۳۰-۳۲). نگارنده در ادامه با ذکر اختلافات فقها در تعیین مبدأ حمل و صدق معنای جنین، آغاز حمل(جنین) را استقرار نطفه در رحم می‌داند (ص۳۷).
+در ادامه، مؤلف در چارچوب این پژوهش، مفهوم غربالگری را به مجموعه آزمایش‌های تشخیصی انجام شده بر روی جنین در رحم مادر، به منظور شناسایی بیماری‌های جنینی (اعم از قابل درمان و غیرقابل درمان) و در صورت لزوم، جلوگیری از تولد نوزادان معلول با استفاده از سقط جنین، تعیین می‌کند (ص۳۰-۳۲). نگارنده در ادامه با ذکر اختلافات فقها در تعیین مبدأ حمل و صدق معنای جنین، آغاز حمل (جنین) را استقرار نطفه در رحم می‌داند (ص۳۷).
 در گفتار دوم فصل اول، مؤلف به تاریخچه‌ی غربالگری در کشورهای پیشرفته و ایران می‌پردازد. وی نتیجه می‌گیرد که  امروزه در همه کشورهایی که دارای نظام سلامت و بهداشت هستند، این مراقبت‌ها و آزمایش‌های دوران جنینی انجام می‌شوند (ص۴۵-۵۴).
@@ خط ۶۸: / خط ۷۰: @@
 فصل دوم کتاب در سه گفتار (ص۵۵-۱۱۸) تحت عنوان موضوع‌شناسی غربالگری، به تفصیل بیمار‌های مرتبط و روش‌های غربالگری را در سه ماهه‌ اول و دوم بارداری توضیح می‌دهد و گفتار سوم را به بیماری‌های مادرزادی مثل سندروم داون اختصاص می‌دهد.
-=== تعریف جنین و مبدأ‌ حمل ===
+=== تعریف جنین و مبدأ حمل ===
-در این پژوهش، واژه "جنین"، به دلیل ارتباط آن با غربالگری و سقط جنین، حائز اهمیت است. به گفته مؤلف، اختلاف نظر در تعیین مبدأ حمل به اختلاف در تعریف آن برمی‌گردد. برخی فقها شکل‌گیری صورت انسانی (حتی اولیه یا پنهانی) را شرط آغاز حمل می‌دانند، در حالی که برخی دیگر پتانسیل تبدیل‌شدن به انسان را در تحققِ معنای آن کافی می‌دانند.
+در این پژوهش، واژه جنین، به دلیل ارتباط آن با غربالگری و سقط جنین، حائز اهمیت است. به گفته مؤلف، اختلاف نظر در تعیین مبدأ حمل به اختلاف در تعریف آن برمی‌گردد. برخی فقها شکل‌گیری صورت انسانی (حتی اولیه یا پنهانی) را شرط آغاز حمل می‌دانند، در حالی که برخی دیگر پتانسیل تبدیل‌شدن به انسان را در تحققِ معنای آن کافی می‌دانند.
 اجماع فقهای امامیه در مورد نطفه‌ای که در رحم مستقر نمی‌شود، بر عدم اطلاق جنین یا حمل بر آن است. با این حال، مؤلف به اختلاف نظر در مورد حداقل شرایط برای تحقق حمل اشاره می‌کند: برخی (ابن سعید حلی، شیخ طوسی، علامه حلی، شیخ جعفر کاشف‌الغطاء) نطفه مستقر در رحم را حداقل حمل می‌دانند، در حالی که برخی دیگر (فاضل هندی،صاحب جواهر و..) این نظر را ندارند (ص۳۵).
@@ خط ۷۸: / خط ۸۰: @@
 در ادامه مؤلف به واکاوی تطبیقی جنین در قرآن و پزشکی می‌پردازد. قرآن مراحل رشد جنین را با واژه‌های نطفه، علقه، مضغه، تشکیل استخوان، پوشیده‌شدن استخوان با گوشت و دمیده‌شدن روح توصیف می‌کند. روایات، فاصله زمانی تقریبی چهل روزه بین مراحل را ذکر کرده و ولوج روح را در حدود چهار ماه و نیم تا پنج ماهگی می‌دانند. پزشکی نیز مراحل مارولا، علقه (با ترشح هپارین)، مضغه، تشکیل استخوان، پوشیده‌شدن آن با عضلات و دمیده‌شدن روح را بیان می‌کند. این مراحل با تقسیم‌بندی شش مرحله‌ای حقوق ایران (مبتنی بر فقه امامیه) تطابق دارد که دارای آثار حقوقی است (ص۳۷_۳۹).
+===اجهاض یا سقط جنین===
+به گزارش مؤلف «إجهاض» در منابع عربی و فقهی، به معنای سقط جنین، چه کامل و چه ناقص، است (ص۴۰). معجم مصطلحات فقهیه سقط جنین قبل از رشد کامل را به عنوان «إجهاض» ذکر می‌کند (ص۴۰_۴۱). نویسنده سقط جنین را به چهار دسته طبیعی، درمانی، ضربه‌ای و جنایی تقسیم‌بندی می‌کند (ص۴۱).
+نگارنده توضیح می‌دهد که تعریف حقوقی سقط جنین در منابع مختلف متفاوت است؛ برخی آن را اخراج عمدی جنین قبل از موعد زایمان و برخی دیگر قطع دوران طبیعی بارداری می‌دانند (ص۴۲_۴۳). قانون سقط‌درمانی، سقط جنین را به سه دسته جنایی، درمانی و غیرارادی تقسیم‌بندی می‌کند (ص۴۳_۴۴).
 == حکم تکلیفی غربالگری ==
@@ خط ۹۰: / خط ۹۷: @@
 مؤلف در ادامه‌ی گفتار اول از فصل سوم به بررسی الزام به انجام آزمایش‌های پیشگیرانه غربالگری پرداخته و دو وضعیت را مورد بررسی قرار می‌دهد. در وضعیت اول، اگر تولد نوزادان ناقص‌الخلقه صرفاً یک مسأله‌ی شخصی تلقی شود و زیان قابل توجهی به جامعه و حکومت وارد نکند، الزام به انجام آزمایش‌ها به دلیل عدم جواز تصرف در جان انسان بدون اذن، ممنوع است. اما دروضعیت دوم، اگر تعداد نوزادان ناقص‌الخلقه به حدی افزایش یابد که سلامت جامعه و نیروی انسانی آن را به خطر انداخته و هزینه‌های هنگفتی را بر حکومت تحمیل کند، حکومت می‌تواند بر اساس قاعده دفع ضرر محتمل، مادران باردار یا افراد در معرض خطر را به انجام آزمایش‌های غربالگری و پیشگیری ملزم کند. این الزام به منظور تأمین سلامت افراد حاضر و نسل‌های آینده و جلوگیری از تولد فرزندان ناقص‌الخلقه صورت می‌گیرد. بنابراین، مؤلف وجوب یا عدم وجوب الزام به انجام آزمایش‌های غربالگری را مشروط به میزان تأثیر آن بر سلامت جامعه و هزینه‌های تحمیل شده به حکومت می‌داند (ص۱۴۶-۱۴۸).
-در پایان این گفتار، مؤلف برای تأکید بر اهمیت و قوت محتمل(تولد فرزندان ناقص‌الخلقه) به بررسی برخی از مهم‌ترین عوارض ناشی از آن، از جمله احساس گناه و تقصیر در والدین، اضطراب و نگرانی والدین، احساس ناکامی و نارضایتی، فرافکنی والدین و هزینه‌های مالی فراوان پرداخته است (ص۱۴۸-۱۵۴).
+در پایان این گفتار، مؤلف برای تأکید بر اهمیت و قوت محتمل (تولد فرزندان ناقص‌الخلقه) به بررسی برخی از مهم‌ترین عوارض ناشی از آن، از جمله احساس گناه و تقصیر در والدین، اضطراب و نگرانی والدین، احساس ناکامی و نارضایتی، فرافکنی والدین و هزینه‌های مالی فراوان پرداخته است (ص۱۴۸-۱۵۴).
 === حرمت غربالگری جنین بدون ضرورت ===
@@ خط ۱۱۳: / خط ۱۲۰: @@
 نویسنده برای روشن‌شدن مسئله، به بررسی امکان رفع حرمت سقط جنین با عناوین ثانوی مانند اضطرار و حرج می‌پردازد. نظر اکثر فقها این است که جنین پس از ولوج روح، مانند انسان کامل است و عناوین ثانوی مثل اضطرار و حرج در قتل انسان جاری نیستند. اما برخی دیگر، با استناد به قاعده تخییر عقلا که در چنین مواردی فرد را مخیر بین دو امر می‌کند، مادر را در سقط جنین یا حفظ جان خود مخیر می‌دانند (ص۲۰۵-۲۰۷).
+[[رده:کتاب‌های محمدعلی قاسمی]]
+[[رده:کتاب‌های مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)]]
+[[رده:مقالات کتاب‌شناسی]]