|
|
| (۲۳ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| مالکیت خمس ....
| | خمس در زمان غیبت |
|
| |
|
| ==وجوب اعطا(مالکیت)==
| | '''خمس در زمان غیبت''' از مسائل مورد بحث و اختلاف نظر در میان فقیهان است. تفاوت دیدگاه فقها از آن سو است که در خصوص این مساله دلیل صریح و روشنی در آیات و روایات ذکر نگردیده است. با این وجود در خصوص اصل وجوب آن اتفاق نظر وجود دارد و فقیهان شیعه بر آنند که به موجب برخی آیات قرآن و روایات اهل بیت، خمس مالی که از راه کسب بدست آمده و زائد بر مخارج سالیانه باشد به مستحقین آن تعلق دارد. مال حاصل از خمس در یک تقسیم کلی به سهم سادات و سهم امام تقسیم می گردد که در خصوص آن در زمان غیبت امام معصوم دیدگاه های مختلفی از سوی فقیهان طرح گردیده است. پرداخت مستقیم به مستحقان، پرداخت با صلاحدید مجتهد، پرداخت به مجتهد جامع الشرایط و پرداخت به ولی فقیه، از جمله اقوالی هستند که در خصوص سهم سادات مطرح شده است. در خصوص سهم امام نیز نظراتی همانند حلیت برای شیعیان، ساقط شدن پرداخت سهم سادات، وجوب حفظ آن تا ظهور امام، پرداخت بعنوان صدقه و وجوب پرداخت به ولی فقیه از جمله دیدگاه های مطرح شده در خصوص سهم امام در زمان غیبت است. در مقاله پیش رو به طور خلاصه به خمس و جایگاه آن در عصر غیبت پرداخته شده است. |
| به موجب آیات و روایات پرداخت خمس مالی که از راه کسب بدست آمده و زائد بر مخارج سالیانه باشد واجب است. | | ==جایگاه مساله در فقه معاصر== |
| ==سهام و مصارف==
| |
| بنابر آیه 41 سوره انفال و تفسیر آن، خمس به شش گروه اختصاص یافته است: خدای تعالی، پیامبر اسلام، امام معصوم، و سادات نیازمند مومن که سه گروه فقرا، ایتام و در راه ماندگان را در برمی‌گیرد. با این وجود از آنجا که علاوه بر سهم امام، سهم خدا و رسول نیز در اختیار امام است می‌توان گفت در مجموع خمس به دو قسمت کلی سهم امام و سهم سادات تقسیم می‌گردد.
| |
| ===عصر غیبت===
| |
| مالکیت خمس در زمان حضور به امام معصوم تعلق دارد اما در مورد مالکیت آن در زمان غیبت اتفاق نظر وجود ندارد و این مساله مورد بحث و اختلاف فقها و صاحبنظران است. اختلاف نظر فقها از آن سو است که در خصوص این مساله دلیل صریح و روشنی در آیات و روایات ذکر نگردیده و اجماع فقها نیز در مورد آن وجود ندارد.
| |
|
| |
|
| ===اقوال در سهم امام===
| | با غیبت امام دوازدهم شیعیان از سال 329 ه.ق تا کنون مسائل مرتبط با امامت مانند نظام مالی و وجوهات شرعی که در زمان حضور به امام پرداخت میشود، محل بحث و گفتگو فقیهان و صاحبنظران قرار گرفته است.از نظرگاه فقه معاصر اهمیت مساله در این است که وظیفه افراد جامعه نسبت به فریضه خمس چگونه است و همچنین در نگاه کلان، نظام مالی جامعه اسلامی چگونه ترسیم شده و وجوهات شرعی نظیر خمس با ساختارهای جدید مالی مانند مالیات بر درآمد چه مناسباتی برقرار می کنند. |
| در خصوص مالکیت سهم امام در عصر غیبت اقوال مختلفی از سوی فقها بیان شده است. حلیت سهم امام برای شیعیان(..) وصیت به حفظ آن نسل به نسل تا زمان ظهور(..) و صدقه دادن آن به عنوان مال مجهول المالک(...) از جمله نظراتی است که درباره سهم امام در زمان غیبت از سوی فقها مطرح شده است. از میان فقهای معاصر آیت الله خویی پس از اشاره به وجود آراء مختلف درباره مالکیت سهم امام در زمان غیبت، مصرف آن در اموری که مورد رضایت امام باشد مانند صرف در مصالح عامه و تقویت امور دینی و حوزه‌های علمیه را صحیح دانسته و اذن مجتهد جامع الشرایط را برای تصرف در سهم امام لازم دانسته است.(...)
| | ==مفهوم شناسی == |
| #اعطای سهم سادات به مستحقین آن(محقق بحرانی) و حلیت سهم امام برای شیعیان که از سوی برخی اخباریان مانند شیخ یوسف بحرانی و شیخ حر عاملی مطرح گردیده است. حدائق/ج12/ 448 و وسائل/ ج 9 /ص 543 (برخی حلیت سهم امام مطلقا قائلند راجع فیض و عاملی)
| | به لحاظ مفهومی منظور از خمس یک پنجم درآمد و منظور از زمان غیبت دوران غیبت امام معصوم است. در خصوص اصل وجوب آن اتفاق نظر وجود دارد و فقیهان شیعه بر آنند که به موجب برخی آیات قرآن و روایات اهل بیت، خمس مالی که از راه کسب بدست آمده و زائد بر مخارج سالیانه باشد به مستحقین آن تعلق دارد. (ر.ک انفال / ۴۱ و وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۹، کتاب الخمس) |
| #حفظ سهم امام و وصیت نسبت به آن نسل به نسل تا آنکه در زمان ظهور بدست امام برسد. شیخ طوسی، شیخ مفید و ابن ادریس این قول را پذیرفته اند. (النهایه/ج1/ ص201) ویا دفن آن تا وقت ظهور ظاهر شود باذن الله بر امام. (المقنعة، للشيخ المفيد، ص285) (السرائر الحاوي لتحرير الفتاوى، ابن ادریس حلی، ج1 ص: 499.)
| |
| # تکمیل سهم سادات با سهم امام و اعطای آن به سادات. شیخ یوسف بحرانی این قول را موافق احتیاط دانسته(همان) و محقق حلی قائل به آن است. شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام، نجم الدین محقق حلی، ج1 ص: 167.
| |
| #صدقه به مومنان فقیر. در وسائل روایاتی مبنی بر آن نقل شده ست. وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج14، ص: 583.
| |
| #صدقه به عنوان مجهول المالک. صاحب جواهر این قول را پذیرفته است. (جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، شیخ محمد حسن نجفی، ج16 ص: 177.)
| |
| #صرف در جهات مرضی امام مانند مصالح عامه و امور دینی و مخارج حوزه ها. آقای خویی (موسوعة الإمام الخوئي، ج25، ص: 330)
| |
| خلاصه اقوال و... آیت الله خویی از فقهای معاصر پس از ذکر دو قول به عنوان اقوال قابل طرح در این مساله و بیان اشکال مجهول المالک، قول فوق را پذیرفته است.
| |
| #اعطا به ولی فقیه . امام
| |
| # صرف با اذن مرجع تقلید از باب احتیاط. برخی مانند سید احمد خوانساری و ...
| |
| # اعطا به مرجع تقلید اعلم (کاشف الغطا)
| |
|
| |
|
| | == مالکیت خمس == |
| | خمس در زبان عربی به معنای یک پنجم هر چیز و در اصطلاح فقهی به یک پنجم درآمد حاصل از کسب اطلاق می شود که باید به مستحقین آن پرداخت گردد. می‌توان گفت در مجموع خمس به دو قسم کلی شامل سهم امام و سهم سادات تقسیم می‌گردد. |
|
| |
|
| | === سهم سادات === |
| | از میان دو سهم خمس، مالکیت سهم سادات چه در زمان حضور امام و چه در زمان غیبت به سادات نیازمند شیعه اختصاص دارد. با این وجود در خصوص مصرف سهم سادات در زمان غیبت اقوال مختلفی از سوی فقیهان طرح گردیده است. |
|
| |
|
| سهم سادات(اصناف ثلاثه) به آنها اعطا می شود اما احتیاط مستحب آن است که اذن فقیه نیز باشد. امام و آقای حکیم اذن فقیه را لازم می دانند. تحرير الوسيلة، امام خمینی، ج1، ص: 366. / حاشیه عروه ج4، ص: 309، حاشیه شماره 2. | | ==== پرداخت مستقیم ==== |
| | برخی مانند کاشف‌الغطا بر آنند که سهم سادات را می‌توان در زمان غیبت به طور مستقیم به مستحقین آن پرداخت نمود.(کشف الغطا ج۴. ص۲۱۵ و بحوث فقهیه هامه ناصر مکارم شیرازی ج۱ ص۱۳۱٫۱۳۲)، با این وجود بهتر است مصرف سهم سادات با اذن مجتهد انجام پذیرد چراکه وی بیش از مکلفین به اولویت های مصرف سهم سادات آگاه است.(عروه الوثقی) دلیل این قول آن است که مطابق دسته ای از روایات سهم سادات، بعنوان جایگزین زکات برای سادات قرار داده شده است. از این رو سهم سادات چه در زمان حضور امام، چه در زمان غیبت، ملک سادات است. بنابراین می توانند سهم سادات را مستقیما به ایشان پرداخت نمایند و دلیلی بر لزوم اذن از مجتهد برای پرداخت سهم سادات وجود ندارد.(موسوعه الامام الخوئی، ج 25، ص: 333) |
|
| |
|
| ==خمس و حکومت== | | ==== پرداخت با اذن مجتهد ==== |
| اشاره به استدلال امام در بیع که مقدار بسیار کمتر از خمس بازار کفایت سادات را می دهد.
| | برخی دیگر مانند سید محسن حکیم برآندد که به اقتضای قاعده احتیاط، اذن مجتهد جامع الشرایط برای پرداخت سهم سادات لازم است. چراکه پرداخت سهم سادات یک تکلیف واجب است و بنابر قاعده احتیاط، این تکلیف باید به طور یقینی امتثال شود و این امر بدون اذن مجتهد در صرف سهم سادات محقق نمی‌شود.(شرح عروه ج ۹ ص۵۸۶) |
|
| |
|
| ===خمس و مالیات=== | | ==== پرداخت با اذن ولی فقیه ==== |
| مثال زکات حاکم بر غیر موارد نه گانه
| | برخی فقیهان مانند امام خمینی و برخی شاگردان ایشان برآنند که خمس یک حق واحد است که برای منصب امامت قرار داده شده است. بنابراین سهم سادات همانند سهم امام از منابع مالی حکومت اسلامی است و صرف آن باید با صلاحدید ولی فقیه انجام پذیرد. (تحرير الوسيلة، امام خمینی، ج۱، ص: ۳۶۶. و منتظری کتاب الخمس ص460) |
|
| |
|
| == کتاب‌ها == | | === سهم امام === |
| # تبیین مفهوم مرز و جایگاه آن در فقه سیاسی اسلام، محمدحسن احمدی، تهران، نشر مرزبانان، ۱۳۹۸ش. [https://ketab.ir/book/b379a43a-1496-406f-aa2e-15648655b902 فهرست مطالب کتاب]
| | در خصوص مالکیت سهم امام در عصر غیبت دیدگاه های متفاوتی از سوی فقها مطرح شده است. از میان این اقوال برخی مانند حلیت سهم امام برای شیعیان(بحرانی حدائق/ج۱۲/ ۴۴۸)، دفن آن در زمین یا وصیت به حفظ آن به‌طور نسل به نسل تا ظهور امام(المقنعة، للشيخ المفيد، ص۲۸۵) مربوط به فقیهان گذشته است.(پاورقی:برای مطالعه بیشتر درباره دیدگاه فقیهان گذشته اینجا را ببیبنید) در ادامه به دیدگاه فقیهان معاصر پرداخته شده است. |
|
| |
|
| == مقاله‌ها == | | ==== پرداخت صدقه ==== |
| ===فارسی=== | | محمدحسن نجفی از فقیهان معاصر معتقد است، از آنجا که در عصر حاضر دسترسی به امام علیه السلام ممکن نبوده و شخص ایشان برای عموم مردم معلوم نیست، سهم امام، حکم مال مجهول المالک را دارد و باید به نیابت از امام علیه السلام به‌عنوان صدقه پرداخت شود.(نجفی،جواهر ج۱۶ ص: ۱۷۷) |
| # تبیین دلالت‌های فقهی مفهوم مرز در حکمرانی فضای مجازی جمهوری اسلامی ایران، سید امیررضا برقعی، فصلنامه علوم انسانی اسلامی صدرا، شماره ۴۰، ۱۴۰۱ش.
| |
| # بررسی و تبیین ادله مشروعیت مرزهای ملی و جغرافیایی، عباسعلی مشکانی و ابوالقاسم علیدوست، فصلنامه مطالعات فقه سیاست، شماره ۱، دوره ۱، ۱۴۰۰ش. [http://journals.markazfeqhi.com/mfs/details/w23333 مقاله را اینجا ببینید]
| |
| # قاعده‌انگاری حفظ ثغور مسلمانان در حکومت اسلامی، طاها زرگریان، احسان شهسوار، سید ابوالقاسم حسینی زیدی، فصلنامه حکومت اسلامی، دوره ۲۶، شماره ۲، ۱۴۰۰ش. [http://mag.rcipt.ir/article_139951.html مقاله را اینجا ببینید]
| |
| # جایگاه مرز و مرزداری در عصر انقلاب اسلامی از منظر فقه، عباس متقیان، همایش بازخوانی آثار علمی و فرهنگی انقلاب اسلامی ایران، دوره ۱، ۱۳۹۷ش.
| |
| # وحدت یا تعدد حکومت در نظریه ولایت فقیه، حامد کرمی و محمد علی حیدری، دوفصلنامه فقه حکومتی، دوره ۱، شماره ۲، ۱۳۹۵ش. [http://fh.smhi.ir/article_82323.html مقاله را اینجا ببینید]
| |
| # مبانی فقهی مرزبانی ایران، مجتبی شیرعلی‌زاده، منتشر شده در همایش ملی مرزنشینی توسعه پایدار و فرصت‌های سرمایه‌گذاری، ۱۳۹۳ش. [https://civilica.com/doc/317157/certificate/print/ چکیده مقاله]
| |
| # مرزبانی از منظر فقه و حقوق اسلامی، نادر مختاری و ابراهیم علی عسگری، همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت، چالش‌ها و رهیافت‌ها، ۱۳۹۱ش. [https://www.sid.ir/fileserver/sf/258139101308 مقاله را اینجا ببینید]
| |
| # مبانی فقهی مرزبانی در مسئولیت پلیس مرزبانی ناجا، حبیب قیصری و محمد قیصری، فصلنامه بصیرت و تربیت اسلامی، شماره ۱۴، ۱۳۸۸ش. [http://pajoohesh.howzehtehran.com/Files/pdfcreate.php?idVeiw=2329 مقاله را اینجا ببینید]
| |
| # تقسیم جهان از دیدگاه اسلام، محمدمهدی نصوحیان، فصلنامه ره آورد سیاسی، شماره ۱۶، ۱۳۸۶ش. [https://rasekhoon.net/article/show/168877/تقسيم-جهان-ازديدگاه-اسلام-1 مقاله را اینجا ببینید]
| |
| # بررسی فقهی حدود دارالسلام و دارالفکر با رویکردی بر اندیشه [[امام خمینی]] (س)، سید محمد موسوی بجنوردی و افتخار دانشپور، فصلنامه پژوهشنامه متین، دوره ۸، شماره ۳۲–۳۱، ۱۳۸۵ش. [http://matin.ri-khomeini.ac.ir/article_65424.html مقاله را اینجا ببینید]
| |
| == پایان‌نامه‌ها ==
| |
| === فارسی ===
| |
| # تبیین دلالت‌های دانش فقه برای مفهوم‌پردازی مرز درحکمرانی فضای مجازی جمهوری اسلامی ایران، سید امیررضا برقعی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، [[دانشگاه امام صادق]] علیه السلام، ۱۳۹۹ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/16cdb7f8f6c9c314d7c6ef810d015616 چکیده پایان‌نامه]
| |
| # جایگاه مرز سیاسی و دفاع از آن در فقه مذاهب اسلامی، سلمان محمدی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده فقه و حقوق، دانشگاه مذاهب اسلامی، ۱۳۹۹ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/2a4d38757e9b055f6cf6f41fad872848 پایان‌نامه را اینجا ببینید]
| |
| # بررسی فقهی مرزبانی در نظام اسلامی، احمد نعمتی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۹۵ش. [https://theses.iaus.ac.ir/Abstract/thesis-4341.pdf چکیده پایان‌نامه]
| |
| # مرز از دیدگاه فقهای شیعه، سید احمد حسنی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۰ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/9225ba633c2b0ea77f6bd8dfb19233a4 پایان‌نامه را اینجا ببینید]
| |
|
| |
|
| === عربی === | | ==== پرداخت به مجتهد ==== |
| الحدود الدولیة و أحکامها فی الفقه الإسلامی و القانون الدولی العام: دراسة مقارنة، حامد إبراهیم علی محمد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، کلیة الشریعة و القانون، جامعة أم درمان الإسلامیة (السودان)
| | از میان فقهای معاصر آیت الله خویی پس از نقد آراء مختلف درباره مالکیت سهم امام در زمان غیبت، مصرف آن را در اموری که مورد رضایت امام باشد مانند مصالح عامه و تقویت امور دینی و حوزه‌های علمیه صحیح دانسته و اذن مجتهد جامع الشرایط را برای تصرف در سهم امام لازم دانسته است. (موسوعة الإمام الخوئي، ج۲۵، ص: ۳۳۰) |
| ۲۰۰۶م. [https://search.emarefa.net/ar/detail/BIM-350253-اÙØدÙد-اÙدÙÙÙØ©-Ù-Ø£ØÙاÙ
Ùا-ÙÙ-اÙÙÙÙ-اÙإسÙØ اطلاعات پایان‌نامه]
| |
|
| |
|
| == منابع دیگر == | | ==== پرداخت به مجتهد اعلم ==== |
| # درس خارج فقه سیاسی، ابوالقاسم علیدوست، ۱۴۰۰ش. [http://a-alidoost.ir/persian/lessons/27389/ متن درسگفتار]
| | مراجع تقلید شیعه در عصر حاضر بر آنند که مکلف برای صرف سهم امام باید مطابق نظر مرجع تقلید خود عمل نماید. همچنین ایشان که باید از مجتهد اعلم تقلید نمود. بنابراین می توان گفت غالب فقیهان معتقدند که مصرف سهم امام باید به صلاحدید مرجع تقلید اعلم انجام پذیرد. در این میان سید علی سیستانی تصریح می نماید که احراز رضایت امام بدون اذن از مجتهد اعلم حاصل نمی شود؛ از این رو مطابق قاعده احتیاط، سهم امام باید با اذن مجتهد اعلم در امور مورد رضایت امام مصرف شود. (استفتائات، سایت آیت الله سیستانی https://www.sistani.org/persian/qa/search/21237/) |
| # نشست علمی حکمرانی در مرزهای ملی و الزامات آن از منظر فقه سیاسی شیعه، سید سجاد ایزدهی و دیگران، ۱۴۰۰ش. [http://www.dte.ir/portal/home/?news/747983/748013/830220/نشست-علمی-حکمرانی-در-مرزهای-ملی-و-الزامات-آن-از-منظر-فقه-سیاسی-شیعه(1400-09-18) گزارش نشست]
| | |
| #مفهوم الحدود السياسية و حرس الحدود في الإسلام، محمد السيد البشري، ندوة مهام حرس الحدود في الدول العربية، ۱۹۹۹م.
| | ==== پرداخت به ولی فقیه ==== |
| | امام خمینی و جمعی از فقهای معاصر برآنند است که خمس ملک شخص امام نیست بلکه وجه الاماره و مربوط به منصب امام است و در زمان غیبت به ولی فقیه اختصاص دارد. همچنین از این حیث فرقی میان سهم سادات و سهم امام وجود ندارد. از جمله دلائل ایشان بر این مطلب آن است که خمس بر تمام درآمد جامعه اسلامی قرار داده شده و وجوب آن به رفع نیاز از سادات مقید نگردیده است؛ در حالی که اگر غرض از جعل خمس رفع نیاز سادات بود، خمس درآمد یک بازار از بازارهای مسلمین کافی بود. بنابراین خمس از منابع حکومت اسلامی و برای پاسخگویی به مخارج حکومت است و رفع نیاز از سادات نیز یکی از وظایف حاکم اسلامی است. (کتاب البیع ج۲ ص۶۶۴ و۶۵۳) این دیدگاه از سوی برخی دیگر از فقها مانند شهید صدر، سید محمود شاهرودی، محمد مومن و حسینعلی منتظری طرح گردیده است. |