تلقیح مصنوعی از نگاه فقه (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

=== '''ساختار''' ===

== انتساب فرزند متولد از تلقیح مصنوعی مرد و زن اجنبی ==

نویسنده در مقام نتیجه‌گیری تصریح می‌کند که در موارد تلقیح مصنوعی، اگر تردیدی در مشروعیت یا حرمت آن وجود داشته باشد، مقتضای اصل عملی و احتیاط فقهی، حکم به جواز و صحت است؛ زیرا این موارد نه در حوزه نکاح قرار می‌گیرند و نه در زمره فروج. تلقیح مصنوعی فرآیندی مستقل است که تنها به آمیزش اسپرم و تخمک در فضای آزمایشگاهی مربوط می‌شود و با مسائل مربوط به زناشویی بی‌ارتباط است. لذا در فرض شک، اصل و قاعده، حکم به عدم حرمت و در نتیجه مشروعیت تلقیح مصنوعی و لحوق فرزند به صاحبان نطفه خواهد بود (ص۷۸).

از روش‌هایی متداول در مراکز درمان ناباروری، این است که اسپرم مردی را که در اثر ناتوانی جنسی یا اختلالات آلت تناسلی و یا کمبود و یا نقص در مایع منی و غیره قادر به عمل تلقیح نیست، در لوله‌های آزمایشگاهی قرار می‌دهند و با بیماری زدایی و اصلاح و تقویت اسپرم به رحم همسرش و یا زن اجنبی منتقل می‌کنند، به طوری که عمل تلقیح در رحم همسر یا زن اجنبی صورت می‌گیرد و نطفه فرزند منعقد می‌شود (ص۷۹). این قسم مشتمل بر ده صورت است که برخی از مهم‌ترین آن‌ صور در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرد (ص۸۰).

نویسنده، تلقیح مصنوعی را از منظر فقهی به سه قسم کلی تقسیم می‌کند: نخست، تلقیح در داخل رحم؛ دوم، تلقیح در خارج رحم؛ و سوم، تلقیح و تولید کامل جنین در خارج رحم (ص۷۹). او در ادامه به تحلیل تفصیلی هر قسم می‌پردازد و از میان آن‌ها، صورت‌های متنوع قسم اول، یعنی تلقیح در داخل رحم را با دقت بیشتری مورد بررسی قرار می‌دهد.

مؤلف به برخی شبهات پیرامون این روش نیز توجه کرده است؛ ازجمله استفاده از روش‌هایی چون استمنا برای اخذ اسپرم و همچنین لمس و نظر پزشک به عورت مرد یا زن که در حالت عادی حرام است. نویسنده پاسخ می‌دهد که این گناهان جانبی و مقدماتی، موجب حرمت اصل عمل تلقیح نمی‌شوند؛ زیرا اولاً قابل پیشگیری هستند و ثانیاً با روش‌هایی مانند «عزل» به جای استمنا می‌توان از آن‌ها اجتناب کرد (ص۸۲–۸۵). افزون بر این، اگر عدم فرزند موجب بحران خانوادگی شود و تلقیح تنها راه رفع مشکل زوجین باشد، بر اساس قاعده «الضرورات تبیح المحذورات» نه تنها جایز بلکه حتی رجحان نیز دارد. افزون بر این، اگر فرزندآوری با مشقت و حرج فراوان همراه باشد، قاعده نفی عسر و حرج نیز دلیل بر جواز تلقیح حتی با وجود گناهان جانبی خواهد بود. نویسنده این حکم را بر اساس [[آیه ۷۸ سوره حج]]، برخی روایات، [[بنای عقلا]] و نیز اجماع فقها تأیید می‌کند (ص۸۵–۸۷).

در صورت دوم از اقسام تلقیح مصنوعی داخل رحم، نویسنده به مسئله «انتقال اسپرم مرد اجنبی به رحم زن اجنبی» می‌پردازد و آن را در دو فرض بررسی می‌کند: نخست آنکه مردی به سبب ضعف یا نارسایی در اسپرم، از داشتن فرزند محروم است؛ ولی همسرش از نظر تخمک و رحم سالم است؛ در این حالت بحث بر سر جواز شرعی استفاده از اسپرم مرد اجنبی برای باردار شدن زن است. دوم آنکه زن دچار ناتوانی در باروری است، درحالی‌که شوهرش مشکلی در اسپرم ندارد، و این پرسش مطرح می‌شود که آیا مرد می‌تواند اسپرم خود را به تخمک زنی غیر از همسرش تلقیح کند (ص۸۹). در هر دو حالت، پرسش دیگر آن است که فرزند حاصل از چنین تلقیحی از حیث نسب و احکام، به صاحب اسپرم و تخمک ملحق می‌شود یا خیر؟

با وجود این‌که اصل تلقیح در چنین صورتی از منظر شرعی حرام است، اما نویسنده تاکید دارد که چون این عمل مصداق زنا نیست، فرزند متولدشده از چنین تلقیحی، به‌لحاظ حقوقی و شرعی به مرد صاحب اسپرم و زن صاحب تخمک ملحق می‌شود. بنابراین، تمامی احکام مرتبط با نسب مانند ولایت، حضانت، نفقه و حتی توارث، بین آنان برقرار است (ص۱۴۰). این تفکیک میان «حرمت فعل» و «صحت نسب» از نکات متمایز در تحلیل فقهی این مسئله به شمار می‌رود.

در ادامه بررسی صور مختلف تلقیح مصنوعی داخل رحم، نویسنده به یکی از موارد پیچیده‌تر و محل بحث یعنی باروری زن نازا با تخمک زن دیگر می‌پردازد. او با استناد به مبانی فقهی و تحلیل طبی، این مسئله را چنین تبیین می‌کند که اگر زنی به دلیل مشکلات تخمک یا رحم توانایی بچه‌دار شدن نداشته باشد، می‌تواند با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، تخمک زنی دیگر را دریافت کرده و باردار شود. از نگاه نویسنده، این امر مانند «انتقال دارو یا وسایل درمانی به بدن بیمار» است و در نتیجه اصل این عمل از نظر شرعی بلامانع است (ص۱۴۳).

تلقیح در رحم حیوان با اسپرم انسان، انتقال تخمک حیوان ماده در رحم زن نازا، انتقال تخمک زن به رحم حیوان ماده، گرفتن اسپرم حیوان نر و انتقال به رحم حیوان ماده، و تلقیح اسپرم یا تخمک از گرده نباتات از دیگر صور قسم اول تلقیح مصنوعی است. (ص۱۴۵-۱۵۴).

نویسنده درباره تلقیح مصنوعی در خارج رحم معتقد است که اگر به دلیل مشکلات زن، تلقیح بین اسپرم زوج و تخمک زوجه توسط پزشک معالج در خارج رحم و در محیط آزمایشگاهی انجام می‌گیرد. پس از انعقاد نطفه و گذشت زمان لازم برای آماده‌سازی، این نطفه به رحم همان زن که صاحب تخمک است منتقل می‌شود؛ از نظر فقهی این روش مشکلی ندارد و عناوین محرمه مانند زنا یا شبه آن در این مورد جاری نیست و فرزندی که از این تلقیح به دنیا می‌آید، از نظر حقوقی و توارث به پدر و مادر خود تعلق دارد و تمامی احکام مربوط به نسب در مورد او برقرار است (ص۱۵۵). علاوه بر این، اگر نطفه منعقد شده به رحم همسر دیگری از مرد یا حتی به رحم زن اجنبی منتقل شود، باز هم از دیدگاه فقهی اشکالی وارد نیست و فرزند متولد شده، به مرد صاحب اسپرم و زن صاحب تخمک نسبت داده می‌شود. در این حالت، زنی که نطفه را در رحم خود پرورش داده است، نسبت نسبی با فرزند ندارد و از احکام مرتبط با نسب بهره‌مند نمی‌شود (ص۱۵۶-۱۵۷).

سومین قسم از تلقیح مصنوعی مربوط است به زمانی که عمل تلقیح در خارج از رحم انجام شده و پس از آماده شدن نطفه، آن را به رحم مصنوعی منتقل می‌کنند. رحم مصنوعی ساخته دست بشر است و تمامی کارکردهای رحم طبیعی زن را داراست. بر اساس نظر ناظم‌زاده قمی، این نوع تلقیح از نظر شرعی جایز است و فرزند به مرد صاحب اسپرم و زن صاحب تخمک تعلق می‌گیرد (ص۱۵۹).