کاربر:Ms.sadeghi/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

'''شبیه سازی انسان در آیینه فقه'''

کتاب «شبیه‌سازی انسان در آیینه فقه» اثری به زبان فارسی است که توسط سید محسن مرتضوی در سال ۱۳۹۵ شمسی از سوی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی در قم منتشر شده است. این کتاب به بررسی موضوع شبیه‌سازی انسان و حیوان از منظر فقهی می‌پردازد و شامل چهار بخش و ده فصل است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

سید محسن مرتضوی در فصل اول بخش دوم به بررسی احکام تکلیفی شبیه‌سازی اعضای بدن پرداخته است (ص۱۰۹). او دو دیدگاه در این زمینه مطرح می‌کند: گروهی شبیه‌سازی اعضای بدن را حرام می‌دانند و گروهی دیگر آن را جایز می‌شمارند (ص۱۱۰). نویسنده با ارائه دلایل مخالفان و رد آنها (ص۱۱۰-۱۱۵)، جواز شبیه‌سازی اعضای بدن را می‌پذیرد (ص۱۱۵).

در فصل دوم بخش دوم، نویسنده به احکام وضعی شبیه‌سازی اعضای بدن مانند طهارت، نجاست و مالکیت عضو شبیه‌سازی‌شده می‌پردازد (ص۱۱۷). او بیان می‌کند که اگر عضو شبیه‌سازی‌شده از اجزای ظاهری باشد، نجس است؛ اما پس از پیوند و تبدیل شدن به بخشی از بدن، پاک محسوب می‌شود (ص۱۱۸) و نماز خواندن با آن بدون اشکال است (ص۱۱۸-۱۱۹).

به گفته نویسنده، در مورد مالکیت و خرید و فروش اعضای شبیه‌سازی‌شده دو دیدگاه وجود دارد؛ گروهی معتقدند که صاحب سلول مالک آن است و می‌تواند عضو شبیه‌سازی‌شده را بفروشد (ص۱۱۹). اما مرتضوی این نظر را رد کرده و بیان می‌کند که انسان مالک اعضای بدن خود نیست، بلکه این اعضا امانتی الهی هستند؛ بنابراین حق خرید و فروش آنها را ندارد. او معتقد است که تنها می‌توان هبه مشروط انجام داد، به این معنا که فرد متقاضی عضو، مبلغی به صاحب عضو پرداخت کند به شرط آنکه صاحب عضو از حق اختصاص خود صرف‌نظر کند (ص۱۱۹-۱۲۰). همچنین، برخی از فقها مانند تبریزی، شبیری زنجانی و مکارم شیرازی، شبیه‌سازی اعضای بدن را جایز می‌دانند (ص۱۲۰-۱۲۱).

==احکام تکلیفی و وضعی همزاد سازی انسان==

مولف در فصل اول بخش سوم به تعریف همزاد سازی انسان پرداخته (ص۱۲۵) و سپس ۸ فایده آن را ذکر می‌کند. (ص۱۲۸) مرتضوی در فصل دوم بخش سوم، احکام تکلیفی همزاد سازی انسان را بیان می‌کند. (ص۱۳۱) به گفته وی، برای همزاد سازی سه مرحله وجود دارد که هر کدام حکم تکلیفی خاصی دارد که در ادامه ذکر می شود:

===جداسازی سلول تلقیح شده و بیرون آوردن آن از رحم===

به گفته نویسنده، در فرایند خارج کردن سلول شکافته‌شده از رحم، ممکن است به سایر سلول‌ها آسیب برسد یا آنها از بین بروند؛ بنابراین، هر عملی که منجر به نابودی پیدایش انسان شود، حرام است؛ لذا جداسازی سلول شکافته‌شده از رحم زن نیز جایز نیست. برخی روایات نیز این موضوع را تأیید می‌کنند. (ص۱۳۲) مرتضوی بیان می‌کند که اگر علم به حدی پیشرفت کند که از آسیب یا نابودی سایر سلول‌ها جلوگیری شود، انجام عملیات جداسازی سلول‌ها بدون اشکال خواهد بود. (ص۱۳۳)

===انتقال سلول جدا شده از رحم به رحم زن دیگری===

مولف بیان می‌کند که در فرآیند انتقال سلول شکافته‌شده به رحم زن دیگر، سه حالت قابل تصور است:

*اگر صاحب رحم، همسر دیگر صاحب سلول غیرجنسی باشد: مولف معتقد است که انتقال سلول غیرجنسی شوهر به رحم همسر دیگرش مجاز است (ص۱۳۴).

*اگر صاحب رحم، یکی از زنان محرم صاحب سلول غیرجنسی باشد: مرتضوی بیان می‌کند که انتقال سلول به رحم یکی از زنان محرم شوهر، مانند خواهر یا مادر، حرام است. زیرا بر اساس برخی روایات،<ref>کلینی، کافی، ج۵، ص۵۴۱، کتاب النکاح، باب الزانی، ح۱.</ref> انتقال نطفه به رحم غیرهمسر جایز نیست (ص۱۳۴). همچنین این عمل ممکن است باعث شود که یک نفر چند عنوان پیدا کند؛ مثلاً صاحب رحم هم مادر محسوب شود و هم عمه، و صاحب سلول غیرجنسی نیز هم پدر باشد و هم دایی (ص۱۳۵).

*اگر صاحب رحم، هیچ رابطه نسبی با صاحب سلول غیرجنسی نداشته باشد: نگارنده این حالت را به‌عنوان مصداق انتقال نطفه شوهر به رحم غیرهمسر در نظر گرفته و آن را حرام اعلام می‌کند. (ص۱۳۶) مرتضوی، در هر سه حالت، لمس و نگاه نامحرم مطرح است، مگر زمانی که این عمل توسط شوهر صورت گیرد (ص۱۳۶).

سیدمحسن مرتضوی بر این باور است که از بین بردن سلول‌هایی که از رحم جدا شده و در آزمایشگاه نگهداری می‌شوند، جایز است؛ زیرا آنچه در روایات حرام شمرده شده، نابود کردن نطفه در داخل رحم است. اما در اینجا سلول‌ها خارج از رحم از بین می‌روند (ص۱۴۱). البته برخی معتقدند که چون این سلول‌ها قابلیت تبدیل شدن به جنین را دارند، نابودی آن‌ها حرام است (ص۱۳۸).

==احکام تکلیفی و وضعی شبیه سازی حیوان==

مولف در فصل سوم بخش سوم به احکام وضعی همزاد سازی پرداخته است.

===نسبت طفل همزاد سازی شده با پدر و مادر===

مولف در این قسمت به بررسی نسبت طفل همزاد سازی شده با پدر، مادر، خواهر و برادر پرداخته است:

نویسنده معتقد است که برای اثبات پدری، تولد از سلول جنسی معیار است. اما در اینجا طفل از تلقیح سلول غیرجنسی با تخمک ایجاد و متولد شده است؛ بنابراین، رابطه فرزند و پدری با صاحب سلول غیرجنسی برقرار نمی‌شود (ص۱۴۴).

مرتضوی بیان می‌کند که اگر سلول تلقیح‌شده به رحم همان زنی که تخمک از او گرفته شده منتقل شود، عنوان مادری بر او صدق می‌کند و طفل همزادسازی‌شده فرزند او محسوب می‌شود (ص۱۴۵). اما اگر صاحب رحم، فردی غیر از صاحب تخمک باشد، چند ملاک برای تعیین مادر وجود دارد: ملاک مادری، صاحب رحم بودن است (ص۱۴۶)؛ صاحب تخمک، مادر است (ص۱۵۶)؛ صاحب رحم باید صاحب تخمک نیز باشد (ص۱۵۸) و ملاک چهارم این است که هر یک از صاحب رحم و صاحب تخمک مادر تلقی می‌شوند (ص۱۵۹).

مولف با نقد و بررسی ملاک‌های چهارگانه، معتقد است مادر کسی است که صاحب رحم بوده و فرزند از او متولد شده باشد (ص۱۶۳). وی برای اثبات این ادعا به لغت، فهم عرفی (ص۱۴۶)، آیات قران همچون [[آیه ۲ سوره لقمان]]، [[آیه ۱۵ سوره احقاف]] و [[آیه ۳۲ سوره نجم]] و همچنین برخی روایات (ص۱۴۸-۱۴۹) استناد کرده و باور دارد ملاک مادری، حمل و ولادت از آن زن است. (ص۱۴۶-۱۴۷) برخی فقهای شیعه از جمله [[سید ابوالقاسم خویی]] (ص۱۵۵) و [[جواد تبریزی]] (ص۱۵۶) نیز صاحب رحم را مادر می‌دانند.

نگارنده در این قسمت از کتاب به بررسی رابطه خواهری و برادری میان فرزندان حاصل از همزادسازی پرداخته است. (ص۱۶۳) وی بیان می‌کند که به دلیل تولد این فرزندان از سلول‌های غیرجنسی، رابطه پدری برای آنان قابل اثبات نیست؛ بنابراین نمی‌توان رابطه خواهری و برادری را نیز برایشان ثابت کرد. (ص۱۶۴) مرتضوی اظهار می‌دارد که اگر این کودکان از یک رحم متولد شده باشند، رابطه خواهری و برادری مادری میان آنان ثابت می‌شود؛ اما در صورتی که از رحم‌های مختلف به دنیا آمده باشند، از نظر مادری نیز رابطه‌ای میانشان وجود ندارد (ص۱۶۴) و در نتیجه می‌توانند با یکدیگر ازدواج کنند (ص۱۶۵).

===خرید و فروش سلول‌های تلقیحی برای همزاد سازی===

===اجاره رحم برای همزاد سازی===

==پانویس==

*كلينى، محمد بن يعقوب‏، الكافی، على‌اكبر غفارى، و محمد آخوندى، تهران، دار الكتب الإسلامية‏، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.