کاربر:Ms.sadeghi/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها
Ms.sadeghi (بحث | مشارکت‌ها) |
Ms.sadeghi (بحث | مشارکت‌ها) |
||
| (۳۱ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
* '''چکیده''' | * '''چکیده''' | ||
'''جهاد یا | '''جهاد یا تروریسم؛ پژوهشی کلامی و فقهی در مکتب امامیه''' نوشته محمدحسین جمشیدی و کوثر طوسی، در هفت فصل به تحلیل مفاهیم جهاد، ترور و خشونت از منظر اسلام، شیعه امامیه و تکفیری‌ها می‌پردازد. نویسندگان ابتدا با بررسی پیشینه پژوهش و روش‌شناسی، مفاهیم پایه‌ای چون جهاد، تروریسم و خشونت‌گرایی را تعریف کرده‌اند و سپس در فصل‌های بعدی دیدگاه اسلام درباره ترور و خشونت، اصول دعوت دینی، و نسبت اسلام با صلح و جهاد را توضیح داده‌اند. همچنین در پایان کتاب مقایسه‌ای میان دیدگاه امامیه و جریان‌های تکفیری درباره جهاد، انتحار و استشهاد ارائه شده است. | ||
نویسندگان ده شیوه برای دعوت به اسلام را بر اساس قرآن و روایات معرفی کرده‌اند، از جمله برهان، موعظه، مناظره، تمثیل و رفتار نیکو. به اعتقاد آنان، دعوت در شیعه فرآیندی آگاهانه و بدون اجبار است و اهدافی چون هدایت، توحید، وحدت اجتماعی، عدالت، آزادی و ترویج فضایل را دنبال می‌کند. در ادامه، نویسندگان بر این نکته تأکید کرده‌اند که صلح، رحمت و آزادی مذهب از اصول اساسی اسلام است و جنگ تنها در شرایط تجاوز مجاز شمرده شده است. اسلام حتی در برخورد با مشرکان نیز ابتدا راه‌های مسالمت‌آمیز را پیشنهاد می‌دهد و اصل را بر همزیستی و احترام به آزادی عقیده می‌گذارد. جهاد اسلامی از منظر شیعه ابزاری برای تحقق عدالت و حمایت از مظلومان است و سیاست دینی شیعه بر آگاهی، صلح‌طلبی و پرهیز از خشونت بی‌دلیل استوار شده است. | |||
در بررسی جهاد شرعی، نویسندگان تفاوت میان جهاد و مفاهیمی چون حرب، قتال و دفاع را توضیح داده‌اند. جهاد مشروع در اسلام دفاعی، برای رفع ظلم و فتنه و حفظ امنیت است و نه تجاوزگرانه. اسلام جنگ‌های ابتدایی بدون دلیل موجه را نمی‌پذیرد و بر تقدم دعوت و صلح بر جنگ تأکید می‌کند. در تحلیل شرایط جهاد، چهار اصل کلی مطرح شده است: نیت الهی، دفاع در برابر مهاجمان، منع تجاوز در جنگ و ممنوعیت آغاز جنگ در زمان صلح. بر این اساس، ترور، خشونت و عملیات‌های انتحاری همانند اقدامات داعش و القاعده از منظر قرآن و روایات اسلامی حرام دانسته شده است. اسلام اصالت را به صلح و همزیستی داده و دفاع مشروع را در برابر ظلم لازم شمرده است، آن هم با رعایت اصول انسانی و اخلاقی حتی در شرایط جنگ. | |||
در نهایت، جهاد در مکتب امامیه به دو نوع دفاعی و ابتدایی تقسیم شده است. جهاد دفاعی برای دفاع از جان، مال و سرزمین نیاز به اذن خاص ندارد و بر همه واجب است، در حالی که جهاد ابتدایی تنها با حضور و اذن معصوم جایز است. بیشتر فقهای شیعه در عصر غیبت جهاد ابتدایی را غیرمجاز دانسته‌اند. نویسندگان همچنین توضیح داده‌اند که اسلام مفاهیمی چون ارهاب و محاربه را که معادل تروریسم امروزی هستند، محکوم کرده و تنها خشونت مشروع برای دفاع از حق و رفع ظلم را مجاز شمرده است. | |||
فصل | ==معرفی و ساختار کتاب== | ||
کتاب "جهاد یا تروریسم: پژوهشی کلامی و فقهی در مکتب امامیه" توسط محمد حسین جمشیدی و کوثر طوسی در سال ۱۳۹۷ توسط دانشگاه امام صادق علیه السلام منتشر شده و شامل ۷ فصل است. | |||
فصل اول به مباحث کلی مانند پیشینه پژوهش (ص۲۳-۲۸)، روش‌شناسی (ص۲۹) و مفاهیم جهاد، تروریسم و خشونت‌گرایی در شیعه امامیه می‌پردازد (ص۳۰-۳۲). فصل دوم مفهوم‌شناسی ترور و تروریسم (ص۳۷-۴۲) و ویژگی‌های آن را بررسی می‌کند (ص۴۲-۴۵)، و انواع تروریسم و عوامل ظهور آن را تحلیل می‌کند (ص۴۷-۶۶). | |||
فصل سوم به بررسی تروریسم از منظر اسلام و مفهوم‌شناسی واژگان مرتبط می‌پردازد (ص۶۹-۹۰) و نظر اسلام در مورد نفی ترور و خشونت‌گرایی را بیان می‌کند (ص۹۰-۹۲). فصل چهارم به دعوت و جهاد شرعی در اسلام اختصاص دارد و زوایای مختلف آن را بررسی می‌کند (ص۹۵-۱۱۴). | |||
فصل پنجم رابطه اسلام با جهاد و تروریسم و دیدگاه اسلام نسبت به خشونت و صلح را تحلیل می‌کند (ص۱۲۳-۱۴۹). فصل ششم به جهاد، تروریسم، خشونت و افراط‌گرایی از منظر فقه و کلام شیعه امامی می‌پردازد (ص۱۶۳-۱۹۹). فصل هفتم به مقایسه جهاد از منظر امامیه و تکفیری‌ها و بررسی انتحار و استشهاد می‌پردازد (ص۲۰۹-۲۲۸). | |||
===ارزیابی کتاب=== | ===ارزیابی کتاب=== | ||
یکی از ویژگی‌های | یکی از ویژگی‌های مثبت این کتاب، جمع‌بندی مطالب در پایان هر فصل و ارائه خلاصه‌ای کلی در انتهای کتاب است. با این حال، یکی از نقاط ضعف آن تکرار مطالب است؛ به‌عنوان مثال، موضوعاتی مانند دعوت به دین اسلام، جهاد و تروریسم از دیدگاه اسلام در فصل‌های سوم، پنجم و ششم مورد بحث قرار گرفته‌اند. | ||
نویسندگان می‌توانستند با ارائه ساختاری منطقی‌تر، مطالب را بهتر و روان‌تر تنظیم کنند؛ مثلاً ابتدا به صلح‌طلبی اسلام پرداخته می‌شد، سپس جهاد از دیدگاه اسلام و شیعه امامیه بررسی می‌شد و در نهایت مخالفت اسلام با ترور و تروریسم مطرح می‌گردید. | |||
==صلح در اسلام== | |||
مولفان ده روش برای دعوت به اسلام معرفی کرده‌اند: برهان، موعظه، اندرز، مناظره، تمثیل، رفتار نیکو، مباهله، پژوهش تاریخی، اعجاز و مذاکره. اعجاز مختص پیامبر و امام معصوم است و سایر روش‌ها برای همه مؤمنان قابل استفاده است. این روش‌ها از آیات قرآن مانند آیه ۱۲۵ سوره نحل، آیه ۳۳ سوره فصلت و آیه ۶۱ سوره آل عمران و روایات استخراج شده‌اند (ص۱۴۴-۱۴۵). | |||
نویسندگان اهداف دعوت الهی از دیدگاه شیعه را شامل تکامل فطرت، آگاه‌سازی، دعوت به توحید، وحدت اجتماعی، عدالت الهی، آزادی، تقوا، فضایل اخلاقی و اتمام حجت می‌دانند و برای این مدعا ۱۶ آیه و روایات متعددی ذکر کرده‌اند (ص۱۷۹-۱۸۶). دعوت دینی در امامیه به معنای فراخواندن اختیاری و آگاهانه به سوی فضایل انسانی است و هیچ اجباری در آن نیست (ص۱۸۶). | |||
جمشیدی و طوسی رابطه صلح و اسلام را بررسی کرده و معتقدند صلح و رحمت از اهداف اصلی اسلام است. آنان به آیاتی مثل آیه ۱۰۷ سوره انبیا، آیه ۹۰ سوره نساء و آیه ۳۵ سوره محمد استناد کرده و می‌گویند اسلام در صلح با دشمنان مسالمت‌آمیز است و تنها در صورت تجاوز وارد جنگ می‌شود (ص۱۴۸-۱۴۹). رابطه صلح‌آمیز اسلام با مشرکان نیز با استناد به ۱۰ آیه قرآن مانند آیه ۴ سوره توبه، آیات ۷، ۸ و ۹ سوره ممتحنه، آیه ۶۱ سوره انفال و آیه ۶ سوره توبه بررسی شده است (ص۱۵۰-۱۵۳). | |||
نوینسدگان، اتحاد مسلمانان را عامل امنیت جامعه اسلامی می‌دانند و جهاد اسلامی را وسیله‌ای برای تحقق عدالت معرفی می‌کنند. آنها به آیاتی مانند آیات ۹ و ۱۰ حجرات و ۲۰۸ بقره استناد کرده و معتقدند سیاست شیعه امامی مبتنی بر آگاهی و پرهیز از خشونت است و صلح اصل اساسی است (ص۱۵۵-۱۵۹). جهاد اسلامی برای تحقق عدالت اجتماعی و حمایت از مظلومین ضروری است (ص۱۷۳-۱۷۸). | |||
==جهاد اسلامی== | |||
نویسندگان در فصل چهارم به بررسی جهاد شرعی و تفاوت‌های آن با اقدامات تروریستی پرداخته‌اند. آنها واژگان مرتبط با جهاد شرعی و مشابهات آن در قرآن مانند حرب، محاربه، قتال و غیره را بررسی کرده‌اند و تفاوت‌های آنها را شرح داده‌اند. (ص۹۴-۱۰۷) | |||
نویسندگان معتقدند ادیان الهی اجازه قتل غیرمومنان به دلیل کفرشان را نمی‌دهند و تا زمانی که عقاید مخالف عملی خصمانه علیه مومنان صورت نگیرد، مجوز کشتار نیست. بر اساس آیه ۱۰۸ سوره انعام، حتی دشنام به مقدسات آنان نیز منع شده است. دستور اسلام همزیستی مسالمت‌آمیز است و طبق آیه ۸ سوره ممتحنه، تا زمانی که تهدیدی علیه مسلمانان ایجاد نشود، کشتار جایز نیست. جهاد شرعی ابزاری برای امنیت و صلح است و ماهیت دفاعی دارد. (ص۱۰۸-۱۰۹) دعوت به اسلام و جهاد شرعی دارای جایگاه والایی است و آیه ۴۰ سوره حج و روایات متعدد این مطلب را تأیید می‌کنند. جهاد شرعی دو بعد دارد: جهاد اکبر (مبارزه با نفس) و جهاد اصغر (مبارزه با دشمنان). (ص۱۱۰-۱۱۱) | |||
===زمینه‌ها و عوامل جهاد=== | |||
مولفان بیان کرده‌اند که جهاد شرعی دارای علل و عوامل متعددی است. آنها هفت عامل را ذکر کرده‌اند: دفاع از دین و نظام اسلامی، مقابله به مثل، دفاع از سرزمین‌های اسلامی، مقابله با پیمان‌شکنی و نقض حقوق انسان‌ها، مقابله با توطئه و فساد، رفع فتنه، و دفاع از مظلومین و مستضعفان. نویسندگان به آیات مختلفی همچون [[آیه ۱۹۴ سوره بقره]]، [[آیه ۱۲ سوره توبه]]، [[آیه ۱۳ سوره توبه]]، [[آیه ۳۳ سوره مائده]]، [[آیه ۲۱۷ سوره بقره]]، [[آیه ۱۹۳ سوره بقره]] و [[آیه ۷۵ سوره نساء]] استناد کرده‌اند (ص۱۱۲-۱۱۷). آنها به ارتباط بین دعوت دینی، جهاد و تروریسم پرداخته‌اند و به [[آیه ۳ سوره انسان]]، [[آیه ۲۵۶ سوره بقره]] و [[آیه ۲۹ سوره کهف]] استناد کرده‌اند. نویسندگان معتقدند که ضرورتاً رابطه‌ای بین دعوت دینی، جهاد و تروریسم وجود ندارد و ایجاد چنین رابطه‌ای به ماهیت دین بازمی‌گردد. بنابراین باید توجه داشت که دین چه نوع ماهیتی دارد. دینی که برای رساندن انسان‌ها به کمالات انسانی تشریح شده است، نمی‌تواند تروریسم را در برنامه هدایت خود قرار دهد و با آن مخالفت می‌کند (ص۱۱۸-۱۲۱). | |||
به گفته نویسندگان، جنگ‌های پیامبر جنگ ابتدایی نبود بلکه جنگ دفاعی بود و هدف آن هدایت مردم و دعوت به اسلام و توحید بود. در این جایگاه همیشه زمینه و علتی وجود داشت که باعث حمله پیامبر به مشرکین یهودیان و دیگر دشمنان شده است. (ص۱۴۱) نویسندگان معتقدند با توجه به مطالب مطرح شده در دعوت اسلامی خشونت و اجبار جایی ندارد و اصل در اسلام بر آزادی و اختیار است و برای ادعای خود به [[آیه ۲۵۶ سوره بقره]] استناد کرده‌اند. همچنین معتقدند از نظر اسلام هیچکس به عنوان دعوت حق ندارد آرامش آزادی حقوق طبیعی و حریم دیگران را نقض کند آیه ۲۹ سوره کهف استناد کردند (ص۱۴۳). | |||
===شرایط جهاد=== | |||
نویسندگان در صفحه ۱۴۵ به تشریح مقررات و شرایط جهاد در اسلام پرداخته‌اند. بر اساس آیات و روایات، آنها ۴ اصل کلی برای جهاد را مشخص کرده‌اند: الف: جهاد باید به منظور اطاعت از خداوند متعال و کسب رضایت او باشد. ب: جهاد باید علیه کسانی انجام شود که معترض و مهاجم هستند، که مستند آنها [[آیه ۱۹۰ سوره بقره]] و [[آیه ۹۳ سوره بقره]] می‌باشد. ج: هیچ فرد یا جنگجوی مسلمانی نباید تجاوز کند؛ به‌طوری‌که اگر مهاجمان از حمله دست کشیدند، هیچ مسلمانی حق حمله به آنها را ندارد، که مستند آنها نیز آیه ۱۹۲ و ۱۹۳ سوره بقره است (ص۱۴۶). د: جنگ و جهاد در زمان صلح و امنیت ممنوع است و به آیاتی همچون [[آیه ۱۹۱ سوره بقره]] و [[آیه ۱۹۴ سوره بقره]] استناد شده است (ص۱۴۶-۱۴۷). | |||
نویسندگان بیان می‌کنند که اصل اولیه در اسلام، صلح‌دوستی و تسامح است و اسلام با هیچ دولت و عقیده‌ای در ابتدا سر جنگ ندارد، اما در صورت وقوع تجاوز، دفاع مقتدرانه لازم است. بنابراین، آمادگی کامل نظامی و امنیتی از ضروریات کشورهای اسلامی است (ص۱۴۷). لذا بر اساس آیات و روایات، ترور در اسلام حرام است و هرگونه خشونت‌طلبی نیز حرام است. عملیات‌های انتحاری و انفجاری گروه‌های انحرافی مانند داعش و القاعده بر اساس آیات قرآن و روایات حرام است (ص۱۴۸). | |||
===جهاد از نگاه شیعه=== | |||
در فصل ششم، نویسندگان به بررسی جهاد از دیدگاه شیعه امامیه پرداخته‌اند. آنها بر این باورند که جهاد در مذهب شیعه دارای جایگاهی والا و ارزشمند است و آیات و روایات فراوانی این موضوع را تأیید می‌کنند. (ص۱۸۷) مولفان جهاد را به دو نوع نظامی و غیرنظامی تقسیم کرده‌اند، و جهاد نظامی نیز به جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی تقسیم می‌شود. اما مذهب تشیع بیشتر بر ماهیت دفاعی جهاد تأکید دارد. (ص۱۸۸) | |||
*جهاد دفاعی: | |||
نگارندگان بیان می‌کنند که جهاد دفاعی از دیدگاه امامیه یک دفاع مشروع است و ماده ۵۱ منشور ملل متحد نیز آن را تأیید می‌کند. آنها همچنین توضیح می‌دهند که جهاد دفاعی نیازی به اجازه امام یا منصوب او ندارد و هر فردی باید در برابر تعرض به جان، مال، ناموس و سرزمین خود از سوی بیگانگان دفاع کند (ص۱۹۱). | |||
به گفته مولفان، جهاد دفاعی زمانی رخ می‌دهد که دشمنان قصد نابودی مسلمانان و سرزمین‌های آنها را داشته باشند و در این شرایط، دفاع از اسلام و سرزمین‌های اسلامی با تمام توان واجب است و نیازی به اجازه امام یا نائب خاص او نیست (ص۱۹۹-۲۰۰). جمشیدی و طوسی اهداف هفتگانه‌ای برای جهاد دفاعی مطرح می‌کنند، از جمله دفع دشمن، نفی خطر و تهدید او، دفاع از عدالت و اسلام، حمایت از مسلمانان و مستضعفان، رفع فتنه و حفاظت از وحدت و یکپارچگی جهان اسلام. آنها به آیاتی مانند آیه ۲۱۷ سوره بقره، آیه ۷۵ سوره نساء و آیه ۱۹۳ سوره بقره استناد کرده و همچنین به برخی روایات نیز اشاره کرده‌اند (ص۲۰۰). | |||
نویسندگان از صفحه ۲۰۳ تا ۲۰۶ ویژگی‌ها و خصوصیات جهادگران از دیدگاه تشیع امامیه را مطرح می‌کنند. این ویژگی‌ها شامل ایمان به خداوند، توکل، بصیرت و بینش، صبر و پایداری، ولایت‌مداری و اطاعت از رهبری، اخلاص در امور و شهادت‌طلبی است. آنها به آیاتی مانند آیه ۳۰ سوره فصلت، آیه ۱۶۰ سوره آل عمران، آیه ۱۷۳ سوره آل عمران، آیه ۴۵ سوره انفال، آیه ۵۹ سوره نساء، آیه ۷۴ سوره نساء و برخی روایات دیگر نیز استناد کرده‌اند. | |||
*جهاد ابتدایی: | |||
جمشیدی و کوثری برای جهاد ابتدایی شرایطی مانند بلوغ، عقل، اختیار و اجازه از معصوم یا منصوب او را ذکر کرده‌اند. همچنین، جهاد بر مردان توانمند و دارای قدرت جنگیدن واجب است و بر زنان، کودکان، پیران و افراد مریض واجب نیست. به گفته آنان، اکثر فقیهان شیعه معتقدند که حاکم شرعی در عصر غیبت امام معصوم مجاز به جنگ ابتدایی نیست. بنابراین، شیعه امامیه در زمان غیبت فقط می‌تواند جهاد دفاعی داشته باشد و برای این ادعا به روایات متعددی استناد می‌کنند (ص۱۹۱-۱۹۲). | |||
برخی از فقهای شیعه معتقدند جهاد ابتدایی نیز نوعی جهاد دفاعی است، زیرا در واقع دفاع از حقوق انسان‌های مستضعف است. بنابراین، اگر قدرت‌های ستمگر و کافر بر مردم مسلط شوند و مانع از گسترش توحید و عدالت در جامعه گردند، به حکم عقل و لطف دائمی خداوند بر انسان‌ها، جهاد ابتدایی واجب و ضروری است تا مردم از ظلم و ستم رها شوند (ص۱۹۳). | |||
در | |||
مولفان در صفحه ۱۹۴ بیان می‌کنند که بر اساس اندیشه شیعه امامیه، جهاد ابتدایی اقدامی رهایی‌بخش برای نجات انسان‌ها و رفع فتنه است که از ضروریات اسلام محسوب می‌شود. اما مخالفان اسلام، جهاد را با عناوینی مانند خشونت و تروریسم معرفی می‌کنند. جمشیدی و کوثری به آیات متعددی از قرآن درباره جهاد ابتدایی اشاره کرده‌اند، مانند آیه‌های ۱۹۰ و ۱۹۱ سوره بقره؛ آیه ۳۶، ۳۹ و ۴۰ سوره انفال؛ آیه ۲۱۶ سوره بقره؛ آیه ۷۴ و ۷۵ سوره نساء. به گفته آنها، گرچه در بین عالمان و مفسران در تطبیق این آیات بر جهاد ابتدایی و دفاعی اختلاف نظر وجود دارد (ص۱۹۵-۱۹۷). | |||
مولفان | مولفان اشاره می‌کنند که جهاد ابتدایی، جهادی برای دعوت به دین یا کنترل رفتار جوامع دیگر نیست، بلکه برای جلوگیری از فساد و فتنه از سوی آنها، ایجاد بازدارندگی، تحقق عدالت و رهایی مستضعفان، و برداشتن موانع راه حق و توحید است که توسط دشمنان ایجاد می‌شود. علامه طباطبایی نیز این نظر را پذیرفته است (ص۱۹۷). به گفته مولفان، اغلب فقیهان حضور معصوم را در جهاد ابتدایی معتبر می‌دانند، مانند امام خمینی و آیت‌الله گلپایگانی. اما برخی مانند آیت‌الله خویی و آیت‌الله خامنه‌ای معتقدند جهاد ابتدایی مختص حضور امام معصوم یا نائب خاص او نیست و در صورت فراهم بودن شرایط، در همه زمان‌ها ثابت و قابل اجرا است (ص۱۹۸-۱۹۹). | ||
==تروریسم از نگاه اسلام و تکفیری‌ها== | |||
در فصل سوم، جمشیدی و طوسی توضیح می‌دهند که اسلام به عنوان یک نظام فکری دارای نظام معرفتی و عقیدتی خاصی است و با تروریسم و خشونت‌های غیرقانونی مخالفت کرده و به مقابله با آن پرداخته است (ص۶۹). نویسندگان اشاره می‌کنند که واژه تروریسم به شکل امروزی در متون دینی اسلام یافت نمی‌شود، اما مفاهیم مشابهی وجود دارند که ۱۴ واژه را در دو دسته طبقه‌بندی می‌کنند: دسته نخست، مفاهیم منفی نظیر ارهاب، محاربه، فتک، ارعاب، شکنجه و تکفیر هستند که اسلام آنها را نهی کرده است؛ و دسته دوم، مفاهیم خنثی مانند قتل، قتال، حرب و تعذیب که بسته به شرایط می‌توانند ناپسند باشند (ص۷۱-۷۲). نویسندگان ۲۲ واژه مرتبط با ترور و تروریسم را از نظر لغوی و با تکیه بر آیات و روایات بررسی کرده‌اند. در این تحلیل به آیاتی همچون [[آیه ۴۰ سوره بقره]]، [[آیه ۶۰ سوره انفال]]، [[آیه ۳۳ سوره مائده]]، [[آیه ۳۲ سوره مائده]]، [[آیه ۲ سوره نور]] و [[آیه ۷۸ سوره نساء]] استناد شده است (ص۷۲-۹۰). | |||
اسلام هرگونه رفتار تروریستی، خشونت‌آمیز و ظالمانه را محکوم می‌کند و پیروانش را به همزیستی مسالمت‌آمیز و محبت‌آمیز دعوت کرده است. آیات ۳۲ و ۳۳ سوره مائده از مهم‌ترین مستندات قرآنی در رد ترور و خشونت به شمار می‌روند (ص۹۰-۹۱). نویسندگان با استناد به نمونه‌هایی از تاریخ اسلام، مانند خودداری مسلم بن عقیل از ترور ابن زیاد، تأکید می‌کنند که اسلام نه فقط نظری بلکه در عمل نیز با تروریسم مخالفت داشته است (ص۹۲). | |||
در فصل پنجم، نویسندگان به رابطه تروریسم با جهاد دینی پرداخته‌اند و توضیح می‌دهند که اسلام این دو را یکی نمی‌داند و خشونت را با جهاد اشتباه نمی‌گیرد (ص۱۲۳). آنها ارکان سه‌گانه دین اسلام را شامل اعتقادات، اخلاقیات و احکام دانسته و بیان می‌کنند که این ارکان بر یکدیگر تأثیرگذارند و در تعامل با هم قرار دارند (ص۱۲۳-۱۳۲). برخلاف دیدگاه بسیاری از مستشرقان و غربیان که اسلام را دین شمشیر و خشونت معرفی می‌کنند، اساس آموزه‌های اسلامی چیز دیگری را نشان می‌دهد. اگرچه در قرآن حدود ۱۷۵ واژه مرتبط با جنگ و قتل ذکر شده، اما واژه‌هایی مانند رحمت، عدل، رفق و مودت نیز در آن آمده‌اند که نشان‌دهنده بعد مهرورزانه اسلام‌اند (ص۱۳۳). همچنین سیره اهل بیت (ع) نیز تأکید فراوانی بر رفق و مدارا دارد (ص۱۳۴). | |||
نویسندگان معتقدند که اصل در اسلام بر صلح و همزیستی است و ترور و خشونت اموری ناپسند و مردود معرفی شده‌اند. آیاتی همچون [[آیه ۱۳۴ سوره آل عمران]] و [[آیه ۸۵ سوره حجر]] نیز این نگاه را تقویت می‌کنند (ص۱۳۵). بر خلاف دیدگاه‌های افراط‌گرایانه تکفیری و برخی مستشرقان غربی، دعوت به اسلام باید بر اساس اختیار و نه اجبار صورت گیرد (ص۱۳۶). قرآن و سیره اهل بیت به صراحت دعوت با احترام و به دور از اجبار را تأیید می‌کنند. آیاتی چون [[آیه ۱۲۵ سوره نحل]]، [[آیه ۱۰۸ سوره یوسف]] و [[آیه ۱۵ سوره شورا]] نشان‌دهنده لزوم رعایت احترام در فرآیند دعوت‌اند (ص۱۳۷). از نظر نویسندگان، آیات متعددی مانند [[آیه ۲۱۴ سوره شعراء]] و [[آیه ۱۰۷ سوره انبیاء]] نیز بر نقش پیامبر به عنوان دعوت‌کننده‌ای دلسوز و بدون اجبار تأکید دارند (ص۱۳۸-۱۳۹). | |||
نویسندگان این سوال را مطرح می‌کنند که آیا عدم پذیرش دعوت | نهایتاً، نویسندگان این سوال را مطرح می‌کنند که آیا در برابر عدم پذیرش دعوت پیامبر، می‌توان از خشونت استفاده کرد؟ پاسخ قرآن منفی است. بر اساس آیاتی همچون آیه ۲۰ سوره آل عمران، آیه ۸۲ سوره نحل، آیه ۵۴ سوره نور، آیه ۴۰ سوره رعد، آیه ۱۲ سوره تغابن، آیه ۶۷ سوره مائده و آیه ۳۲ سوره احقاف، وظیفه پیامبر تنها ابلاغ و دعوت است و هرگز مجاز به اجبار یا خشونت نبوده است (ص۱۴۰). | ||
جمشیدی و طوسی در فصل هفتم، تروریسم را از منظر امامیه و تکفیری‌ها بررسی کرده و تفاوت‌های آنها را بیان می‌کنند. (ص۲۰۹) به گفته نویسندگان، در منابع کلامی و فقهی امامیه حرمت ترور و قتل پنهانی مورد تاکید قرار گرفته است، همچون آیه ۳۳ سوره اسرا و آیه ۳۲ سوره مائده. همچنین در روایات متعدد، ترور و قتل ناگهانی و پنهانی نهی و حرام اعلام شده است. (ص۲۱۰) آنان می‌گویند در اسلام اگر کسی اعدام می‌شود، به صورت آشکارا و با اثبات جرمش و با اذن امام یا حاکم شرعی جامعه، اعدام می‌شود؛ ولی ترور مخفیانه و به قصد ضربه زدن و اخلال در نظم عمومی جامعه انجام می‌شود (ص۲۱۲). | |||
نویسندگان معتقدند که | نویسندگان معتقدند که جهاد و دعوت به اسلام در اندیشه امامیه و تکفیری‌ها تفاوت‌های بنیادینی دارد. امامیه جهاد را با نیت ایجاد امنیت و صلح و دفاع از عدالت و اسلام می‌بیند، در حالی که تکفیری‌ها از خشونت برای رسیدن به اهداف خود استفاده می‌کنند. در اندیشه شیعه، جهاد عبادتی والا و از فروع دین است، اما تکفیری‌ها آن را از ضروریات خشونت می‌دانند. امامیه وسایل مشروع را برای اهداف عالی انتخاب می‌کند، در حالی که تکفیری‌ها به هر وسیله‌ای حتی غیر اخلاقی متوسل می‌شوند. دشمن در اندیشه امامیه کسی است که با عدالت و حقیقت دشمنی کند، اما تکفیری‌ها هر مخالفی را دشمن می‌دانند. اخلاق و آداب در جهاد امامیه رعایت می‌شود، برخلاف تکفیری‌ها که از روش‌های غیر اخلاقی استفاده می‌کنند (ص۲۱۵-۲۲۲). | ||
به گفته نویسندگان، یکی از ریشه‌های تروریسم برداشت غلط از دین و مذهب است. تکفیری‌ها با برداشت غلط از آیات و روایات، کارهای خلاف شرع و وحشتناک خود را توجیه کرده و استفاده از زور و خشونت را وسیله تحقق اهداف خود که دعوت دیگران به اسلام است، قرار داده‌اند و هر کسی را که با عقاید و آرای آنها مخالف است، دشمن خود حساب کرده و آنها را با شدیدترین عمل تروریستی نابود می‌کنند. در اندیشه امامیه هدف از جهاد اسلام آوردن اجباری و اکراهی دیگران نیست، اما در تفکر تکفیری دیگران موظف هستند آرا و عقاید آنها را بپذیرند وگرنه ریختن خون آنها جایز است (ص۲۲۲-۲۲۴). | |||
*فرق انتحار و استشهاد | |||
نویسندگان به تفاوت بین عملیات‌های تروریستی و شهادت‌طلبانه مسلمانان پرداخته و انگیزه‌های مختلف آنها را بررسی کرده‌اند. تکفیری‌ها با اهداف دنیوی و حکومت‌طلبی به خودکشی می‌پردازند، در حالی که مسلمانان برای رضای خدا و مقابله با دشمنان، عملیات استشهادی انجام می‌دهند (ص۲۲۵-۲۲۷). | |||
جمشیدی و طوسی بیان می‌کنند که عملیات استشهادی دارای ۷ شرط است، از جمله: اجازه حاکم شرع، عدم کشتن بی‌گناهان، اعتلای اسلام، ضربه به دشمن و دفع تجاوز. فرد باید اطمینان داشته باشد که عملیات به شکست دشمن منجر می‌شود و مصلحت اسلام را در نظر بگیرد. اما تکفیری‌ها با نابودی کفار و استفاده از خشونت، دیگران را به پذیرش عقاید خود وادار می‌کنند. (ص۲۲۷) به عبارت دیگر، عملیات انتحاری شامل کشتن دیگران همراه با خودکشی است بدون رعایت شرایط هفتگانه؛ در حالی که عملیات استشهادی با اجازه حاکم شرع و برای اعتلای اسلام و ضربه به دشمن انجام می‌شود و از کشتن بی‌گناهان پرهیز می‌کند (ص۲۲۸). | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۷ آوریل ۲۰۲۵، ساعت ۰۹:۱۱
- چکیده
جهاد یا تروریسم؛ پژوهشی کلامی و فقهی در مکتب امامیه نوشته محمدحسین جمشیدی و کوثر طوسی، در هفت فصل به تحلیل مفاهیم جهاد، ترور و خشونت از منظر اسلام، شیعه امامیه و تکفیری‌ها می‌پردازد. نویسندگان ابتدا با بررسی پیشینه پژوهش و روش‌شناسی، مفاهیم پایه‌ای چون جهاد، تروریسم و خشونت‌گرایی را تعریف کرده‌اند و سپس در فصل‌های بعدی دیدگاه اسلام درباره ترور و خشونت، اصول دعوت دینی، و نسبت اسلام با صلح و جهاد را توضیح داده‌اند. همچنین در پایان کتاب مقایسه‌ای میان دیدگاه امامیه و جریان‌های تکفیری درباره جهاد، انتحار و استشهاد ارائه شده است.
نویسندگان ده شیوه برای دعوت به اسلام را بر اساس قرآن و روایات معرفی کرده‌اند، از جمله برهان، موعظه، مناظره، تمثیل و رفتار نیکو. به اعتقاد آنان، دعوت در شیعه فرآیندی آگاهانه و بدون اجبار است و اهدافی چون هدایت، توحید، وحدت اجتماعی، عدالت، آزادی و ترویج فضایل را دنبال می‌کند. در ادامه، نویسندگان بر این نکته تأکید کرده‌اند که صلح، رحمت و آزادی مذهب از اصول اساسی اسلام است و جنگ تنها در شرایط تجاوز مجاز شمرده شده است. اسلام حتی در برخورد با مشرکان نیز ابتدا راه‌های مسالمت‌آمیز را پیشنهاد می‌دهد و اصل را بر همزیستی و احترام به آزادی عقیده می‌گذارد. جهاد اسلامی از منظر شیعه ابزاری برای تحقق عدالت و حمایت از مظلومان است و سیاست دینی شیعه بر آگاهی، صلح‌طلبی و پرهیز از خشونت بی‌دلیل استوار شده است.
در بررسی جهاد شرعی، نویسندگان تفاوت میان جهاد و مفاهیمی چون حرب، قتال و دفاع را توضیح داده‌اند. جهاد مشروع در اسلام دفاعی، برای رفع ظلم و فتنه و حفظ امنیت است و نه تجاوزگرانه. اسلام جنگ‌های ابتدایی بدون دلیل موجه را نمی‌پذیرد و بر تقدم دعوت و صلح بر جنگ تأکید می‌کند. در تحلیل شرایط جهاد، چهار اصل کلی مطرح شده است: نیت الهی، دفاع در برابر مهاجمان، منع تجاوز در جنگ و ممنوعیت آغاز جنگ در زمان صلح. بر این اساس، ترور، خشونت و عملیات‌های انتحاری همانند اقدامات داعش و القاعده از منظر قرآن و روایات اسلامی حرام دانسته شده است. اسلام اصالت را به صلح و همزیستی داده و دفاع مشروع را در برابر ظلم لازم شمرده است، آن هم با رعایت اصول انسانی و اخلاقی حتی در شرایط جنگ.
در نهایت، جهاد در مکتب امامیه به دو نوع دفاعی و ابتدایی تقسیم شده است. جهاد دفاعی برای دفاع از جان، مال و سرزمین نیاز به اذن خاص ندارد و بر همه واجب است، در حالی که جهاد ابتدایی تنها با حضور و اذن معصوم جایز است. بیشتر فقهای شیعه در عصر غیبت جهاد ابتدایی را غیرمجاز دانسته‌اند. نویسندگان همچنین توضیح داده‌اند که اسلام مفاهیمی چون ارهاب و محاربه را که معادل تروریسم امروزی هستند، محکوم کرده و تنها خشونت مشروع برای دفاع از حق و رفع ظلم را مجاز شمرده است.
معرفی و ساختار کتاب
کتاب "جهاد یا تروریسم: پژوهشی کلامی و فقهی در مکتب امامیه" توسط محمد حسین جمشیدی و کوثر طوسی در سال ۱۳۹۷ توسط دانشگاه امام صادق علیه السلام منتشر شده و شامل ۷ فصل است.
فصل اول به مباحث کلی مانند پیشینه پژوهش (ص۲۳-۲۸)، روش‌شناسی (ص۲۹) و مفاهیم جهاد، تروریسم و خشونت‌گرایی در شیعه امامیه می‌پردازد (ص۳۰-۳۲). فصل دوم مفهوم‌شناسی ترور و تروریسم (ص۳۷-۴۲) و ویژگی‌های آن را بررسی می‌کند (ص۴۲-۴۵)، و انواع تروریسم و عوامل ظهور آن را تحلیل می‌کند (ص۴۷-۶۶).
فصل سوم به بررسی تروریسم از منظر اسلام و مفهوم‌شناسی واژگان مرتبط می‌پردازد (ص۶۹-۹۰) و نظر اسلام در مورد نفی ترور و خشونت‌گرایی را بیان می‌کند (ص۹۰-۹۲). فصل چهارم به دعوت و جهاد شرعی در اسلام اختصاص دارد و زوایای مختلف آن را بررسی می‌کند (ص۹۵-۱۱۴).
فصل پنجم رابطه اسلام با جهاد و تروریسم و دیدگاه اسلام نسبت به خشونت و صلح را تحلیل می‌کند (ص۱۲۳-۱۴۹). فصل ششم به جهاد، تروریسم، خشونت و افراط‌گرایی از منظر فقه و کلام شیعه امامی می‌پردازد (ص۱۶۳-۱۹۹). فصل هفتم به مقایسه جهاد از منظر امامیه و تکفیری‌ها و بررسی انتحار و استشهاد می‌پردازد (ص۲۰۹-۲۲۸).
ارزیابی کتاب
یکی از ویژگی‌های مثبت این کتاب، جمع‌بندی مطالب در پایان هر فصل و ارائه خلاصه‌ای کلی در انتهای کتاب است. با این حال، یکی از نقاط ضعف آن تکرار مطالب است؛ به‌عنوان مثال، موضوعاتی مانند دعوت به دین اسلام، جهاد و تروریسم از دیدگاه اسلام در فصل‌های سوم، پنجم و ششم مورد بحث قرار گرفته‌اند.
نویسندگان می‌توانستند با ارائه ساختاری منطقی‌تر، مطالب را بهتر و روان‌تر تنظیم کنند؛ مثلاً ابتدا به صلح‌طلبی اسلام پرداخته می‌شد، سپس جهاد از دیدگاه اسلام و شیعه امامیه بررسی می‌شد و در نهایت مخالفت اسلام با ترور و تروریسم مطرح می‌گردید.
صلح در اسلام
مولفان ده روش برای دعوت به اسلام معرفی کرده‌اند: برهان، موعظه، اندرز، مناظره، تمثیل، رفتار نیکو، مباهله، پژوهش تاریخی، اعجاز و مذاکره. اعجاز مختص پیامبر و امام معصوم است و سایر روش‌ها برای همه مؤمنان قابل استفاده است. این روش‌ها از آیات قرآن مانند آیه ۱۲۵ سوره نحل، آیه ۳۳ سوره فصلت و آیه ۶۱ سوره آل عمران و روایات استخراج شده‌اند (ص۱۴۴-۱۴۵).
نویسندگان اهداف دعوت الهی از دیدگاه شیعه را شامل تکامل فطرت، آگاه‌سازی، دعوت به توحید، وحدت اجتماعی، عدالت الهی، آزادی، تقوا، فضایل اخلاقی و اتمام حجت می‌دانند و برای این مدعا ۱۶ آیه و روایات متعددی ذکر کرده‌اند (ص۱۷۹-۱۸۶). دعوت دینی در امامیه به معنای فراخواندن اختیاری و آگاهانه به سوی فضایل انسانی است و هیچ اجباری در آن نیست (ص۱۸۶).
جمشیدی و طوسی رابطه صلح و اسلام را بررسی کرده و معتقدند صلح و رحمت از اهداف اصلی اسلام است. آنان به آیاتی مثل آیه ۱۰۷ سوره انبیا، آیه ۹۰ سوره نساء و آیه ۳۵ سوره محمد استناد کرده و می‌گویند اسلام در صلح با دشمنان مسالمت‌آمیز است و تنها در صورت تجاوز وارد جنگ می‌شود (ص۱۴۸-۱۴۹). رابطه صلح‌آمیز اسلام با مشرکان نیز با استناد به ۱۰ آیه قرآن مانند آیه ۴ سوره توبه، آیات ۷، ۸ و ۹ سوره ممتحنه، آیه ۶۱ سوره انفال و آیه ۶ سوره توبه بررسی شده است (ص۱۵۰-۱۵۳).
نوینسدگان، اتحاد مسلمانان را عامل امنیت جامعه اسلامی می‌دانند و جهاد اسلامی را وسیله‌ای برای تحقق عدالت معرفی می‌کنند. آنها به آیاتی مانند آیات ۹ و ۱۰ حجرات و ۲۰۸ بقره استناد کرده و معتقدند سیاست شیعه امامی مبتنی بر آگاهی و پرهیز از خشونت است و صلح اصل اساسی است (ص۱۵۵-۱۵۹). جهاد اسلامی برای تحقق عدالت اجتماعی و حمایت از مظلومین ضروری است (ص۱۷۳-۱۷۸).
جهاد اسلامی
نویسندگان در فصل چهارم به بررسی جهاد شرعی و تفاوت‌های آن با اقدامات تروریستی پرداخته‌اند. آنها واژگان مرتبط با جهاد شرعی و مشابهات آن در قرآن مانند حرب، محاربه، قتال و غیره را بررسی کرده‌اند و تفاوت‌های آنها را شرح داده‌اند. (ص۹۴-۱۰۷)
نویسندگان معتقدند ادیان الهی اجازه قتل غیرمومنان به دلیل کفرشان را نمی‌دهند و تا زمانی که عقاید مخالف عملی خصمانه علیه مومنان صورت نگیرد، مجوز کشتار نیست. بر اساس آیه ۱۰۸ سوره انعام، حتی دشنام به مقدسات آنان نیز منع شده است. دستور اسلام همزیستی مسالمت‌آمیز است و طبق آیه ۸ سوره ممتحنه، تا زمانی که تهدیدی علیه مسلمانان ایجاد نشود، کشتار جایز نیست. جهاد شرعی ابزاری برای امنیت و صلح است و ماهیت دفاعی دارد. (ص۱۰۸-۱۰۹) دعوت به اسلام و جهاد شرعی دارای جایگاه والایی است و آیه ۴۰ سوره حج و روایات متعدد این مطلب را تأیید می‌کنند. جهاد شرعی دو بعد دارد: جهاد اکبر (مبارزه با نفس) و جهاد اصغر (مبارزه با دشمنان). (ص۱۱۰-۱۱۱)
زمینه‌ها و عوامل جهاد
مولفان بیان کرده‌اند که جهاد شرعی دارای علل و عوامل متعددی است. آنها هفت عامل را ذکر کرده‌اند: دفاع از دین و نظام اسلامی، مقابله به مثل، دفاع از سرزمین‌های اسلامی، مقابله با پیمان‌شکنی و نقض حقوق انسان‌ها، مقابله با توطئه و فساد، رفع فتنه، و دفاع از مظلومین و مستضعفان. نویسندگان به آیات مختلفی همچون آیه ۱۹۴ سوره بقره، آیه ۱۲ سوره توبه، آیه ۱۳ سوره توبه، آیه ۳۳ سوره مائده، آیه ۲۱۷ سوره بقره، آیه ۱۹۳ سوره بقره و آیه ۷۵ سوره نساء استناد کرده‌اند (ص۱۱۲-۱۱۷). آنها به ارتباط بین دعوت دینی، جهاد و تروریسم پرداخته‌اند و به آیه ۳ سوره انسان، آیه ۲۵۶ سوره بقره و آیه ۲۹ سوره کهف استناد کرده‌اند. نویسندگان معتقدند که ضرورتاً رابطه‌ای بین دعوت دینی، جهاد و تروریسم وجود ندارد و ایجاد چنین رابطه‌ای به ماهیت دین بازمی‌گردد. بنابراین باید توجه داشت که دین چه نوع ماهیتی دارد. دینی که برای رساندن انسان‌ها به کمالات انسانی تشریح شده است، نمی‌تواند تروریسم را در برنامه هدایت خود قرار دهد و با آن مخالفت می‌کند (ص۱۱۸-۱۲۱).
به گفته نویسندگان، جنگ‌های پیامبر جنگ ابتدایی نبود بلکه جنگ دفاعی بود و هدف آن هدایت مردم و دعوت به اسلام و توحید بود. در این جایگاه همیشه زمینه و علتی وجود داشت که باعث حمله پیامبر به مشرکین یهودیان و دیگر دشمنان شده است. (ص۱۴۱) نویسندگان معتقدند با توجه به مطالب مطرح شده در دعوت اسلامی خشونت و اجبار جایی ندارد و اصل در اسلام بر آزادی و اختیار است و برای ادعای خود به آیه ۲۵۶ سوره بقره استناد کرده‌اند. همچنین معتقدند از نظر اسلام هیچکس به عنوان دعوت حق ندارد آرامش آزادی حقوق طبیعی و حریم دیگران را نقض کند آیه ۲۹ سوره کهف استناد کردند (ص۱۴۳).
شرایط جهاد
نویسندگان در صفحه ۱۴۵ به تشریح مقررات و شرایط جهاد در اسلام پرداخته‌اند. بر اساس آیات و روایات، آنها ۴ اصل کلی برای جهاد را مشخص کرده‌اند: الف: جهاد باید به منظور اطاعت از خداوند متعال و کسب رضایت او باشد. ب: جهاد باید علیه کسانی انجام شود که معترض و مهاجم هستند، که مستند آنها آیه ۱۹۰ سوره بقره و آیه ۹۳ سوره بقره می‌باشد. ج: هیچ فرد یا جنگجوی مسلمانی نباید تجاوز کند؛ به‌طوری‌که اگر مهاجمان از حمله دست کشیدند، هیچ مسلمانی حق حمله به آنها را ندارد، که مستند آنها نیز آیه ۱۹۲ و ۱۹۳ سوره بقره است (ص۱۴۶). د: جنگ و جهاد در زمان صلح و امنیت ممنوع است و به آیاتی همچون آیه ۱۹۱ سوره بقره و آیه ۱۹۴ سوره بقره استناد شده است (ص۱۴۶-۱۴۷).
نویسندگان بیان می‌کنند که اصل اولیه در اسلام، صلح‌دوستی و تسامح است و اسلام با هیچ دولت و عقیده‌ای در ابتدا سر جنگ ندارد، اما در صورت وقوع تجاوز، دفاع مقتدرانه لازم است. بنابراین، آمادگی کامل نظامی و امنیتی از ضروریات کشورهای اسلامی است (ص۱۴۷). لذا بر اساس آیات و روایات، ترور در اسلام حرام است و هرگونه خشونت‌طلبی نیز حرام است. عملیات‌های انتحاری و انفجاری گروه‌های انحرافی مانند داعش و القاعده بر اساس آیات قرآن و روایات حرام است (ص۱۴۸).
جهاد از نگاه شیعه
در فصل ششم، نویسندگان به بررسی جهاد از دیدگاه شیعه امامیه پرداخته‌اند. آنها بر این باورند که جهاد در مذهب شیعه دارای جایگاهی والا و ارزشمند است و آیات و روایات فراوانی این موضوع را تأیید می‌کنند. (ص۱۸۷) مولفان جهاد را به دو نوع نظامی و غیرنظامی تقسیم کرده‌اند، و جهاد نظامی نیز به جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی تقسیم می‌شود. اما مذهب تشیع بیشتر بر ماهیت دفاعی جهاد تأکید دارد. (ص۱۸۸)
- جهاد دفاعی:
نگارندگان بیان می‌کنند که جهاد دفاعی از دیدگاه امامیه یک دفاع مشروع است و ماده ۵۱ منشور ملل متحد نیز آن را تأیید می‌کند. آنها همچنین توضیح می‌دهند که جهاد دفاعی نیازی به اجازه امام یا منصوب او ندارد و هر فردی باید در برابر تعرض به جان، مال، ناموس و سرزمین خود از سوی بیگانگان دفاع کند (ص۱۹۱).
به گفته مولفان، جهاد دفاعی زمانی رخ می‌دهد که دشمنان قصد نابودی مسلمانان و سرزمین‌های آنها را داشته باشند و در این شرایط، دفاع از اسلام و سرزمین‌های اسلامی با تمام توان واجب است و نیازی به اجازه امام یا نائب خاص او نیست (ص۱۹۹-۲۰۰). جمشیدی و طوسی اهداف هفتگانه‌ای برای جهاد دفاعی مطرح می‌کنند، از جمله دفع دشمن، نفی خطر و تهدید او، دفاع از عدالت و اسلام، حمایت از مسلمانان و مستضعفان، رفع فتنه و حفاظت از وحدت و یکپارچگی جهان اسلام. آنها به آیاتی مانند آیه ۲۱۷ سوره بقره، آیه ۷۵ سوره نساء و آیه ۱۹۳ سوره بقره استناد کرده و همچنین به برخی روایات نیز اشاره کرده‌اند (ص۲۰۰).
نویسندگان از صفحه ۲۰۳ تا ۲۰۶ ویژگی‌ها و خصوصیات جهادگران از دیدگاه تشیع امامیه را مطرح می‌کنند. این ویژگی‌ها شامل ایمان به خداوند، توکل، بصیرت و بینش، صبر و پایداری، ولایت‌مداری و اطاعت از رهبری، اخلاص در امور و شهادت‌طلبی است. آنها به آیاتی مانند آیه ۳۰ سوره فصلت، آیه ۱۶۰ سوره آل عمران، آیه ۱۷۳ سوره آل عمران، آیه ۴۵ سوره انفال، آیه ۵۹ سوره نساء، آیه ۷۴ سوره نساء و برخی روایات دیگر نیز استناد کرده‌اند.
- جهاد ابتدایی:
جمشیدی و کوثری برای جهاد ابتدایی شرایطی مانند بلوغ، عقل، اختیار و اجازه از معصوم یا منصوب او را ذکر کرده‌اند. همچنین، جهاد بر مردان توانمند و دارای قدرت جنگیدن واجب است و بر زنان، کودکان، پیران و افراد مریض واجب نیست. به گفته آنان، اکثر فقیهان شیعه معتقدند که حاکم شرعی در عصر غیبت امام معصوم مجاز به جنگ ابتدایی نیست. بنابراین، شیعه امامیه در زمان غیبت فقط می‌تواند جهاد دفاعی داشته باشد و برای این ادعا به روایات متعددی استناد می‌کنند (ص۱۹۱-۱۹۲).
برخی از فقهای شیعه معتقدند جهاد ابتدایی نیز نوعی جهاد دفاعی است، زیرا در واقع دفاع از حقوق انسان‌های مستضعف است. بنابراین، اگر قدرت‌های ستمگر و کافر بر مردم مسلط شوند و مانع از گسترش توحید و عدالت در جامعه گردند، به حکم عقل و لطف دائمی خداوند بر انسان‌ها، جهاد ابتدایی واجب و ضروری است تا مردم از ظلم و ستم رها شوند (ص۱۹۳).
مولفان در صفحه ۱۹۴ بیان می‌کنند که بر اساس اندیشه شیعه امامیه، جهاد ابتدایی اقدامی رهایی‌بخش برای نجات انسان‌ها و رفع فتنه است که از ضروریات اسلام محسوب می‌شود. اما مخالفان اسلام، جهاد را با عناوینی مانند خشونت و تروریسم معرفی می‌کنند. جمشیدی و کوثری به آیات متعددی از قرآن درباره جهاد ابتدایی اشاره کرده‌اند، مانند آیه‌های ۱۹۰ و ۱۹۱ سوره بقره؛ آیه ۳۶، ۳۹ و ۴۰ سوره انفال؛ آیه ۲۱۶ سوره بقره؛ آیه ۷۴ و ۷۵ سوره نساء. به گفته آنها، گرچه در بین عالمان و مفسران در تطبیق این آیات بر جهاد ابتدایی و دفاعی اختلاف نظر وجود دارد (ص۱۹۵-۱۹۷).
مولفان اشاره می‌کنند که جهاد ابتدایی، جهادی برای دعوت به دین یا کنترل رفتار جوامع دیگر نیست، بلکه برای جلوگیری از فساد و فتنه از سوی آنها، ایجاد بازدارندگی، تحقق عدالت و رهایی مستضعفان، و برداشتن موانع راه حق و توحید است که توسط دشمنان ایجاد می‌شود. علامه طباطبایی نیز این نظر را پذیرفته است (ص۱۹۷). به گفته مولفان، اغلب فقیهان حضور معصوم را در جهاد ابتدایی معتبر می‌دانند، مانند امام خمینی و آیت‌الله گلپایگانی. اما برخی مانند آیت‌الله خویی و آیت‌الله خامنه‌ای معتقدند جهاد ابتدایی مختص حضور امام معصوم یا نائب خاص او نیست و در صورت فراهم بودن شرایط، در همه زمان‌ها ثابت و قابل اجرا است (ص۱۹۸-۱۹۹).
تروریسم از نگاه اسلام و تکفیری‌ها
در فصل سوم، جمشیدی و طوسی توضیح می‌دهند که اسلام به عنوان یک نظام فکری دارای نظام معرفتی و عقیدتی خاصی است و با تروریسم و خشونت‌های غیرقانونی مخالفت کرده و به مقابله با آن پرداخته است (ص۶۹). نویسندگان اشاره می‌کنند که واژه تروریسم به شکل امروزی در متون دینی اسلام یافت نمی‌شود، اما مفاهیم مشابهی وجود دارند که ۱۴ واژه را در دو دسته طبقه‌بندی می‌کنند: دسته نخست، مفاهیم منفی نظیر ارهاب، محاربه، فتک، ارعاب، شکنجه و تکفیر هستند که اسلام آنها را نهی کرده است؛ و دسته دوم، مفاهیم خنثی مانند قتل، قتال، حرب و تعذیب که بسته به شرایط می‌توانند ناپسند باشند (ص۷۱-۷۲). نویسندگان ۲۲ واژه مرتبط با ترور و تروریسم را از نظر لغوی و با تکیه بر آیات و روایات بررسی کرده‌اند. در این تحلیل به آیاتی همچون آیه ۴۰ سوره بقره، آیه ۶۰ سوره انفال، آیه ۳۳ سوره مائده، آیه ۳۲ سوره مائده، آیه ۲ سوره نور و آیه ۷۸ سوره نساء استناد شده است (ص۷۲-۹۰).
اسلام هرگونه رفتار تروریستی، خشونت‌آمیز و ظالمانه را محکوم می‌کند و پیروانش را به همزیستی مسالمت‌آمیز و محبت‌آمیز دعوت کرده است. آیات ۳۲ و ۳۳ سوره مائده از مهم‌ترین مستندات قرآنی در رد ترور و خشونت به شمار می‌روند (ص۹۰-۹۱). نویسندگان با استناد به نمونه‌هایی از تاریخ اسلام، مانند خودداری مسلم بن عقیل از ترور ابن زیاد، تأکید می‌کنند که اسلام نه فقط نظری بلکه در عمل نیز با تروریسم مخالفت داشته است (ص۹۲).
در فصل پنجم، نویسندگان به رابطه تروریسم با جهاد دینی پرداخته‌اند و توضیح می‌دهند که اسلام این دو را یکی نمی‌داند و خشونت را با جهاد اشتباه نمی‌گیرد (ص۱۲۳). آنها ارکان سه‌گانه دین اسلام را شامل اعتقادات، اخلاقیات و احکام دانسته و بیان می‌کنند که این ارکان بر یکدیگر تأثیرگذارند و در تعامل با هم قرار دارند (ص۱۲۳-۱۳۲). برخلاف دیدگاه بسیاری از مستشرقان و غربیان که اسلام را دین شمشیر و خشونت معرفی می‌کنند، اساس آموزه‌های اسلامی چیز دیگری را نشان می‌دهد. اگرچه در قرآن حدود ۱۷۵ واژه مرتبط با جنگ و قتل ذکر شده، اما واژه‌هایی مانند رحمت، عدل، رفق و مودت نیز در آن آمده‌اند که نشان‌دهنده بعد مهرورزانه اسلام‌اند (ص۱۳۳). همچنین سیره اهل بیت (ع) نیز تأکید فراوانی بر رفق و مدارا دارد (ص۱۳۴).
نویسندگان معتقدند که اصل در اسلام بر صلح و همزیستی است و ترور و خشونت اموری ناپسند و مردود معرفی شده‌اند. آیاتی همچون آیه ۱۳۴ سوره آل عمران و آیه ۸۵ سوره حجر نیز این نگاه را تقویت می‌کنند (ص۱۳۵). بر خلاف دیدگاه‌های افراط‌گرایانه تکفیری و برخی مستشرقان غربی، دعوت به اسلام باید بر اساس اختیار و نه اجبار صورت گیرد (ص۱۳۶). قرآن و سیره اهل بیت به صراحت دعوت با احترام و به دور از اجبار را تأیید می‌کنند. آیاتی چون آیه ۱۲۵ سوره نحل، آیه ۱۰۸ سوره یوسف و آیه ۱۵ سوره شورا نشان‌دهنده لزوم رعایت احترام در فرآیند دعوت‌اند (ص۱۳۷). از نظر نویسندگان، آیات متعددی مانند آیه ۲۱۴ سوره شعراء و آیه ۱۰۷ سوره انبیاء نیز بر نقش پیامبر به عنوان دعوت‌کننده‌ای دلسوز و بدون اجبار تأکید دارند (ص۱۳۸-۱۳۹).
نهایتاً، نویسندگان این سوال را مطرح می‌کنند که آیا در برابر عدم پذیرش دعوت پیامبر، می‌توان از خشونت استفاده کرد؟ پاسخ قرآن منفی است. بر اساس آیاتی همچون آیه ۲۰ سوره آل عمران، آیه ۸۲ سوره نحل، آیه ۵۴ سوره نور، آیه ۴۰ سوره رعد، آیه ۱۲ سوره تغابن، آیه ۶۷ سوره مائده و آیه ۳۲ سوره احقاف، وظیفه پیامبر تنها ابلاغ و دعوت است و هرگز مجاز به اجبار یا خشونت نبوده است (ص۱۴۰).
جمشیدی و طوسی در فصل هفتم، تروریسم را از منظر امامیه و تکفیری‌ها بررسی کرده و تفاوت‌های آنها را بیان می‌کنند. (ص۲۰۹) به گفته نویسندگان، در منابع کلامی و فقهی امامیه حرمت ترور و قتل پنهانی مورد تاکید قرار گرفته است، همچون آیه ۳۳ سوره اسرا و آیه ۳۲ سوره مائده. همچنین در روایات متعدد، ترور و قتل ناگهانی و پنهانی نهی و حرام اعلام شده است. (ص۲۱۰) آنان می‌گویند در اسلام اگر کسی اعدام می‌شود، به صورت آشکارا و با اثبات جرمش و با اذن امام یا حاکم شرعی جامعه، اعدام می‌شود؛ ولی ترور مخفیانه و به قصد ضربه زدن و اخلال در نظم عمومی جامعه انجام می‌شود (ص۲۱۲).
نویسندگان معتقدند که جهاد و دعوت به اسلام در اندیشه امامیه و تکفیری‌ها تفاوت‌های بنیادینی دارد. امامیه جهاد را با نیت ایجاد امنیت و صلح و دفاع از عدالت و اسلام می‌بیند، در حالی که تکفیری‌ها از خشونت برای رسیدن به اهداف خود استفاده می‌کنند. در اندیشه شیعه، جهاد عبادتی والا و از فروع دین است، اما تکفیری‌ها آن را از ضروریات خشونت می‌دانند. امامیه وسایل مشروع را برای اهداف عالی انتخاب می‌کند، در حالی که تکفیری‌ها به هر وسیله‌ای حتی غیر اخلاقی متوسل می‌شوند. دشمن در اندیشه امامیه کسی است که با عدالت و حقیقت دشمنی کند، اما تکفیری‌ها هر مخالفی را دشمن می‌دانند. اخلاق و آداب در جهاد امامیه رعایت می‌شود، برخلاف تکفیری‌ها که از روش‌های غیر اخلاقی استفاده می‌کنند (ص۲۱۵-۲۲۲).
به گفته نویسندگان، یکی از ریشه‌های تروریسم برداشت غلط از دین و مذهب است. تکفیری‌ها با برداشت غلط از آیات و روایات، کارهای خلاف شرع و وحشتناک خود را توجیه کرده و استفاده از زور و خشونت را وسیله تحقق اهداف خود که دعوت دیگران به اسلام است، قرار داده‌اند و هر کسی را که با عقاید و آرای آنها مخالف است، دشمن خود حساب کرده و آنها را با شدیدترین عمل تروریستی نابود می‌کنند. در اندیشه امامیه هدف از جهاد اسلام آوردن اجباری و اکراهی دیگران نیست، اما در تفکر تکفیری دیگران موظف هستند آرا و عقاید آنها را بپذیرند وگرنه ریختن خون آنها جایز است (ص۲۲۲-۲۲۴).
- فرق انتحار و استشهاد
نویسندگان به تفاوت بین عملیات‌های تروریستی و شهادت‌طلبانه مسلمانان پرداخته و انگیزه‌های مختلف آنها را بررسی کرده‌اند. تکفیری‌ها با اهداف دنیوی و حکومت‌طلبی به خودکشی می‌پردازند، در حالی که مسلمانان برای رضای خدا و مقابله با دشمنان، عملیات استشهادی انجام می‌دهند (ص۲۲۵-۲۲۷).
جمشیدی و طوسی بیان می‌کنند که عملیات استشهادی دارای ۷ شرط است، از جمله: اجازه حاکم شرع، عدم کشتن بی‌گناهان، اعتلای اسلام، ضربه به دشمن و دفع تجاوز. فرد باید اطمینان داشته باشد که عملیات به شکست دشمن منجر می‌شود و مصلحت اسلام را در نظر بگیرد. اما تکفیری‌ها با نابودی کفار و استفاده از خشونت، دیگران را به پذیرش عقاید خود وادار می‌کنند. (ص۲۲۷) به عبارت دیگر، عملیات انتحاری شامل کشتن دیگران همراه با خودکشی است بدون رعایت شرایط هفتگانه؛ در حالی که عملیات استشهادی با اجازه حاکم شرع و برای اعتلای اسلام و ضربه به دشمن انجام می‌شود و از کشتن بی‌گناهان پرهیز می‌کند (ص۲۲۸).