کاربر:Mojtaba61.Abedini/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

= کاربر:M.abedini/صفحه تمرین =

== تاریخچه ==

بصره، شهری تاریخی در جنوب عراق که در زمان عمر بن خطاب<ref>قضاة، مدرسة الحدیث فی البصرة حتی القرن الثالث الهجری، ۱۴۱۹ق، ص۴۴.</ref> در سال ۱۴ هجری قمری بدست عتبة بن غزوان در سال ۱۵هجری با نقشه و برنامه ریزی ابوالحربا عاصم بن دُلَفَ ساخته شد<ref>شهیدی، «بصره»، ص۲۶۲.</ref> هدف اصلی از تأسیس بصره، ایجاد یک اردوگاه نظامی ثابت برای ارتش‌های اسلامی بود که مأموریت فتح سرزمین‌های فارس به آنان واگذار شده بود.<ref>قضاة، مدرسة الحدیث فی البصرة حتی القرن الثالث الهجری، ۱۴۱۹ق، ص۴۴.</ref> پیش از ورود مسلمانان، بصره سه بار دچار ویرانی شد و به دلیل وضعیت نامناسب منطقه، مسلمانان آن را «خریبه» نامیدند.<ref>اکرم السادات حسینی و کمال صحرایی اردکانی و علی محمد میرجلیلی، «تاثیر جغرافیای محیطی بر اخلاق و رفتار مردم بصره در عصر امام علی (ع)»،  ص۵۹. </ref> نام اولیه شهر «بُصیره» به معنی بصره کوچک نام داشت و به مرور زمان توسعه یافت و به شکل امروزی درآمد. <ref>شهیدی، «بصره»، ص۲۶۲.</ref> بصره نخستین، امروزه خراب شده است<ref>آدرس</ref> مورخین بنای بصره امروز را درسال ۳۷۵ق می دانند<ref>سلطانی، «تشیع در بصره در قرون نخستین»، ص۲۹.

سلطانی، مصطفی، «تشیع در بصره در قرون نخستین»، فصلنامه تاریخ اسلام، شماره ۱۱، پاییز ۱۳۸۱ش</ref> بصره امروزی شهری در جنوب شرقی عراق، مرکز استان بصره و تنها بندر کشور عراق ذکر کرده‌اند<ref>رحمانی، «شهر بصره عراق و رخداد ظهور»، ص۹۸.</ref>

پس از تأسیس شهر بصره، همراه عتبه بن غزوان، ۲۷۰ نفر الی ۸۰۰ نفر از صحابه و تابعین وارد بصره شدند.<ref>امین، مدرسة الحديث في البصرة حتى القرن الثالث الهجري، ۱۴۱۹ق، ص۲۵.

</ref> امین القضاه، پژوهشگر، در کتاب «مدرسه البصره» با استناد به منابع مختلف، نام ۱۵۲ نفر از صحابی پیامبر(ص) را ذکر کرده و همچنین نام ۵ نفر از زنان صحابی که در بصره ساکن بودند را آورده است.<ref>امین، مدرسة الحديث في البصرة حتى القرن الثالث الهجري، ۱۴۱۹ق، ص۱۰۵-۱۴۰.

</ref> بصره به‌عنوان یکی از مراکز حضور بزرگان و صحابه شناخته شده بود و امام حسین(ع) به همین جهت از بزرگان آن درخواست کمک برای مبارزه با ظلم کرده است.<ref>ابن نما حلى، مثير الأحزان، ۱۴۰۶ق، ص۲۷</ref> سلطانی، پژوهشگر تاریخ، بر اساس برخی منابع، هشت تن از شهدای کربلا را اهل بصره می‌داند<ref>سلطانی، «تشیع بصره در قرون اولیه»، ص۳۷.</ref> به نقل از کتاب «مدرسة الحديث في البصرة» تعداد روایان بصری در کتب صحاح سته را ۹۵۸ راوی ذکر کرده است<ref>امین، مدرسة الحديث في البصرة حتى القرن الثالث الهجري، ۱۴۱۹ق، ص۲۱۰- ۳۵۲.</ref> جریان حدیثی بصره در عصر حضور اهل بیت(ع) فعال بوده<ref>موسوی، «جریان حدیثی امامیه در بصره(عصر حضور)»، ص۱۰۳.

</ref>  و بر اساس منابع متعدد، حوزه بصره افزون بر تربیت عالمان دین، با تألیفات دینی متعدد، خدمت بزرگی به جامعه اسلام نیز کرده است.<ref>موسوی، «جریان حدیثی امامیه در بصره(عصر حضور)»، ص۱۰۶ - ۱۰۹.</ref> سید بن طاووس با بهره‌گیری از روایات آخرالزمان، بصره را محل وقوع رخدادهای بزرگ دانسته و خروج دجال از نواحی بصره ذکر کرده است.<ref>ابن طاووس، التشريف بالمنن في التعريف بالفتن‏، ۱۴۱۶ق، ص۲۶۶.

</ref> شیعیان بصره مراسمی همچون عزاداری محرم، جشن غدیر و مناسبت‌های مرتبط با اهل بیت (ع) را برگزار می‌کنند.<ref>شهیدی، «بصره»، ص۲۶۵.</ref>

بصره کانون‌ حوادث مهم تاریخی همچون جنگ جمل بوده است<ref>المدنی، وقعة الجمل‏، محقق، ۱۴۲۰ق، ص۱۱۶.</ref> به گفته مکارم، شارح نهج البلاغه، سخنان حضرت علی(ع) در مذمت بصره و اهل آن در خطبه‌های ۱۳ و ۱۴ نهج‌البلاغه بخاطر حمایت از طلحه و زبیر، برافروختن آتش جنگ و کشتن گروه زیاد از شیعیان بوده است.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۹، ص۲۳۵.

</ref> حضرت در سخنان خود از بصریان با جملاتی همچون «لشگریان زن»، «پیروان چهارپا (شتر عایشه)»<ref>شهیدی، «بصره»، ص۲۶۲.</ref> محل ورود شیطان<ref>المنقری، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق‏، ص۱۰۶.</ref> یاد کرده است. مکارم شیرازی، در شرح نهج البلاغه با استناد به روایتی از بحارالانوار،<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۲، ص۲۵۳.</ref> به مدح اهل بصره پرداخته؛ قاریان اهل بصره را بهترین قاریان، عابدانشان را بهترین عبادت کنندگان و تاجرانشان را بهترین و صادقترین تاجران ذکر کرده است.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۹، ص۲۳۵.</ref> شارح نهج البلاغه این مدح را نتیجه برخورداری از تعلیم و تربیت اسلامی دانسته که مفاسد اخلاقی را کنار گذاشتند و به سوی فضایل گام برداشتند.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۵۱۸.</ref>

ابن خلدون در تاریخ خود، پیشرفت علمی شهرهایی مانند بصره و کوفه را نتیجه اسلام و فتوحات اسلامی می‌داند و معتقد است که در صدر اسلام، بیشترین دستاوردهای علمی در همین دوره به دست آمده است.<ref>هوشمند ص127 به نقل مقدمه ابن خلدون ص429</ref>

به گفته امین، پژوهشگر تاریخ بصره، آغاز حرکت علمی بصره با آموزش قرآن، سنت و فقه همراه شد.<ref>عسقلانی، الإصابة في تمييز الصحابة، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۵۸۵ِِِ؛ قضاة، مدرسة الحدیث فی البصرة حتی القرن الثالث الهجری، ۱۴۱۹ق، ص۵۵.</ref> به گفته برخی مورخان، ابوموسی اشعری، از جمله صحابه‌ای بود که در بصره ساکن شد،<ref>ذهبی، تاريخ الإسلام، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۶۶.</ref> و به دستور خلیفه دوم به آموزش قرآن و سنت نبوی به مردم بصره پرداخت.<ref>قضاة، مدرسة الحدیث فی البصرة حتی القرن الثالث الهجری، ۱۴۱۹ق، ص۵۵.</ref> ابو رجاء العطاردی، حسن بن ابی الحسن که از قراء بصره و از تابعین بودند؛ به قرائات قرآن و یادگیری حروف قرآن توجه ویژه داشتند.<ref>مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۳۰۰ و ۳۰۱.</ref>

به گفته امین، پژوهشگر تاریخ بصره، برداشت‌های متفاوت از قرآن باعث شد مردم برای فهم بهتر به مفسرانی همچون عبدالله بن عباس مراجعه کنند.<ref>قضاة، مدرسة الحدیث فی البصرة حتی القرن الثالث الهجری، ۱۴۱۹ق، ص۵7</ref> به گفته حبیب‌الله جلالیان، پژوهشگر قرآن، ابو سعيد حسن بصرى، قتاده بن دعامه سدوسى و ابو صالح باذان بصرى را از مفسران قرن اول و دوم قرن هجری در بصره نام می‌برد.<ref>جلالیان، تاریخ تفسیر قرآن کریم، ۱۳۷۸ش، ص۸۶.</ref>

به گفته عسقلانی، مورخ، خلیفه دوم، عمران بن حصین، یکی از یاران پیامبر(ص)، را به بصره فرستاد تا فقه را به مردم آموزش دهد.<ref>عسقلانی، الإصابة في تمييز الصحابة، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۵۸۵.</ref> انس بن مالک، از دیگر صحابه پیامبر(ص)، بود که در سال‌های پایانی عمر خود به بصره رفت و مردم برای مسائل فقهی به او مراجعه می‌کردند.<ref>قضاة، مدرسة الحدیث فی البصرة حتی القرن الثالث الهجری، ۱۴۱۹ق، ص۶۱.</ref> پس از صحابه، گروهی از تابعین به بصره آمدند و در مساجد به آموزش فقه پرداختند و مرجع مردم در مسائل فقهی شدند؛ افرادی چون جابر بن زید ازدی، حسن بصری و محمد بن سیرین از جمله این تابعین بودند.<ref>قضاة، مدرسة الحدیث فی البصرة حتی القرن الثالث الهجری، ۱۴۱۹ق، ص۶۱.</ref> طبق نقل، با ورود غیرعرب‌ها به دین اسلام، علمای بصره ناچار شدند علم نحو را پایه‌گذاری کنند و به موضوعات لغوی نیز توجه ویژه‌ای داشته باشند.<ref>قضاة، مدرسة الحدیث فی البصرة حتی القرن الثالث الهجری، ۱۴۱۹ق، ص54</ref>

به گفته سید محسن امین نویسنده کتاب اعیان الشیعه، اصول علم نحو توسط حضرت علی(ع) پایه‌گذاری شده و سپس به ابوالاسود منتقل شده است؛ ابوالاسود با راهنمایی‌های حضرت(ع) این اصول را توسعه و گسترش داد.<ref>امین، سید محسن، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۶۱.</ref> سیبویه، اخفش از جمله علمای علم نحو در بصره بودند.<ref>قضاة، مدرسة الحدیث فی البصرة حتی القرن الثالث الهجری، ۱۴۱۹ق، ص۷۰.</ref> بصره در حوزه‌هایی مانند حدیث، قرائت، شعر و تصوف اهتمام ویژه‌ای داشت و در علم نحو نسبت به کوفه برتری داشت.<ref>علی اکبر عباسی و اصغر منتظر القائم و مریم پروینیان «تبیین و تحلیل سیر ارتباط علمی دانشمندان اصفهان و بصره در سه قرن اول هجری با تاکید بر علم حدیث»، ص۹۹.</ref>

نخستین فرهنگ لغت عرب به نام ''العین''، به شیوه‌ای کاملاً نو و ابتکاری، توسط خلیل بن احمد در بصره به رشته تحریر درآمده است.<ref>ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۴۹؛ یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۳، ص۱۲۶۱ و ۱۲۷۱.</ref> وی را از بنیان‌گذار علم عَروض نیز دانسته‌اند.<ref>سیرافی ابوسعید، کتاب اخبار النحویین البصریین، ۱۳۷۳ق، ص۳۱.

</ref> نقل شده، خلیل بن احمد هنگام ترک بصره به خراسان سه هزار نفر از علما و شاگردان شیعه که همگی از علمای حدیث و نحو و لغت و اخبارنویس بودند تا کنار دروازه شهر بصره برای تودیع وی رفتند.<ref>موسوی خوانساری، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، ج۳، ص۲۹۰.</ref>

به گفته شهیدی، پژوهشگر تاریخ بصره، در سال ۲۱۰ قمری خلیفه عباسی از وضعیت مدرسه بصره گزارش خواست و عامل او اعلام کرد که در این شهر هفتصد استاد و یازده هزار محصل، عمدتاً شیعه، مشغول فعالیت هستند؛ چنانچه شیخ طوسی و محقق اردبیلی در کتب رجالی خود نام برخی از اصحاب ائمه(ع) و راویان حدیث را ذکر می‌کند.<ref>شهیدی، «بصره»، ص۲۶۵.</ref>

=== جریان حدیثی بصره ===

به گفته سید اکبر موسوی، پژوهشگر حدیث، از پیشگامان حدیثی شیعه در بصره را خلاس بن عمرو هجری نام می‌برد که از اصحاب فقیه حضرت علی(ع) بود؛ وی کتاب و صحیفه‌ای از حضرت علی(ع) داشت و از آن نقل روایت می‌کرد.<ref>موسوی، «جریان حدیثی امامیه در بصره(عصر حضور)»، ص۱۰۴.</ref> همچنین نقل شده، عماره بن جوین بصره، معروف به ابوهارون عبدی، کتابی از سخنان امام علی(ع) به نام صحیفه الوصی همراه خود در بصره داشت و از آن نقل حدیث می‌کرد.<ref name=":0">موسوی، «جریان حدیثی امامیه در بصره(عصر حضور)»، ص۱۰۵.</ref>

سید اکبر موسوی، پژوهشگر حدیث بصره می‌نویسد؛ حبس یک‌ساله امام کاظم(ع) و توقف کوتاه امام رضا(ع) در بصره هنگام سفر به خراسان، فرصتی برای شیعیان فراهم کرد تا بدون محدودیت‌های شدید آن زمان با این دو امام(ع) دیدار کرده و روایت اخذ کنند؛ این ارتباط‌ها جایگاه حدیثی شیعه در بصره را تقویت کرد.<ref>موسوی، «جریان حدیثی امامیه در بصره(عصر حضور)»، ص۱۱۲.</ref> همچنین حضور برخی صحابه و شاگردان اهل بیت(ع) در سده‌های اول تا سوم هجری، مانند حماد بن عیسی و جندب بن عبدالله بجلی، باعث مهاجرت علمی بسیاری از علما به بصره شد، به‌گونه‌ای که ابراهیم بن هاشم به دلیل حضور حماد بن عیسی به این شهر هجرت کرد.<ref>محمدعلی مهدوی راد، آتنا بهادری، «سفرهای حدیث پژوهی شیعیان به عراقین (کوفه و بصره)»، ص۱۵۰.</ref>

از اواخر قرن دوم هجری، کتب حدیثی بسیاری در زمینه شناخت صحابه، جرح و تعدیل راویان به رشته تحریر درآمده است.<ref>قضاة، مدرسة الحدیث فی البصرة حتی القرن الثالث الهجری، ۱۴۱۹ق، ص۴۹۴.</ref> طبق نقل برخی منابع، بصریان در نقل احادیث به بررسی وضعیت راوی از نظر قوت و ضعف و همچنین صحت و سقم روایت اهتمام داشتند؛ به‌گونه‌ای که تنها در صورتی حدیثی را نقل می‌کردند که به وثاقت شخص راوی اطمینان پیدا کرده باشند.<ref>خطيب بغدادی، أحمد بن علی، الكفاية في علم الرواية، مدینه، ج۱، ص۱۵۷؛ قضاة، مدرسة الحدیث فی البصرة حتی القرن الثالث الهجری، ۱۴۱۹ق، ص۳۶۷ و ۴۰۳.</ref>

== اماکن مذهبی و تاریخی ==

در شهر بصره بیش از سی مسجد جامع و مکان عمومی نام برده شده که مسجد محسن محاسن، مسجد الرواف، مسجد بستان قصب از جمله آنهاست؛<ref>شهیدی، «بصره»، ص۲۶۵.</ref> همچنین از مکان‌های عمومی بصره می‌توان به جامع العرب، جامع السیف و جامع کوت الحمدانی اشاره کرد.<ref>شهیدی، «بصره»، ص۲۶۵.</ref> [[مسجد جامع بصره]] نخستین مسجد جامع ساخته‌شده در عراق<ref>شانواز و منتشلو، «بررسی جایگاه مسجد جامع بصره از تأسیس تا پایان امویان»، ص۷۰.</ref> که به‌دلیل حضور امام اول شیعیان در آن، به «مسجد خُطوَة امام علی(ع)» (قدمگاه امام علی)<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3198615 «مسجد خطوه امام علی(ع) معروف به مسجد جامع بصره در عراق»]، خبرگزاری صداوسیما.</ref> یا «مسجد امام علی(ع)»<ref>مقدس، راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، ۱۳۸۷ش، ص۲۸۰.</ref> شهرت دارد.

ابن بطوطه، جهانگرد مشهور قرن هشتم هجری، در سفرنامه خود به بصره به مراکز شیعه اشاره کرده و می‌نویسد: بزرگ‌ترین مسجد بصره، متعلق به شیعیان است و دارای هفت مناره می‌باشد که یکی از آن‌ها متحرک است.<ref>.............مقاله شهیدی......</ref>

=== زیارتگاه ===

در سفرنامه ناصر خسرو نام سیزده مشهد در بصره به نام حضرت علی(ع) ذکر شده است که به گفته نویسنده همه آنها را زیارت کرده و مشهد بنی مازن، مشهد باب الطیب از جمله آنهاست.<ref>سفرنامه ناصر خسرو</ref> قدمگاه و مرقد‌های زیادی در بصره وجود دارد که زیارتگاه مردم بصره است؛ قدمگاه امام کاظم(ع)، قدمگاه امام رضا(ع)، قدمگاه امام زمان(عج)<ref>احمدی، پژوهشی نو درباره مراقد بصره، ص۲۳۲.</ref> و نیز مقام امام زین العابدین(ع)، مقام خضر نبی(ع) از جمله زیارتگاه‌‌ مردم بصره ذکر شده است.<ref>رحمانی، «شهر بصره عراق و رخداد ظهور»، ص۹۹ - ۱۰۱. </ref>

به گفته پژوهشگران بصره، در شهر بصره مقبره‌های متعددی از شخصیت‌های مهم تاریخی وجود دارد؛ مرقد زید بن صوحان، از اصحاب خاص امام علی(ع)، و همچنین مرقد علی بن یقطین، از اصحاب امام کاظم(ع) است.<ref name=":1">رحمانی، «شهر بصره عراق و رخداد ظهور»، ص۹۹ - ۱۰۱.  </ref> علاوه بر این، مقبره سلیمان بن رزین، غلام امام حسین(ع)، که احترام ویژه‌ای در بصره دارد، و مرقد ثَروان بن حسن، از نوادگان امام مجتبی(ع)، نیز از زیارتگاه‌های مشهور به شمار می‌روند.<ref>احمدی، پژوهشی نو درباره مراقد بصره، ص۲۳۵</ref> همچنین مزار ابوعبیدالله احمد بن عیسی بن زید بن زین‌العابدین(ع)، که از فقها و شخصیت‌های برجسته شیعه و گروهی از شهدای جنگ جمل نیز در این منطقه قرار دارند.<ref>شهیدی، «بصره»، ص۲۶۵.</ref> بقعه حارث بن نوفل (از فرماندهان بصره در جنگ صفین) و بقعه طاهر بن قاسم، که در نبردی به دست صاحب‌الزنج به شهادت رسید، جزو مکان‌های زیارتی معروف بصره محسوب می‌شوند.<ref>شهیدی، «بصره»، ص۲۶۵.</ref>

== قیام شیعیان ==

به گفته عبدالحسین شهیدی، پژوهشگر تاریخ، نخستین قیام شیعیان بصره در سال ۳۸ق علیه عبدالله بن حضرمی والی بصره از طرف معاویه رخ داد؛ مردم بصره، والی بصره و تمامی همراهان وی را در کاخش آتش زدند.<ref>شهیدی، «بصره»، ص۲۶۳.</ref> به گفته وی، در سال ۴۱ق نیز حَران بن ابان در بصره قیام کرد اما توسط معاویه سرکوب شد؛ همچنین در سال ۴۵ق زیاد بن ابیه والی بصره شیعیان زیادی را بخاطر عدم اطاعت از امویان کشت.<ref>شهیدی، «بصره»، ص۲۶۳.</ref> طبق نقل کتاب مقاتل الطالبین، قیام زید بن علی بن الحسین در سال ۱۲۲ق بر علیه امویان که از کوفه شروع شد اما عمده نیروهای زید از بصره و دیگر شهرهای عراق بود<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۱۳۲.</ref> همچنین طبق نقل مورخان، در سال ۱۴۴ق، با قیام [[قیام ابراهیم بن عبدالله|ابراهیم بن عبدالله المحض]] و بیعت مردم بصره با وی،<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۳۷۷ - ۳۷۸؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۰۰ و ۳۱۳ و ۳۱۶</ref> تعداد بیست هزار از آنها شهید و ۵۵ نفر از برجستگان شیعیان در بصره به دار آویخته شدند.<ref>شهیدی، «بصره»، ص۲۶۳.</ref>

در سپتامبر ۱۹۱۴م، (۱۲۹۳ قمری) با اشغال فاو و بصره توسط انگلیسی‌ها شور انقلابی در میان مردم شکل گرفت. علمای بصره با تلگراف به مراجع نجف، کربلا و کاظمین خواستار حمایت و تحریک عشایر شیعه برای نبرد شدند.<ref>انگلیس و جنبش استقلال‌طلبی شیعیان عراق‌، مندرج در سایت مؤسسه مطالعات و پژوهشهای اسلامی.

</ref> این قیام پس از چند ماه توسط نیروهای انگلیسی سرکوب شد.<ref>نگاهی به انقلاب ۱۹۲۰ عراق؛ قیام مردمی علیه استعمار انگلیس، خبرگزاری تسنیم.</ref>

[[انتفاضه شعبانیه عراق|قیام شعبانیه]] عراق در مارس ۱۹۹۱م (۱۴۱۱ق) بدلیل نارضایتی از حکومت بعث و ویرانی‌های ناشی از جنگ‌ها از بصره شروع شد.<ref>الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۲۰۰.</ref> انتفاضه شعبان را بزرگ‌ترین چالش داخلی عراق در دوره [[صدام حسین]] دانسته‌اند.<ref>الحکیم، عذاب بلا نهایه، ۱۹۹۳م، ص۱۱۷.</ref> این قیام با توسط حکومت عراق و با همکاری گروهک تروریستی سازمان مجاهدین خلق ایران (منافقین) سرکوب شد.<ref>نقش منافقین در سرکوب انتفاضه شعبانیه، روزنامه قدس.

== تشیع در بصره ==

مردم بصره در زمان امامت حضرت علی(ع) عمدتاً پیرو عثمان (خلیفه سوم)، و مخالف ایشان بودند.<ref>سلطانی، تشیع بصره در قرون نخستین، ص۲۶.

</ref> وقوع جنگ جمل در سال ۳۶ هجری با همکاری مخالفان حضرت(ع) در بصره،<ref>

</ref> و همچنین برخی روایات که همه مردم بصره را عثمانی‌مذهب معرفی می‌کنند،<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری‏، ۱۴۱۸ق‏، ج۶، ص۳۲۵.

</ref> این نظریه را تقویت کرده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

[https://psri.ir/print.php?id=uqbsp82j «انگلیس و جنبش استقلال‌طلبی شیعیان عراق‌(۱۹۲۴-۱۹۱۴م)»]، مندرج در سایت مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، تاریخ مندرج: ۱۸ تیر ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۳۱ تیر ۱۴۰۴ش.

 

[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/04/09/2043195 «نگاهی به انقلاب ۱۹۲۰ عراق؛ قیام مردمی علیه استعمار انگلیس»]،مندرج در خبرگزاری تسنیم، تاریخ مندرج: ۹ تیر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۳۱ تیر ۱۴۰۴ش.

 

[https://qudsdaily.com/Newspaper/item/16236 «نقش منافقین در سرکوب انتفاضه شعبانیه»]، مندرج در روزنامه قدس، تاریخ مندرج: ۲ خرداد ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۳۱ تیر ۱۴۰۴ش.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

*[https://www.iribnews.ir/fa/news/3198615 «مسجد خطوه امام علی(ع) معروف به مسجد جامع بصره در عراق»]، خبرگزاری صداوسیما، تاریخ انتشار: ۳۱ مرداد ۱۴۰۰، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۲ش.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

خطيب بغدادی، أحمد بن علی، الكفاية في علم الرواية، محقق: أبو عبدالله السورقي، إبراهيم حمدي المدنی، مدینه، المكتبة العلمية

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«[https://hawzah.net/fa/Article/View/5930/حوزه-علمیه-بصره حوزه علیمه بصره]» مندرج در سایت پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۳ مرداد ۱۳۸۵ش، تاریخ بازدید: ۴ خرداد ۱۴۰۴ش.