احکام امضائی (منابع مطالعاتی): تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۰ نوامبر ۲۰۲۵، ساعت ۰۷:۳۰

احکام امضائی در مقابل احکام تأسیسی بخشی از احکام فقهی هستند که پیش از بعثت رسول اکرم(ص) به صورت آیین‌، قانون اجتماعی یا رسومات محلی رایج بوده‌اند. اسلام گاه این قواعد را با کمی تغییر و گاه بدون هیچ تغییری امضا کرده است.

و برخی فقه‌پژوهان منکر امضایی بودن احکام هستند و در مقابل نیز پژوهشگرانی هستند که بخش‌های زیادی از احکام به‌ویژه احکام معاملات را امضایی می‌دانند. جایگاه این بحث در مبانی فقه و دانش فلسفه فقه است.

آنچه بحث درباره احکام امضائی را اهمیت می‌دهد تأثیر آن در مسیر اجتهاد است. آیا از امضایی بودن احکام می‌توان نتیجه گرفت که این احکام تابع اقتضائات زمانه بوده و قابل تغییرند؟ آیا ملاکات این احکام قابل شناسایی هستند؟ چه معیاری برای شناخت احکام امضائی و تأسیسی وجود دارد؟ اصولا چه مقدار از احکام دینی تأسیسی و کدام بخش‌ها امضائی هستند؟ پاسخ به پرسش‌هایی از این دست می‌تواند در فتوایی که مجتهد در فرایند استنباط به آن می‌رسد تغییر ایجاد کند.

منابع ذیل در پاسخ به سؤالات فوق جمع‌آوری شده است.

کتاب‌ها

فارسی

طرح و تبیین فرضیه برابری دیه زنان و مردان بر مبنای امضایی و حکومتی بودن مقدار دیه، محمد سروش، تهران، میراث اهل قلم، ۱۴۰۳ش. صفحات ابتدایی را از اینجا بخوانید.
گونه‌شناسی قواعد فقهی تاسیسی و امضایی، سهیلا افشاری، تهران، سنجش و دانش، چاپ اول، ۱۴۰۲ش. صفحات ابتدایی را از اینجا بخوانید.
احکام تأسیسی و امضایی در فقه امامیه، محمدمهدی کریمی‌نیا و محمدرضا عطامنش، قم، جلوه کمال، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
روش‌شناسی حکم، محمد عرب‌صالحی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۴ش. گفتار سوم این کتاب به بحث دربارهٔ احکام امضایی و تأسیسی اختصاص یافته است. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
موسوعة الفقه الاسلامی المقارن، ناصر مکارم شیرازی، قم، دار النشر الامام علی بن ابی‌طالب، ۱۳۹۰ش. نویسنده در جلد اول این کتاب از صفحه ۵۲۳ تا ۵۳۰ به موضوع احکام امضائی پرداخته است.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
جامعه‌شناسی فقه، بررسی جامعه‌شناسی احکام امضایی اسلام با تکیه بر احکام مربوط به خانواده، فاضل حسامی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

مقاله‌ها

فارسی

دادسرا نهادی شرعی بر مبنای ارگان حسبه یا احکام امضایی، فصلنامه حقوق و مطالعات نوین، مهدی قربانی و سجاد عظیمی نژادیان، دوره پنجم، شماره۳، پیاپی ۱۶، پاییز ۱۴۰۳ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
تأثیر عرف و مقتضیات زمان و مکان بر احکام امضایی، نجمه شریف پور و محمد بهرامی خوشکار و سید ابوالقاسم نقیبی، دوفصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، سال چهاردهم، شماره ۲۷، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید.
نقد و بررسی دلالت خبری‌بودن فعل بر حکم امضایی در آیات‌الاحکام، علیرضا سروش، دوفصلنامه قرآن، فقه و حقوق اسلامی، سال ۶، شماره ۱۲، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
ماهیت احکام امضائی با تأکید بر نقد نظر برخی معاصران، محمد عرب‌صالحی، فصلنامه جستارهای فقهی و اصولی، شماره ۱۵، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
تبیین احکام امضائی و تأثیر آن در استنباط فقهی، قاسم نخعی‌پور و محمدعلی سعیدی، دوفصلنامه آموزه‌های فقه مدنی، شماره ۱۶، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
ماهیت احکام امضائی، مسعود فیاضی، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۱۰۲، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
ماهیت احکام امضایی (از رهگذر بررسی تطبیقی آرای مرحوم محقق اصفهانی و امام خمینی (ره))، مسعود فیاضی، فصلنامه حقوق اسلامی، سال ۹، شماره ۳۴، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

پایان‌نامه‌ها

فارسی

نقش احکام تأسیسی و امضایی در استنباط (نکاح به عنوان الگو)، فاطمه ملحم، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی بنت‌الهدی، ۱۴۰۱ش. صفحات ابتدایی را در کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر بخوانید
آثار امضایی یا تاسیسی بودن احکام بر حقوق خانواده، ز ینب اسماعیل‌نژاد، کارشناسی ارشد، ۱۴۰۱ش. چکیده را از اینجا بخوانید.
رابطه احکام امضایی و تاسیسی در نظام خانواده از دیدگاه فقه مذاهب با تاکید بر آثار حقوقی آن، محمدلطیف فرهادی، دانشگاه ادیان و مذاهب، دانشکده مذاهب، رساله دکتری، ۱۴۰۱ش. چکیده را از اینجا بخوانید.
احکام امضائی قرآن مجید: معیار و آثار (با تکیه بر حوزه معاملات)، علیرضا سروش، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۹ش. متن کامل را در کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر بخوانید پایان‌نامه دکتری.
نقش تحولات پزشکی در عده زنان بر اساس امضائی یا تأسیسی بودن، محدثه نمار، گروه حقوق دانشکده رفاه، ۱۳۹۸ش. صفحات ابتدایی را در کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر بخوانید
ترجمه وتحقیق دوبخش (رابطه فقه وحکومت احکام امضایی وتاسیسی کتاب حضرت آیت الله مکارم شیرازی، سید طرماح حیدر زیدی، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۹۷ش.
احکام امضایی قرآن نسبت به عصر جاهلیت، حسین زمانیان، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، ۱۳۹۵ش.
بررسی برخی تعالیم امضائی و تأسیسی پیامبر اعظم (ص) بر اساس آیات قرآن، اکرم موسوی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی، ۱۳۹۴ش.چکیده را در کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر بخوانید
ام‍ض‍ائ‍ی‍ات در ق‍رآن، اف‍س‍ان‍ه ی‍وس‍ف‍ی آب‍ن‍دان‍س‍ری، کارشناسی ارشد، دان‍ش‍ک‍ده ال‍ه‍ی‍ات و م‍ع‍ارف اس‍لام‍ی، دان‍ش‍گ‍اه آزاد اس‍لام‍ی واح‍د ت‍ه‍ران ش‍م‍ال، ۱۳۸۰ش.چکیده را در کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر بخوانید

@@ خط ۱۹: / خط ۱۹: @@
 == مقاله‌ها ==
 === فارسی ===
+# دادسرا نهادی شرعی بر مبنای ارگان حسبه یا احکام امضایی، فصلنامه حقوق و مطالعات نوین، مهدی قربانی و سجاد عظیمی نژادیان، دوره پنجم، شماره۳، پیاپی ۱۶، پاییز ۱۴۰۳ش. [https://www.jhvmn.ir/article_714600.html مقاله را از اینجا بخوانید.]
+# تأثیر عرف و مقتضیات زمان و مکان بر احکام امضایی، نجمه شریف پور و محمد بهرامی خوشکار و سید ابوالقاسم نقیبی، دوفصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، سال چهاردهم، شماره ۲۷، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش. [https://sanad.iau.ir/journal/jijl/Issue/37649 متن مقاله را از اینجا بخوانید.]
 # نقد و بررسی دلالت خبری‌بودن فعل بر حکم امضایی در آیات‌الاحکام، علیرضا سروش، [[دوفصلنامه قرآن، فقه و حقوق اسلامی]]، سال ۶، شماره ۱۲، ۱۳۹۹ش. [https://digilib.feqhemoaser.com/persian-articles/%d9%86%d9%82%d8%af-%d9%88-%d8%a8%d8%b1%d8%b1%d8%b3%db%8c-%d8%af%d9%84%d8%a7%d9%84%d8%aa-%d8%ae%d8%a8%d8%b1%db%8c-%d8%a8%d9%88%d8%af%d9%86-%d9%81%d8%b9%d9%84-%d8%a8%d8%b1-%d8%ad%da%a9%d9%85-%d8%a7/ کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر]
 # ماهیت احکام امضائی با تأکید بر نقد نظر برخی معاصران، محمد عرب‌صالحی، [[فصلنامه جستارهای فقهی و اصولی]]، شماره ۱۵، ۱۳۹۸ش. [https://digilib.feqhemoaser.com/persian-articles/%d9%85%d8%a7%d9%87%db%8c%d8%aa-%d8%a7%d8%ad%da%a9%d8%a7%d9%85-%d8%a7%d9%85%d8%b6%d8%a7%d8%a6%db%8c-%d8%a8%d8%a7-%d8%aa%d8%a3%da%a9%db%8c%d8%af-%d8%a8%d8%b1-%d9%86%d9%82%d8%af-%d9%86%d8%b8%d8%b1-%d8%a8/ کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر]
@@ خط ۲۷: / خط ۲۹: @@
 == پایان‌نامه‌ها ==
 === فارسی ===
-# نقش احکام تأسیسی و امضایی در استنباط (نکاح به عنوان الگو)، فاطمه ملحم، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی بنت‌الهدی (رض)، ۱۴۰۱ش. [https://digilib.feqhemoaser.com/persian-thesis/%d9%86%d9%82%d8%b4-%d8%a7%d8%ad%da%a9%d8%a7%d9%85-%d8%aa%d8%a3%d8%b3%db%8c%d8%b3%db%8c-%d9%88-%d8%a7%d9%85%d8%b6%d8%a7%db%8c%db%8c-%d8%af%d8%b1-%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d9%86%d8%a8%d8%a7%d8%b7-%d9%86%da%a9/ صفحات ابتدایی را در کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر بخوانید]
+# نقش احکام تأسیسی و امضایی در استنباط (نکاح به عنوان الگو)، فاطمه ملحم، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی بنت‌الهدی، ۱۴۰۱ش. [https://digilib.feqhemoaser.com/persian-thesis/%d9%86%d9%82%d8%b4-%d8%a7%d8%ad%da%a9%d8%a7%d9%85-%d8%aa%d8%a3%d8%b3%db%8c%d8%b3%db%8c-%d9%88-%d8%a7%d9%85%d8%b6%d8%a7%db%8c%db%8c-%d8%af%d8%b1-%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d9%86%d8%a8%d8%a7%d8%b7-%d9%86%da%a9/ صفحات ابتدایی را در کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر بخوانید]
+# آثار امضایی یا تاسیسی بودن احکام بر حقوق خانواده، ز ینب اسماعیل‌نژاد، کارشناسی ارشد، ۱۴۰۱ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/5aebd7c637709e2043b2d7eb5045ab6c چکیده را از اینجا بخوانید.]
+# رابطه احکام امضایی و تاسیسی در نظام خانواده از دیدگاه فقه مذاهب با تاکید بر آثار حقوقی آن، محمدلطیف فرهادی، دانشگاه ادیان و مذاهب، دانشکده مذاهب، رساله دکتری، ۱۴۰۱ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/25b81c91cf989928823ee334a7db0591 چکیده را از اینجا بخوانید.]
 # احکام امضائی قرآن مجید: معیار و آثار (با تکیه بر حوزه معاملات)، علیرضا سروش، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۹ش. [https://digilib.feqhemoaser.com/persian-thesis/%d8%a7%d8%ad%da%a9%d8%a7%d9%85-%d8%a7%d9%85%d8%b6%d8%a7%d8%a6%db%8c-%d9%82%d8%b1%d8%a2%d9%86-%d9%85%d8%ac%db%8c%d8%af-%d9%85%d8%b9%db%8c%d8%a7%d8%b1-%d9%88-%d8%a2%d8%ab%d8%a7%d8%b1-%d8%a8%d8%a7/ متن کامل را در کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر بخوانید] پایان‌نامه دکتری.
 # نقش تحولات پزشکی در عده زنان بر اساس امضائی یا تأسیسی بودن، محدثه نمار، گروه حقوق دانشکده رفاه، ۱۳۹۸ش. [https://digilib.feqhemoaser.com/persian-thesis/%d9%86%d9%82%d8%b4-%d8%aa%d8%ad%d9%88%d9%84%d8%a7%d8%aa-%d9%be%d8%b2%d8%b4%da%a9%db%8c-%d8%af%d8%b1-%d8%b9%d8%af%d9%87-%d8%b2%d9%86%d8%a7%d9%86-%d8%a8%d8%b1%d8%a7%d8%b3%d8%a7%d8%b3-%d8%a7%d9%85%d8%b6/ صفحات ابتدایی را در کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر بخوانید]
@@ خط ۳۹: / خط ۴۳: @@
 [[رده:نقص منابع عربی]]
 [[رده:منابع مطالعاتی مبانی فقه]]
+[[رده:بروزرسانی ۱۴۰۴]]