|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| [[پرونده:وادی السلام نجف.jpg|بندانگشتی|200px|قبرستان وادی السلام در نجف]]
| |
| [[پرونده:بقیع الغرقد.jpg|بندانگشتی|200px|قبرستان بقیع در مدینه]]
| |
| [[پرونده:قبرستان معلاة(قبرستان ابوطالب).jpg|بندانگشتی|200px|قبرستان معلاة در مکه]]
| |
| [[پرونده:قبرستان باب الصغیر.jpg|بندانگشتی|200px|قبرستان باب الصغیر در دمشق]]
| |
| [[پرونده:قبرستان شیخان قم.jpg|بندانگشتی|200px|قبرستان شیخان در قم]]
| |
| [[پرونده:قبرستان ابن بابویه وسیع.jpg|بندانگشتی|200px|قبرستان ابن بابویه در شهرری]]
| |
| [[پرونده:قبرستان بهشت زهرا تهران.jpeg|بندانگشتی|200px|قبرستان بهشت زهرا در تهران]]
| |
| '''قبرستان''' مکانی است که مردگان را در آن [[دفن]] کنند و طبق آموزه‌های دینی دارای احترام است. طبق روایات [[قبرستان وادی‌السلام (نجف)|وادی السلام]] در میان قبرستان‌ها دارای اهمیت و برتری است. در میان قبرستانهای مسلمانان، برخی مانند [[بقیع]]، [[قبرستان معلاة|معلاة]]، [[تخت فولاد]]، [[قبرستان باب‌الصغیر|باب الصغیر]] و [[قبرستان شیخان|شیخان]] دارای شهرت هستند.
| |
|
| |
|
| [[زیارت قبور|زیارت اهل قبور]] از [[سنت|سنت‌های اسلامی]] است که در میان [[مسلمان|مسلمانان]] رواج دارد. در متون اسلامی برای قبرستان، [[احکام شرعی|احکام]] و آداب مخصوصی ذکر شده است که از جمله آنها می‌توان به سلام دادن به مردگان، حفظ احترام و نظافت قبرستان و عدم دفن کفار در قبرستان مسلمانان اشاره کرد.
| |
|
| |
| == مفهوم‌شناسی و اهمیت ==
| |
| قبرستان مکانی است که در آنجا قبرها در کنار هم قرار گرفته و مرده آدمی را در آن [[دفن]] کنند.<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه «قبر»؛ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ذیل واژه «قبر».</ref> قَبْر واژه‌ای عربی و اسم محل دفن میت است<ref>سلیمان، «قبر»، ص۳.</ref> و محل اجتماع قبرها را مَقْبَرِة گویند.<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۹، ص۱۷۴، ذیل واژه «قبر».</ref>
| |
|
| |
| در آموزه‌های دینی، قبرستان مکانی مورد احترام است.<ref>لطیفی، [http://shabestan.ir/TextVersionDetail/323297 «احترام به قبور بزرگان دین سیره ائمه چهارگانه اهل سنت است»]، مندرج در سایت خبرگزاری شبستان.</ref> در میان قبرستانهای [[مسلمان|مسلمانان]] برخی مانند [[بقیع]] و [[قبرستان وادی‌السلام (نجف)|وادی السلام]] از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند. [[شیعه|شیعیان]] به دلیل ارادت به [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] و [[امامزاده|فرزندانشان]]، مردگانشان را در نزدیکی قبر آنها دفن می‌کنند، این مکان‌ها اگرچه محل دفن اموات بوده و هست، اما عرفا به آن قبرستان گفته نمی‌شود.<ref>فقیه بحر العلوم، تاریخچه انتقال جنائز به عتبات عالیات (شهر کربلا)، ص۱.</ref>
| |
|
| |
| رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های ایران در سال ۱۳۸۴ش از رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی خواستار جایگزینی واژه آرامستان به جای گورستان شد، تا بدین‌وسیله از بار معنایی منفی حزن‌انگیز این واژه اجتناب شود.<ref>[https://web.archive.org/web/20101202013906/http://aftabnews.ir/vdccs4q1.2bqpe8laa2.html رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور خواستار جایگزینی واژه آرامستان به جای گورستان شد]، مندرج در سایت آفتاب نیوز.</ref>
| |
|
| |
| == قبرستانهای معروف ==
| |
| در میان قبرستانهای مسلمانان برخی دارای شهرت و اهمیت هستند که از جمله آنها موارد ذیل است.
| |
| * [[قبرستان وادی‌السلام (نجف)|قبرستان وادی‌السلام]]: قبرستانی بزرگ و تاریخی در شهر [[نجف]] است که به سبب وجود [[حدیث|احادیثی]] درباره فضیلت آن، برای [[شیعه|شیعیان]] اهمیت دارد. دو مقبره منسوب [[هود (پیامبر)|هود]] و [[صالح (پیامبر)|صالح]] پیامبر نیز در این قبرستان واقع است.<ref>عبدالصاحب مظفر، بررسی تاریخ خاکسپاری در نجف و وادی السلام، ص۱.</ref>
| |
|
| |
| * [[بقیع|قبرستان بقیع]]: کهن‌ترین قبرستان مسلمانان که در [[مدینه]] و نزدیکی [[مسجدالنبی]] قرار دارد.<ref>رفعت پاشا، مرآت الحرمین (ترجمه)، نشر مشعر، ۱۳۷۷ش، ص۴۴۷.</ref> چهار امام شیعیان یعنی [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]]، [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]]، [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] و [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] در این قبرستان مدفون هستند.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۳۵۳-۳۵۶.
| |
|
| |
| </ref>
| |
|
| |
| * [[قبرستان معلاة]]: قبرستانی قدیمی که شمال شرقی [[مکه]] واقع است.<ref>قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرّمه و مدینه منوّره، ص۱۲۹.</ref> اجداد پیامبر اسلام(ص)، [[عبدمناف بن قصی|عبدمناف]]، [[هاشم بن عبدمناف|هاشم]] و [[عبدالمطلب]]، در آنجا مدفون هستند.<ref>ازرقی،کتاب اخبار مکة شرفها الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ص۴۳۳.</ref>
| |
|
| |
| * [[قبرستان ابن‌بابویه]]: قبرستانی بزرگ و تاریخی در [[ری|شهرری]] است که شکل‌گیری آن به دوره فتحعلی‌شاه قاجار می‌رسد.<ref>منصوری، شناخت عوامل مؤثر در شکل‌گیری گورستان‌های تاریخی، ص۲۲.</ref>
| |
|
| |
| * [[قبرستان باب‌الصغیر]]: قبرستانی مهم و قدیمی در [[دمشق]] و مدفن برخی فرزندان [[امامان شیعه]]، [[صحابه]] و [[تابعین]] است.<ref>حموی، یاقوت، معجم البلدان، ۱۹۹۵ق، ج۲، ص۴۶۸.
| |
|
| |
| </ref> قدمت باب الصغیر به نخستین سال‌های ورود [[اسلام]] به سرزمین [[شام]] می‌رسد. [[مقام رؤوس‌الشهداء]] (مدفن سرهای [[شهدای کربلا]]) در نزدیکی باب الصغیر واقع شده و بر اهمیت آن افزوده است.<ref>فهری، مراقد اهل البیت، ۱۴۲۸ق، ص۳۹-۴۰.</ref>
| |
|
| |
| * [[قبرستان شیخان]]: قبرستانی در [[قم]] که مرقد دو [[حدیث|مُحَدِّث]] مشهور، [[زکریا بن ادریس اشعری قمی|زکریا بن ادریس]] و [[زکریا بن آدم اشعری قمی|زکریا ابن آدم]] در آن قرار دارد و از همین جهت نام شیخان به خود گرفته است.<ref>احمدیان، شیخان قم، ۱۳۸۳ش، ص ۳۲-۳۵.</ref>
| |
|
| |
| * [[تخت فولاد|قبرستان تخت فولاد]]: قبرستانی قدیمی در [[اصفهان]] که به دلیل مشاهیر مدفون در آن و وجود بناهای تاریخی، از مکان‌های تاریخی و فرهنگی [[ایران]] محسوب می‌شود.<ref>ترکی، زهرا، نقش آرامستانها در برنامه‌ریزی توسعه و رشد گردشگری مذهبی به عنوان الگوی برتر اقتصادی نمونه موردی تخت فولاد اصفهان. ص۵۶.</ref>
| |
|
| |
| * [[بهشت زهرا]]: قبرستانی بزرگ در جنوب [[تهران]] است که در پی سازمان‌دهی گورستان‌های پایتخت در سال [[سال ۱۳۴۹ هجری شمسی|۱۳۴۹ش]] ساخته شد. این قبرستان به مروز زمان گسترش یافت و به «[[بهشت زهرا|بهشت زهرا (س)]]» تغییر نام داد.<ref>خاوری، بهشت زهرا(س)، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۸۲۲.</ref>
| |
|
| |
| == احکام و آداب قبرستان ==
| |
| در متون اسلامی برای قبرستان، احکام و آداب مخصوصی ذکر شده است که از جمله آنها می‌توان به سلام دادن به مردگان، حفظ احترام و نظافت قبرستان و عدم دفن کفار در قبرستان مسلمانان اشاره کرد.<ref>طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، چاپ اول، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۲۸؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۳۰۱.</ref>
| |
|
| |
| * سلام دادن به مردگان: [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در [[بحار الانوار (کتاب)|بحارالانوار]] در ذکر آداب زیارت مؤمنان، حدیثی را نقل می‌کند که [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] در [[زیارت قبور|زیارت اهل قبور]] چنین می‌گفت: بِسْمِ اَللّٰهِ اَلرَّحْمٰنِ اَلرَّحِیمِ اَلسَّلاَمُ عَلَی أَهْلِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مِنْ أَهْلِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ یَا أَهْلَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ بِحَقِّ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ کَیْفَ وَجَدْتُمْ قَوْلَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مِنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ یَا لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ بِحَقِّ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ اِغْفِرْ لِمَنْ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَ اُحْشُرْنَا فِی زُمْرَةِ مَنْ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ عَلِیٌّ وَلِیُّ اَللَّهِ. سپس فرمود که از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر خدا]] شنیدم که هر کس این دعا را هنگام گذر از کنار گورها بخواند، [[گناه|گناهان]] پنجاه سالش آمرزیده می‌شود.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۳۰۱.</ref>
| |
|
| |
| * حفظ نظافت و طهارت و احترام قبرستان: [[سید محمدکاظم طباطبایی یزدی]] در [[العروة الوثقی (کتاب)|کتاب عروة الوثقی]]، [[نجس]] و کثیف کردن قبرها، خندیدن در قبرستان و راه رفتن روی قبرها را مکروه دانسته است.<ref>طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، چاپ اول، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص. ۱۲۸</ref>
| |
|
| |
| * عدم تجدید بنا قبرستان: تجدید بنای قبرستان بعد از بین رفتن آن را از مکروهات معرفی کرده‌اند؛ مگر در مواردی که قبر مربوط به [[پیامبران]] و [[امامان شیعه|امامان]] و عالمان باشد.<ref>طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، چاپ اول، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۲۸.</ref>
| |
|
| |
| * عدم دفن کفار: فقها دفن کفار در قبرستان مسلمانان را جایز نمی‌دانند و به دلایل مختلفی چون [[اجماع]]، اذیت شدن اموات مسلمانان و [[هتک حرمت]] استناد کرده‌اند.<ref>آقابابائی بنی، [https://fiqh.urd.ac.ir/article_88940_45b8a15232236e7d47137f4c7fdbd78e.pdf تأملی بر تفکیک قبور مسلمانان از غیر مسلمانان]، دوفصلنامه تطبیقات مذاهب فقهی، سال ۱، شماره ۱، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش.</ref>
| |
|
| |
| === زیارت اهل قبور ===
| |
| {{اصلی|زیارت قبور}}
| |
| زیارت قبور از [[سنت|سنت‌های اسلامی]] است که در میان [[مسلمان|مسلمانان]] رواج دارد. توجه به آیات [[قرآن|قرآن کریم]]، [[فتوا|فتاوای]] علمای شیعه و اهل سنت درباره زیارت، و همچنین اتکا به [[سیره]] عملی [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله |رسول خدا(ص)]] و [[اهل‌البیت علیهم‌السلام|اهل بیت(ع)]] نشان می‌دهد که زیارت قبور، به‌ویژه زیارت قبور انبیا، ائمه و صالحان فضیلت دارد.<ref>محمدی‌نژاد، زیارت قبور و سفرهای زیارتی از نگاه اهل سنت، ۱۳۹۳ش، ص۱۴۷–۱۴۸.</ref>
| |
|
| |
| == پانویس ==
| |
| {{پانویس}}
| |
| == منابع ==
| |
| {{منابع}}
| |
| * احمدیان، مینا، شیخان قم: زندگینامۀ بززگان مدفون در شیخان کبیر (گلزار شیخان). قم، انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۳ش.
| |
| * ازرقی، محمدبن عبدالله، کتاب اخبار مکة شرفها الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، روایة اسحاق بن احمد خزاعی، در اخبار مکة المشرفة، ج۱، غتنغه ۱۲۷۵ق.
| |
| * انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، انتشارات سخن، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
| |
| * ترکی، زهرا، نقش آرامستانها در برنامه‌ریزی توسعه و رشد گردشگری مذهبی به عنوان الگوی برتر اقتصادی نمونه موردی تخت فولاد اصفهان، همایش الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، دوره ۸، خردارد ۱۳۹۸ش.
| |
| * جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، قم، نشر مشعر، ۱۳۹۰ش.
| |
| * حموی بغدادی، یاقوت، معجم البلدان، دار صادر، بیروت، ۱۹۹۵م.
| |
| * خاوری، حاجیه خان، بهشت زهرا(س)، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، ۱۳۷۷ش.
| |
| * دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، انتشارت دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
| |
| * رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور خواستار جایگزینی واژه آرامستان به جای گورستان شد، وبگاه آفتاب نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۷ دی ۱۳۸۴ش.
| |
| * رفعت، پاشا ابراهیم، مترجم، انصاری هادی، مرآت الحرمین، انتشارات مشعر، تهران، ۱۳۷۷ش.
| |
| * سلیمان، هادی، «قبر»، دایرة المعارف تشیع، تهران، انتشارات حکمت، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
| |
| * طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
| |
| * عبدالصاحب مظفر، محسن، مترجم: خوشنویس محمدحسین، تبررسی تاریخ خاکسپاری در نجف و وادی السلام، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۳۹، تابستان ۱۳۹۸ش.
| |
| * فقیه بحر العلوم، محمدمهدی، تاریخچه انتقال جنائز به عتبات عالیات (شهر کربلا)، فصلنامه فرهنگ زیارت، دوره ۸، شماره ۳۳، دی ۱۳۹۶ش.
| |
| * فهری، سید اجمد، مراقد اهل البیت فی الشام، مکتب الامام الخامنئی، سوریه، ۱۴۲۸ق.
| |
| * قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرّمه و مدینه منوّره، تهران، ۱۳۸۴ش.
| |
| * مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
| |
| * معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۴۳ش.
| |
| * منصوری، کاوه؛ مسعود، محمد؛ ایزدی، محمدسعید، شناخت عوامل مؤثر در شکل‌گیری گورستان‌های تاریخی، باغ نظر، سال ۱۶، شهریور ۱۳۹۸ش، شماره ۷۵.
| |
| {{پایان}}
| |
|
| |
| {{الگو:قبرستانهای شیعه}}
| |
|
| |
| [[رده:مقاله‌های بدون اولویت]]
| |