کاربر:Bazeli/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۱۳۲: | خط ۱۳۲: | ||
بخش چهارم کتاب پیرامون جایگاه مباحث امامت در فقه است و از فصل چهاردهم تا هفدهم به چهار مسئله تحلیل مفهوم امامت، عصمت امام، شئون امام و دوران غیبت می‌پردازد. | بخش چهارم کتاب پیرامون جایگاه مباحث امامت در فقه است و از فصل چهاردهم تا هفدهم به چهار مسئله تحلیل مفهوم امامت، عصمت امام، شئون امام و دوران غیبت می‌پردازد. | ||
=== تحلیل مفهوم امامت === | |||
در فصل نخست مؤلف این پرسش را مطرح می‌کند که آیا دین، صرفاً مجموعه‌ای از پیام‌ها، اهداف و قوانین است یا مشتمل است بر نهادی که اجرای آن قوانین را برعهده دارد؟ به تبع تحلیل و تعریفی که از دین ارائه می‌شود، امامت نیز دو معنا پیدا می‌کند: نهادی که تنها وظیفه‌اش، تفسیر شریعت و پاسداری از آن است یا نهادی است که افزون بر وظیفه تفسیر و پاسداری، رهبری و سامان‌دهی امور جامعه را نیز برعهده دارد.(ص۵۴۹و۵۵۰) وی سپس به گزارش‌ها و تعریف و تحلیل‌های متکلمان امامیه از مفهوم امامت و دلایل آنان پرداخته تا روشن سازد کدام دیدگاه با تفکر شیعی سازگارتر است. وی با گزارش عقاید شیعه درباره امامت، به این نتیجه می‌رسد که امامت، پیشوایی مردم در ابعاد و شئون گوناگونی است پیامبر عهده‌دار آنها بود؛ یعنی مرجعیت دینی و دنیایی.(ر.ک: ص۵۵۶-۵۵۹) متکلمان شیعه نیز امامت را به ریاست در دو قلمرو دین و دنیا تعریف کرده‌اند.(ص۵۶۰-۵۶۵) نفی دخالت مردم در انتخاب زمامدار، عدم عزل منصوبان امام مانند قاضی پس از رحلت امام و و جود احکام ولایی در میان روایات به عنوان نتایج این بحث در فقه بیان شده است.(ص۵۸۵-۵۸۷) | در فصل نخست مؤلف این پرسش را مطرح می‌کند که آیا دین، صرفاً مجموعه‌ای از پیام‌ها، اهداف و قوانین است یا مشتمل است بر نهادی که اجرای آن قوانین را برعهده دارد؟ به تبع تحلیل و تعریفی که از دین ارائه می‌شود، امامت نیز دو معنا پیدا می‌کند: نهادی که تنها وظیفه‌اش، تفسیر شریعت و پاسداری از آن است یا نهادی است که افزون بر وظیفه تفسیر و پاسداری، رهبری و سامان‌دهی امور جامعه را نیز برعهده دارد.(ص۵۴۹و۵۵۰) وی سپس به گزارش‌ها و تعریف و تحلیل‌های متکلمان امامیه از مفهوم امامت و دلایل آنان پرداخته تا روشن سازد کدام دیدگاه با تفکر شیعی سازگارتر است. وی با گزارش عقاید شیعه درباره امامت، به این نتیجه می‌رسد که امامت، پیشوایی مردم در ابعاد و شئون گوناگونی است پیامبر عهده‌دار آنها بود؛ یعنی مرجعیت دینی و دنیایی.(ر.ک: ص۵۵۶-۵۵۹) متکلمان شیعه نیز امامت را به ریاست در دو قلمرو دین و دنیا تعریف کرده‌اند.(ص۵۶۰-۵۶۵) نفی دخالت مردم در انتخاب زمامدار، عدم عزل منصوبان امام مانند قاضی پس از رحلت امام و و جود احکام ولایی در میان روایات به عنوان نتایج این بحث در فقه بیان شده است.(ص۵۸۵-۵۸۷) | ||
=== عصمت امام === | |||
نویسنده در فصل بعد به ویژگی عصمت امام پرداخته و آن را به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر گزاره‌های فقهی تأثیرگذار دانسته است. از نظر او، عصمت امام، مبنای بسیاری از مسائل فقهی در فقه امامیه است.(ص۵۹۰) پس از طرح مباحث مقدماتی مانند پیشینه، دلایل و قلمرو عصمت،(ص۵۹۰-۶۳۱) نتایج و نقش عصمت در فقه بیان شده است. حجیت سنت اهل‌بیت اعم از گفتار، رفتار و تقریر آنها که نتیجه عصمت آنها از گناه و کذب، خطا و فراموشی شمرده شده است.(ص۶۳۲) ایجاد سازگاری میان روایات فقهیِ به ظاهر ناسازگار، حجیت اجماع با ملاک کاشفیت از نظر امام، اطلاق‌گرفتن از واژه‌هایی که در سخنان اهل‌بیت(ع) به کار رفته، کنارگذاشتن احادیث در صورت ناسازگار بودن با عصمت امامان، نفی اجتهاد از امامان به جهت عصمت آنان، شرط بودن عصمت در زمامدار از دیگر آثار عصمت در فقه بیان شده است.(ص۶۳۷-۶۴۷) | نویسنده در فصل بعد به ویژگی عصمت امام پرداخته و آن را به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر گزاره‌های فقهی تأثیرگذار دانسته است. از نظر او، عصمت امام، مبنای بسیاری از مسائل فقهی در فقه امامیه است.(ص۵۹۰) پس از طرح مباحث مقدماتی مانند پیشینه، دلایل و قلمرو عصمت،(ص۵۹۰-۶۳۱) نتایج و نقش عصمت در فقه بیان شده است. حجیت سنت اهل‌بیت اعم از گفتار، رفتار و تقریر آنها که نتیجه عصمت آنها از گناه و کذب، خطا و فراموشی شمرده شده است.(ص۶۳۲) ایجاد سازگاری میان روایات فقهیِ به ظاهر ناسازگار، حجیت اجماع با ملاک کاشفیت از نظر امام، اطلاق‌گرفتن از واژه‌هایی که در سخنان اهل‌بیت(ع) به کار رفته، کنارگذاشتن احادیث در صورت ناسازگار بودن با عصمت امامان، نفی اجتهاد از امامان به جهت عصمت آنان، شرط بودن عصمت در زمامدار از دیگر آثار عصمت در فقه بیان شده است.(ص۶۳۷-۶۴۷) | ||
=== شئون امام === | |||
نویسنده در فصل شانزدهم، تحت عنوان شئون امام، معتقد است که امام همه شئون و وظایف پیامبر(ص) به جز دریافت وحی را برعهده دارد؛ اما در این فصل تنها به شأن تفسیر و تشریع پرداخته است.(ص۶۵۰) | نویسنده در فصل شانزدهم، تحت عنوان شئون امام، معتقد است که امام همه شئون و وظایف پیامبر(ص) به جز دریافت وحی را برعهده دارد؛ اما در این فصل تنها به شأن تفسیر و تشریع پرداخته است.(ص۶۵۰) | ||
| خط ۱۴۲: | خط ۱۴۵: | ||
مؤلف پس از شأن تفسیری امامان، ولایت بر تشریع امامان را مطرح می‌کند. پرسش این است که آیا ایشان چنین ولایتی داشتند یا خیر؟ وی به دو دیدگاه و دلایل آنها اشاره می‌کند.(ص۶۸۱-۶۸۴) ضیائی‌فر در مقایسه دو شأن تفسیری-تبلیغی و شأن مدیریت سیاسی امام، گفته است کسانی که این دو را همسان می‌دانند، به استمرار نظام امامت در دوران غیبت و مخالفان همسان‌انگاری آن دو، به عدم استمرار آن نظام در زمان غیبت فتوا داده‌اند.(ص۶۸۴و۶۸۵) | مؤلف پس از شأن تفسیری امامان، ولایت بر تشریع امامان را مطرح می‌کند. پرسش این است که آیا ایشان چنین ولایتی داشتند یا خیر؟ وی به دو دیدگاه و دلایل آنها اشاره می‌کند.(ص۶۸۱-۶۸۴) ضیائی‌فر در مقایسه دو شأن تفسیری-تبلیغی و شأن مدیریت سیاسی امام، گفته است کسانی که این دو را همسان می‌دانند، به استمرار نظام امامت در دوران غیبت و مخالفان همسان‌انگاری آن دو، به عدم استمرار آن نظام در زمان غیبت فتوا داده‌اند.(ص۶۸۴و۶۸۵) | ||
از جمله نتایج فقهی که در فصل شانزدهم بیان شده عبارتند از: علم ضابطه‌مند به شریعت (اگر علم امام به شریعت به صورت جزئی باشد مانند الهام، آنچه معصوم می‌گوید حکم کلی و ابدی خواهد بود در غیر این صورت جاودانه نخواهد بود)، تعدی از مرجحات منصوصه، عدم تفویض حق قانونگذاری به دیگران، ترجیح تخصیص بر نسخ و تفسیر مختلف از متون دینی.(ص۶۹۰-۶۹۸) | از جمله نتایج فقهی که در فصل شانزدهم بیان شده عبارتند از: علم ضابطه‌مند به شریعت (اگر علم امام به شریعت به صورت جزئی باشد مانند الهام، آنچه معصوم می‌گوید حکم کلی و ابدی خواهد بود در غیر این صورت جاودانه نخواهد بود)، تعدی از مرجحات منصوصه، عدم تفویض حق قانونگذاری به دیگران، ترجیح تخصیص بر نسخ و تفسیر مختلف از متون دینی.(ص۶۹۰-۶۹۸) | ||
=== دوران غیبت === | |||
در فصل هفدهم پیشینه اعتقاد به مهدویت و غیبت امام زمان(عج)، دیدگاه‌ها درباره شئون امام در دوران غیبت و نتایج فقهی آن مطرح شده است.(ص۶۹۹) در پاسخ به چگونگی انجام وظایف امام با وجود غیبت، فقهای امامیه، تئوری نیابت فقها از امام معصوم را مطرح کرده‌اند. طبق این دیدگاه، در دوران غیبت، نمایندگان و نایبان امام وظایف او مانند تفسیر دین و پاسداری از آن را برعهده می‌گیرند؛ البته اختلافاتی درباره قلمرو این نیابت وجود دارد.(ص۷۰۲-۷۰۶) | |||
به گفته مؤلف، چهار دیدگاه درباره استمرار وظایف امام در عصر غیبت وجود دارد: تعطیلی همه وظایف امام به جز قضاوت و داوری؛ استمرار وظیفه تفسیر شریعت و قضاوت؛ استمرار وظیفه تفسیر، قضاوت و اجرای مقررات جزایی و استمرار تمام وظایف امام.(ص۷۰۴) این مسئله کلامی بر مسائل فقهی زیر تأثرگذار بوده است: جواز یا عدم جواز جهاد ابتدایی در دوران غیبت، استمرار یا تعطیلی مقررات اقتصادی همچون خمس و زکات، اجرا یا تعطیلی مقررات جزایی مانند قتل و زنا و سرقت و تعطیلی یا استمرار عبادات اجتماعی مثل نماز جماعت یا جمعه.(ص۷۱۲-۷۳۶) | به گفته مؤلف، چهار دیدگاه درباره استمرار وظایف امام در عصر غیبت وجود دارد: تعطیلی همه وظایف امام به جز قضاوت و داوری؛ استمرار وظیفه تفسیر شریعت و قضاوت؛ استمرار وظیفه تفسیر، قضاوت و اجرای مقررات جزایی و استمرار تمام وظایف امام.(ص۷۰۴) این مسئله کلامی بر مسائل فقهی زیر تأثرگذار بوده است: جواز یا عدم جواز جهاد ابتدایی در دوران غیبت، استمرار یا تعطیلی مقررات اقتصادی همچون خمس و زکات، اجرا یا تعطیلی مقررات جزایی مانند قتل و زنا و سرقت و تعطیلی یا استمرار عبادات اجتماعی مثل نماز جماعت یا جمعه.(ص۷۱۲-۷۳۶) | ||