|
|
| خط ۴۶: |
خط ۴۶: |
| *بنا به فتوای یوسف صانعی مجسمه‌سازی فی‌نفسه مانعی ندارد و اگر برای اغراض عقلایی باشد، عملی جایز است.<ref>[http://saanei.org/index.php?view=01,02,48,157,0 «مجسمه سازی و هنرهای تجسمی»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله العظمی صانعی.]</ref> | | *بنا به فتوای یوسف صانعی مجسمه‌سازی فی‌نفسه مانعی ندارد و اگر برای اغراض عقلایی باشد، عملی جایز است.<ref>[http://saanei.org/index.php?view=01,02,48,157,0 «مجسمه سازی و هنرهای تجسمی»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله العظمی صانعی.]</ref> |
| *بنا به دیدگاه محمدجواد مَغنیّه اگر مجسمه‌سازی برای اهداف نامشروعی نظیر تقرب جستن به خدا مانند بت‌ها، تشبه به خالق و رقابت با او در خلقتش و یا هر چیزی که موجب افتادن در شرک نباشد و صرفا به خاطر اغراض عقلایی مانند هنر و زیبایی، گرامی‌داشت و یا اشاره به شکوه و بزرگداشت تمدن‌ها و تاریخ آنها باشد، اشکالی ندارد.<ref>مغنیه، فلسفات اسلامیه، ۱۹۹۳م، ص۹۲۱.</ref> او همچنین معتقد است که فتوای به حرمت مجسمه‌سازی هیچ مدرک و مستندی جز احتیاط و بیم از گرفتار شدن در دام شرک ندارد.<ref>مغنیه، فلسفات اسلامیه، ۱۹۹۳م، ص۹۲۱.</ref> | | *بنا به دیدگاه محمدجواد مَغنیّه اگر مجسمه‌سازی برای اهداف نامشروعی نظیر تقرب جستن به خدا مانند بت‌ها، تشبه به خالق و رقابت با او در خلقتش و یا هر چیزی که موجب افتادن در شرک نباشد و صرفا به خاطر اغراض عقلایی مانند هنر و زیبایی، گرامی‌داشت و یا اشاره به شکوه و بزرگداشت تمدن‌ها و تاریخ آنها باشد، اشکالی ندارد.<ref>مغنیه، فلسفات اسلامیه، ۱۹۹۳م، ص۹۲۱.</ref> او همچنین معتقد است که فتوای به حرمت مجسمه‌سازی هیچ مدرک و مستندی جز احتیاط و بیم از گرفتار شدن در دام شرک ندارد.<ref>مغنیه، فلسفات اسلامیه، ۱۹۹۳م، ص۹۲۱.</ref> |
|
| |
| ==دلایل==
| |
| فقها برای بیان حکم شرعی مجسمه‌سازی به روایات و دلیل اجماع استناد کرده‌اند.
| |
| ===روایات===
| |
| مهم‌ترین دلیلی که فقها برای بررسی حکم مجسمه‌سازی به آن استناد کرده‌اند، روایات است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۴۱.</ref> خویی روایاتی که درباره حرمت مجسمه‌سازی موجودات جاندار از شیعه و اهل سنت وارد شده را مستفیض دانسته است.<ref>توحیدی تبریزی، مصباح الفقاهة، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۳۵۹.</ref> سید محمدصادق روحانی این روایات را به چهار دسته کلی تقسیم کرده است:
| |
| *روایاتی که بر حرمت تصویر به طور مطلق؛ اعم از این که مجسمه باشد یا نقاشی و مربوط به موجودات جاندار باشد یا غیر جاندار، دلالت می‌کنند. مانند روایت محمد بن مسلم از امام صادق(ع) که به طور مطلق از عمل تصویر (مجسمه‌سازی و نقاشی) نهی کرده است.<ref>روحانی، فقه الصادق، ۱۴۱۲ق، ج۱۴، ص۲۱۸؛ نوری، مستدرک الوسائل، ج۱۳، ص۲۱۰.</ref>
| |
| *روایاتی که فقط بر نهی از مجسمه‌سازی دلالت دارند؛ اعم از این که مجسمه موجودات جاندار باشد یا غیر جاندار.<ref>روحانی، فقه الصادق، ۱۴۱۲ق، ج۱۴، ص۲۱۸.</ref>
| |
| *روایاتی که فقط ظهور در حرمت تصاویر موجودات جاندار دارند؛ چه مجسمه باشد و چه مجسمه نباشد. مانند روایت صدوق به نقل از امام صادق(ع) که پیامبر(ص) از مجسمه‌سازی و همچنین نقاشی کردن حیوان بر انگشتر نهی می‌کرده است.<ref>روحانی، فقه الصادق، ۱۴۱۲ق، ج۱۴، ص۲۲۱؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۷، ص۲۹۷.</ref>
| |
| *روایاتی که فقط دلالت بر حرمت مجسمه‌سازی موجودات جاندار دارند. مانند صحیحة محمد بن مسلم از امام صادق(ع) که در آن فقط به ساخت تمثال یا مجسمه موجودات غیر جاندار مانند درخت، خورشید و ماه و موارد شبیه آن، اجازه داده شده است.<ref>روحانی، فقه الصادق، ۱۴۱۲ق، ج۱۴، ص۲۲۱؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۷،ص۲۹۶.</ref>
| |
| بنا به نظر سید روح الله خمینی دسته دیگری از روایات وجود دارد که به جهت تناسب حکم و موضوع بر ساختن بت یا مجسمه‌هایی که برای عبادت به کار می‌روند، دلالت دارند.<ref>خمینی، المکاسب المحرمه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۶۹.</ref> مانند روایاتی که مجسمه‌سازی را از کارهای قبیحی دانسته که برای انجام‌دهنده آن شدیدترین عذاب‌ها در نظر گرفته است.<ref>نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۲۱۰.</ref> بنا به نظر خمینی وعده‌های عذاب در این روایات به اندازه‌ای شدید است که با صرف مجسمه‌سازی یا نقاشی مناسبت ندارد و مجسمه‌سازی از نظر شدت قبح از گناهان کبیره‌ای نظیر کشتن انسان به ناحق و لواط و... بالاتر نیست، بنابراین به نظر می‌رسد، منظور از مجسمه‌سازی در این دسته روایات، مجسمه‌هایی است که به عنوان بت برای پرستش استفاده می‌شوند.<ref>خمینی، المکاسب المحرمه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۶۹.</ref>
| |
| ===اجماع===
| |
| فقهایی مانند محقق کرکی، محقق اردبیلی و سید علی طباطبایی (صاحب ریاض المسائل) برای حرمت ساختن مجسمه موجودات جاندار، ادعای اجماع کرده‌اند.<ref>کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۲۳؛ اردبیلی، مجمع الفائدة و البرهان، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۵۴؛ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۲ق، ج۸، ص۵۸.</ref> به گفته منتظری اولین کسی که برای این مسئله ادعای اجماع کرده، محقق کرکی بوده و از میان فقهای متقدم کسی بر این مسئله ادعای اجماع نکرده است.<ref>منتظری، دراسات فی المکاسب المحرمه، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۵۵۷.</ref>
| |
| البته اجماع مذکور از سوی فقیهانی چون: سید تقی طباطبایی قمی و منتظری مورد انتقاد واقع شده است. آنها این اجماع را مدرکی و یا محتمل المدرک دانسته و بر این نظرند که محتمل است مدرک فتوای فقها در مسئله حرمت مجسمه‌سازی، روایات زیادی باشد که از طریق شیعه و سنی وارد شده است و بنابراین اجماع به عنوان دلیل مستقلی برای این مسئله محسوب نمی‌شود.<ref>منتظری، دراسات فی المکاسب المحرمه، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۵۶۹؛ طباطبایی قمی، عمده المطالب فی التعلیق علی المکاسب، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۶۷.</ref>
| |
|
| |
|
| ==ملاکات حکم حرمت مجسمه‌سازی== | | ==ملاکات حکم حرمت مجسمه‌سازی== |