کاربر:Khoshnudi/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
ابرابزار |
||
| خط ۶۵: | خط ۶۵: | ||
== موضوع‌شناسی بورس‌بازی == | == موضوع‌شناسی بورس‌بازی == | ||
=== مفهوم‌شناسی === | === مفهوم‌شناسی === | ||
واژه (بورس‌بازی) و تعاریف عمومی و تخصصی آن از فرهنگ لغات مختلف بیان شده است. تعاریف اصطلاحی اقتصاددانان جمع‌آوری شده و با تمرکز بر عناصر مشترک، تعریفی جامع از بورس بازی ارائه شده است.(ص۲۷–۳۱) معامله در زمان کوتاه، معامله با ریسک زیاد، عدم قصد نگه‌داری، قصد کسب سود از نوسانات قیمتی و عدم آگاهی و اطمینان، به عنوان معیار تحقق بورس‌بازی معرفی شده است. سایر مفاهیم مالی همچون سرمایه‌گذاری، | واژه (بورس‌بازی) و تعاریف عمومی و تخصصی آن از فرهنگ لغات مختلف بیان شده است. تعاریف اصطلاحی اقتصاددانان جمع‌آوری شده و با تمرکز بر عناصر مشترک، تعریفی جامع از بورس بازی ارائه شده است. (ص۲۷–۳۱) معامله در زمان کوتاه، معامله با ریسک زیاد، عدم قصد نگه‌داری، قصد کسب سود از نوسانات قیمتی و عدم آگاهی و اطمینان، به عنوان معیار تحقق بورس‌بازی معرفی شده است. سایر مفاهیم مالی همچون سرمایه‌گذاری، قماربازی، [[آٰبیتراژ]]، پوشش ریسک از طریق بازارهای مشتقه را توضیح داده و به مقایسه این مفاهیم با مفهوم بورس‌بازی پرداخته است. (ص۳۳–۴۹) بورس‌بازی را با توجه به ابزار تحلیل و مدت زمان معامله تقسیم‌بندی کرده است. ضمن توضیحاتی در مورد بورس‌بازی آگاهانه و نا آگاهانه به بیان مزایا و معایب آن پرداخته است. (ص۵۰–۷۳) | ||
نگارنده بارها از واژه بورس‌بازی استفاده کرده است و تعریف آن از فرهنگ لغات لاتین را ذکر کرده ولی اصلاً مشخص نمی‌کند که واژه لاتین معادل با بورس‌بازی چیست و دقیقاً در مورد چه مفهومی صحبت می‌کند. | نگارنده بارها از واژه بورس‌بازی استفاده کرده است و تعریف آن از فرهنگ لغات لاتین را ذکر کرده ولی اصلاً مشخص نمی‌کند که واژه لاتین معادل با بورس‌بازی چیست و دقیقاً در مورد چه مفهومی صحبت می‌کند. | ||
=== رفتارهای مخرب === | === رفتارهای مخرب === | ||
دو نمونه از مصادیق رفتارهای مخرب مورد بررسی قرار گرفته است. دستکاری بازار که عبارت است از هر گونه دخالت در روند طبیعی بازار که مانع از تعیین قیمت عادلانه می‌شود. مورد دیگر استفاده از اطلاعات نهانی است بدین معنا که با در اختیار داشتن اطلاعات محرمانه کسب سود می‌شود. سه مورد از ضرر و زیانهای ناشی از معاملات با اطلاعات نهانی را ذکر کرده است.(ص۷۵–۹۹) | دو نمونه از مصادیق رفتارهای مخرب مورد بررسی قرار گرفته است. دستکاری بازار که عبارت است از هر گونه دخالت در روند طبیعی بازار که مانع از تعیین قیمت عادلانه می‌شود. مورد دیگر استفاده از اطلاعات نهانی است بدین معنا که با در اختیار داشتن اطلاعات محرمانه کسب سود می‌شود. سه مورد از ضرر و زیانهای ناشی از معاملات با اطلاعات نهانی را ذکر کرده است. (ص۷۵–۹۹) | ||
=== بی‌ثبات در قیمت === | === بی‌ثبات در قیمت === | ||
واکنش بازار به فعالیتهای بورس‌بازانه را مورد توجه قرار داده است. بر اساس فرضیه بازار کارا، بورس‌بازی سبب ایجاد تثبیت در بازارهای مالی می‌شود. به این صورت که آربیتراژگران با مشاهده عدم تعادل قیمتی وارد عمل شده و اثر انحرافات شناختی و باورهای گمراه کننده را خنثی می‌کنند. بورس‌بازی سبب وقوع نوسانات غیرطبیعی در بازارهای مالی می‌شود. عدم توان در کنترل هیجانات و رفتارهای گله‌ای علت اصلی نوسانات شدید است. بورس‌بازی می‌تواند قیمتها را از ارزش ذاتی و بنیادی منحرف کرده و سبب ایجاد حباب قیمتی شود. تعاریف حباب قیمتی و تقسیم‌بندی انواع حباب قیمتی و نحوه شکل‌گیری آن را توضیح داده است. با ذکر عناصر مشترک به جمع‌بندی رسیده و اثرات مطلوب و مخرب حباب قیمتی را بیان کرده است.(ص۱۰۱–۱۳۷) | واکنش بازار به فعالیتهای بورس‌بازانه را مورد توجه قرار داده است. بر اساس فرضیه بازار کارا، بورس‌بازی سبب ایجاد تثبیت در بازارهای مالی می‌شود. به این صورت که آربیتراژگران با مشاهده عدم تعادل قیمتی وارد عمل شده و اثر انحرافات شناختی و باورهای گمراه کننده را خنثی می‌کنند. بورس‌بازی سبب وقوع نوسانات غیرطبیعی در بازارهای مالی می‌شود. عدم توان در کنترل هیجانات و رفتارهای گله‌ای علت اصلی نوسانات شدید است. بورس‌بازی می‌تواند قیمتها را از ارزش ذاتی و بنیادی منحرف کرده و سبب ایجاد حباب قیمتی شود. تعاریف حباب قیمتی و تقسیم‌بندی انواع حباب قیمتی و نحوه شکل‌گیری آن را توضیح داده است. با ذکر عناصر مشترک به جمع‌بندی رسیده و اثرات مطلوب و مخرب حباب قیمتی را بیان کرده است. (ص۱۰۱–۱۳۷) | ||
== فقه بورس‌بازی == | == فقه بورس‌بازی == | ||
=== مبانی فقهی === | === مبانی فقهی === | ||
پس از تشخیص موضوع به تبیین مفاهیم و قواعد فقهی قابل انطباق بر مسئله بورس‌بازی به صورت مبسوط پرداخته است. قاعده ممنوعیت أکل مال بالباطل، قاعده لاضرر و لا حرج، ممنوعیت تدلیس، ممنوعیت نجش، ممنوعیت غرر، ممنوعت تبانی، ممنوعیت انحصار و احتکار، ممنوعیت قمار را بررسی کرده است.(ص۱۴۵–۲۱۸) | پس از تشخیص موضوع به تبیین مفاهیم و قواعد فقهی قابل انطباق بر مسئله بورس‌بازی به صورت مبسوط پرداخته است. قاعده ممنوعیت أکل مال بالباطل، قاعده لاضرر و لا حرج، ممنوعیت تدلیس، ممنوعیت نجش، ممنوعیت غرر، ممنوعت تبانی، ممنوعیت انحصار و احتکار، ممنوعیت قمار را بررسی کرده است. (ص۱۴۵–۲۱۸) | ||
نظریه [[منطقة الفراغ]] نیز قابل انطباق است. ممکن است بر اساس قواعد فقهی بروس‌بازی منعی نداشته باشد. اما برای برقراری نظم اقتصادی در بازارهای مالی لازم است که قوانینی جعل شود و برخی فعالیتها ممنوع شود. در چنین شرایطی بر اساس نظریه منطقة الفراغ [[سید محمد باقر صدر]] حاکم اسلامی می‌تواند قوانین را الزامی کند.(ص۲۱۹–۲۲۶) | نظریه [[منطقة الفراغ]] نیز قابل انطباق است. ممکن است بر اساس قواعد فقهی بروس‌بازی منعی نداشته باشد. اما برای برقراری نظم اقتصادی در بازارهای مالی لازم است که قوانینی جعل شود و برخی فعالیتها ممنوع شود. در چنین شرایطی بر اساس نظریه منطقة الفراغ [[سید محمد باقر صدر]] حاکم اسلامی می‌تواند قوانین را الزامی کند. (ص۲۱۹–۲۲۶) | ||
نویسنده به صورت تفصیلی هر یک از قواعد را بررسی کرده و آیات و روایات و ادله عقلی و عقلائی را جمع‌آوری کند و علاوه بر این برداشتهای مختلف از علما و صاحب‌نظران را ذکر کرده است. بیان قواعد فقهی گرچه لازم و هدف نگارنده بوده است ولی این مقدار تطویل و تفصیل هیچ لزومی ندارد. مخاطب کتابهایی با موضوعات جزئی تخصصی فقط در پی فهم و حل همان مسئله است. مناسب این بود که به کلیات و نقل برداشت مشهور کفایت می‌کرد و تفصیلات را به کتب مبسوط ارجاع می‌داد. چنان‌که نویسنده در بحث منطقة الفراغ خیلی مختصر و مفید این نظریه را تبیین کرده و از تطویل دوری جسته است. | نویسنده به صورت تفصیلی هر یک از قواعد را بررسی کرده و آیات و روایات و ادله عقلی و عقلائی را جمع‌آوری کند و علاوه بر این برداشتهای مختلف از علما و صاحب‌نظران را ذکر کرده است. بیان قواعد فقهی گرچه لازم و هدف نگارنده بوده است ولی این مقدار تطویل و تفصیل هیچ لزومی ندارد. مخاطب کتابهایی با موضوعات جزئی تخصصی فقط در پی فهم و حل همان مسئله است. مناسب این بود که به کلیات و نقل برداشت مشهور کفایت می‌کرد و تفصیلات را به کتب مبسوط ارجاع می‌داد. چنان‌که نویسنده در بحث منطقة الفراغ خیلی مختصر و مفید این نظریه را تبیین کرده و از تطویل دوری جسته است. | ||
=== فرض عدم رفتارهای مخرب === | === فرض عدم رفتارهای مخرب === | ||
حکم بورس‌بازی یعنی معاملات کوتاه مدت و عاری از رفتارهای مخرب را بررسی کرده است. مدعای نویسنده این است که بورس‌بازی از مصادیق خرید و فروش بوده بنابراین فی حد نفسه جایز است و اگر در چارچوب احکام و قوانین شریعت باشد منعی ندارد.(ص۲۲۷) | حکم بورس‌بازی یعنی معاملات کوتاه مدت و عاری از رفتارهای مخرب را بررسی کرده است. مدعای نویسنده این است که بورس‌بازی از مصادیق خرید و فروش بوده بنابراین فی حد نفسه جایز است و اگر در چارچوب احکام و قوانین شریعت باشد منعی ندارد. (ص۲۲۷) | ||
==== دلایل صحت ==== | ==== دلایل صحت ==== | ||
برای اثبات جواز بورس‌بازی به اطلاقات و عمومات آیات شریفه تمسک کرده است. از جمله به این آیات شریفه استناد کرده است «احل الله البیع»،<ref>بقره / ۲۷۵</ref> «لا تأکلوا أموالکم بالباطل إلا أن تکون تجارة عن تراض منکم»<ref>نساء / ۲۹،</ref> «و لو کنت أعلم الغیب لاستکثرت من الخیر».<ref>اعراف / ۱۸۸</ref> در دو آیه ابتدایی هر گونه داد و ستدی اگر از روی رضایت طرفین باشد، حلال شمرده شده است که بورس‌بازی هم از همین قبیل معاملات است. اما نسبت به آیه سوم به دلالت ضمنی آیه استدلال کرده است. با تأکید بر کلمه خیر و تفسیر ابی حاتم و ابن جریج که خیر را به خرید هر آنچه در آن سود می‌کنند، تعریف کرده است. بورس‌بازی نیز خرید به قصد سود است پس با توجه به کلام خدا این عمل منعی ندارد. | برای اثبات جواز بورس‌بازی به اطلاقات و عمومات آیات شریفه تمسک کرده است. از جمله به این آیات شریفه استناد کرده است «احل الله البیع»،<ref>بقره / ۲۷۵</ref> «لا تأکلوا أموالکم بالباطل إلا أن تکون تجارة عن تراض منکم»<ref>نساء / ۲۹،</ref> «و لو کنت أعلم الغیب لاستکثرت من الخیر».<ref>اعراف / ۱۸۸</ref> در دو آیه ابتدایی هر گونه داد و ستدی اگر از روی رضایت طرفین باشد، حلال شمرده شده است که بورس‌بازی هم از همین قبیل معاملات است. اما نسبت به آیه سوم به دلالت ضمنی آیه استدلال کرده است. با تأکید بر کلمه خیر و تفسیر ابی حاتم و ابن جریج که خیر را به خرید هر آنچه در آن سود می‌کنند، تعریف کرده است. بورس‌بازی نیز خرید به قصد سود است پس با توجه به کلام خدا این عمل منعی ندارد. | ||
در ادامه به سه روایت در تأیید صحت داد و ستد کوتاه مدت استدلال کرده است.(ص۲۲۷–۲۳۲) | در ادامه به سه روایت در تأیید صحت داد و ستد کوتاه مدت استدلال کرده است. (ص۲۲۷–۲۳۲) | ||
==== اشکالات ==== | ==== اشکالات ==== | ||
برخی از اشکالات را مطرح کرده و ضمن جواب به این اشکالات به فتاوای مراجع عظام تقلید نیز اشاره کرده است.(ص۲۳۳–۲۵۰) | برخی از اشکالات را مطرح کرده و ضمن جواب به این اشکالات به فتاوای مراجع عظام تقلید نیز اشاره کرده است. (ص۲۳۳–۲۵۰) | ||
* بورس‌بازی مصداق عدم کار مفید اقتصادی و اکل مال بالباطل است. اینچنین پاسخ داده است که در این معاملات سبب شرعی یعنی عقد بیع وجود دارد. همچنین عوض دارای ارزش است که در حقیقت بخشی از مالکیت یک شرکت را مبادله می‌کنند. بورس‌بازی خدماتی همچون افزایش نقدشوندگی، افزایش ظرفیت تقبل ریسک و افزایش کارایی را به بازارهای مالی ارائه می‌شود. | * بورس‌بازی مصداق عدم کار مفید اقتصادی و اکل مال بالباطل است. اینچنین پاسخ داده است که در این معاملات سبب شرعی یعنی عقد بیع وجود دارد. همچنین عوض دارای ارزش است که در حقیقت بخشی از مالکیت یک شرکت را مبادله می‌کنند. بورس‌بازی خدماتی همچون افزایش نقدشوندگی، افزایش ظرفیت تقبل ریسک و افزایش کارایی را به بازارهای مالی ارائه می‌شود. | ||
* بورس‌بازی مصداق معاملات صوری است. در پاسخ آورده که این معاملات واقعی هستند و عوض دارای ارزش که در حقیقت بخشی از مالکیت یک شرکت است، مبادله می‌شود. | * بورس‌بازی مصداق معاملات صوری است. در پاسخ آورده که این معاملات واقعی هستند و عوض دارای ارزش که در حقیقت بخشی از مالکیت یک شرکت است، مبادله می‌شود. | ||
| خط ۹۸: | خط ۹۸: | ||
=== فرض دستکاری بازار === | === فرض دستکاری بازار === | ||
بورس‌بازی با دستکاری بازار رابطه عموم و خصوص من وجه دارد. انواع دستکاری‌ها و حکم فقهی آن بررسی شده است. تمرکز اصلی دستکاری بازار بر فریب معامله گران می‌باشد. بنابر این عناوین تدلیس و غرور و نجش بر بسیاری از روشهای دستکاری منطبق می‌شود. روشهای دستکاری همانند ایجاد رونق مصنوعی و ایجاد افزایش قیمت کاذب، قراردادن سفارش بدون قصد انجام معامله به قصد فریب فعالان بازار، نشر اخبار و اطلاعات کذب و گمراه کننده، جلوگیری از انتشار عمومی اطلاعات مهم و مؤثر بر قیمت. مدعای نویسنده این است که دستکاری بازار با عناوین فقهی همچون غبن در معامله، معاملات صوری، احتکار و انحصار، قاعده لاضرر، تبانی و قاعده اکل مال به باطل تطبیق دارد و در نتیجه عدم جواز این عمل را ثابت می‌کند. در انتها به نظریه منطقة الفراغ سید محمدباقر صدر اشاره کرده است. در مواردی ممکن است ممنوعیت شرعی برخی از روشهای دستکاری بازار پذیرفته نشد، اما برای ایجاد نظم اقتصادی در بازارهای مالی نیاز به وضع قوانین و مقررات باشد. بر اساس نظریه منطقة الفراغ حاکم اسلامی می‌تواند دستورات الزامی وضع نماید.(ص۲۵۱–۲۶۸) | بورس‌بازی با دستکاری بازار رابطه عموم و خصوص من وجه دارد. انواع دستکاری‌ها و حکم فقهی آن بررسی شده است. تمرکز اصلی دستکاری بازار بر فریب معامله گران می‌باشد. بنابر این عناوین تدلیس و غرور و نجش بر بسیاری از روشهای دستکاری منطبق می‌شود. روشهای دستکاری همانند ایجاد رونق مصنوعی و ایجاد افزایش قیمت کاذب، قراردادن سفارش بدون قصد انجام معامله به قصد فریب فعالان بازار، نشر اخبار و اطلاعات کذب و گمراه کننده، جلوگیری از انتشار عمومی اطلاعات مهم و مؤثر بر قیمت. مدعای نویسنده این است که دستکاری بازار با عناوین فقهی همچون غبن در معامله، معاملات صوری، احتکار و انحصار، قاعده لاضرر، تبانی و قاعده اکل مال به باطل تطبیق دارد و در نتیجه عدم جواز این عمل را ثابت می‌کند. در انتها به نظریه منطقة الفراغ سید محمدباقر صدر اشاره کرده است. در مواردی ممکن است ممنوعیت شرعی برخی از روشهای دستکاری بازار پذیرفته نشد، اما برای ایجاد نظم اقتصادی در بازارهای مالی نیاز به وضع قوانین و مقررات باشد. بر اساس نظریه منطقة الفراغ حاکم اسلامی می‌تواند دستورات الزامی وضع نماید. (ص۲۵۱–۲۶۸) | ||
=== فرض استفاده از اطلاعات نهانی === | === فرض استفاده از اطلاعات نهانی === | ||
استفاده از اطلاعات نهانی با برخی عناوین فقهی تطبیق کرده و اطلاعات نهانی را به عنوان مصادیق سرقت و تصرف غیرقانونی از اموال حقیقی و معنوی، خیانت در امانت، تدلیس در معامله، تدلیس در معامله، روایات نهی از تلقی رکبان، غبن در معامله و ضرر و ضرار در بازار معرفی کرده است. و در نتیجه آن را عملی نامشروع دانسته است.(ص۲۷۳–۲۸۷) | استفاده از اطلاعات نهانی با برخی عناوین فقهی تطبیق کرده و اطلاعات نهانی را به عنوان مصادیق سرقت و تصرف غیرقانونی از اموال حقیقی و معنوی، خیانت در امانت، تدلیس در معامله، تدلیس در معامله، روایات نهی از تلقی رکبان، غبن در معامله و ضرر و ضرار در بازار معرفی کرده است. و در نتیجه آن را عملی نامشروع دانسته است. (ص۲۷۳–۲۸۷) | ||
== نقد و ارزیابی کتاب == | == نقد و ارزیابی کتاب == | ||
نگارنده در بخش موضوع‌شناسی بیش از حد نیاز قلم‌فرسایی کرده و تطویل کاملاً مشهود و ملال آور است. با توجه به رویکرد گزارشی تحلیلی کتاب، جمع‌آوری تعاریف از فرهنگ لغات گوناگون و اقتصاددانان مختلف و تقسیم‌بندی‌ها، نه تنها تأثیری در درک موضوع ندارد بلکه همین تشتت آرا سبب آشفتگی ذهن مخاطب می‌شود. با اینکه نویسنده سعی در جمع عناصر مشترک برای رسیدن به تعریف جامعی داشته، به تشخیص و تبیین موضوع دست نیافته یا دست کم در تفهیم آن قاصر بوده است. نویسنده به تعریف جامع ارائه شده پایبند نبوده و در بخشهای مختلف کتاب معیارهای متفاوتی برای تحقق آن بیان می‌کند. گاهی سه(ص۳۲) و گاهی پنج معیار و گاهی بیشتر(ص۷۲)! گاه برای آن بار معنایی منفی(ص۶۷) و گاه معنای اعمی قائل است و تعبیر به بورس‌بازی آگاهانه و ناآگاهانه می‌کند(ص۵۶). | نگارنده در بخش موضوع‌شناسی بیش از حد نیاز قلم‌فرسایی کرده و تطویل کاملاً مشهود و ملال آور است. با توجه به رویکرد گزارشی تحلیلی کتاب، جمع‌آوری تعاریف از فرهنگ لغات گوناگون و اقتصاددانان مختلف و تقسیم‌بندی‌ها، نه تنها تأثیری در درک موضوع ندارد بلکه همین تشتت آرا سبب آشفتگی ذهن مخاطب می‌شود. با اینکه نویسنده سعی در جمع عناصر مشترک برای رسیدن به تعریف جامعی داشته، به تشخیص و تبیین موضوع دست نیافته یا دست کم در تفهیم آن قاصر بوده است. نویسنده به تعریف جامع ارائه شده پایبند نبوده و در بخشهای مختلف کتاب معیارهای متفاوتی برای تحقق آن بیان می‌کند. گاهی سه (ص۳۲) و گاهی پنج معیار و گاهی بیشتر (ص۷۲)! گاه برای آن بار معنایی منفی (ص۶۷) و گاه معنای اعمی قائل است و تعبیر به بورس‌بازی آگاهانه و ناآگاهانه می‌کند (ص۵۶). | ||
نویسنده در عناوین این فصل بورس‌بازی را در کنار رفتارهای مخرب ذکر می‌کند که چنین برداشت می‌شود که فعالیتهای بروس‌بازانه سبب این رفتارهای تخریبی می‌شود. حال آنکه این رفتارهای مخرب فقط توسط برخی از فعالان در بازار انجام می‌شود. در نتیجه لزوماً خود بورس‌بازی نتیجه منفی برای نظام اقتصادی ندارد. در واقع محور اصلی کتاب رفتارهای مخرب در بازار است و ارتباطی با بورس‌بازی ندارد. چنان‌که در بخش دوم و بیان حکم فقهی محور بحث را دستکاری قیمتی و اطلاعات نهانی مورد توجه قرار گرفته است. | نویسنده در عناوین این فصل بورس‌بازی را در کنار رفتارهای مخرب ذکر می‌کند که چنین برداشت می‌شود که فعالیتهای بروس‌بازانه سبب این رفتارهای تخریبی می‌شود. حال آنکه این رفتارهای مخرب فقط توسط برخی از فعالان در بازار انجام می‌شود. در نتیجه لزوماً خود بورس‌بازی نتیجه منفی برای نظام اقتصادی ندارد. در واقع محور اصلی کتاب رفتارهای مخرب در بازار است و ارتباطی با بورس‌بازی ندارد. چنان‌که در بخش دوم و بیان حکم فقهی محور بحث را دستکاری قیمتی و اطلاعات نهانی مورد توجه قرار گرفته است. | ||