|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{جعبه اطلاعات عالمان شیعه | | {{درباره ۲|آثار ابن سینا|اطلاع از زندگی‌نامه، مدخل |ابن سینا}} |
| | عنوان =ابن سینا | | [[پرونده:نور آثار ابن سینا.jpg|بندانگشتی|250px|نرم‌افزار آثار ابن سینا]] |
| | تصویر =تمبر یادبود ابن‌سینا در الجزایر.jpg
| | [[پرونده:دانشنامه علایی.jpg|بندانگشتی|200xpx|کتاب دانشنامه علایی]] |
| | توضیح تصویر =تمبر یادبود هزارمین سال ولادت ابن‌سینا در الجزایر | | '''فهرست آثار ابن سینا''' مجموعه تألیفات ابن سینا (۳۷۰-۴۲۸ق)، دانشمند، فیلسوف و پزشک نامدار ایرانی است. اکثر آثار ابن‌سینا به جز انگشت شمار، به زبان عربی نوشته شده است. |
| | اندازه تصویر = | | بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا در شرح تألیفات او چنین گزارش داده‌است: «در فهرست‌ها و منابع تاریخی و رجالی، حدود ۴۵۶ یا ۵۰۰ و بلکه بیشتر کتاب، رساله، مقاله و... به ابن‌سینا نسبت داده و از آن او دانسته‌اند. فهرست تفصیلی و تحلیلی آثار شیخ همان‌گونه که بعضی از استادان معاصر همچون جرج قنواتی و دکتر مهدوی انجام داده‌اند کاری است مشکل و به سادگی و آسانی پایان پذیر نیست.» این بنیاد از بین آثار منسوب به ابن سینا ۱۸۵ اثر را با ذکر منبع تایید کرده‌است.<ref>[http://www.buali.ir/fa/worksandbooks «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»]، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا،</ref> |
| | سرشناسی ='''فیلسوف مشایی و پزشک نامدار شیعی''' | |
| | نام کامل =ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا
| |
| | لقب =ابن‌سینا
| |
| | نسب =
| |
| | تاریخ تولد =حدود ۳۷۰ق-۹۸۰م
| |
| | زادگاه =[[بخارا]]
| |
| | تاریخ وفات =نخستین جمعه [[رمضان]] ۴۲۸ق
| |
| | شهر وفات =[[همدان]]
| |
| | تاریخ شهادت =
| |
| | محل شهادت =
| |
| | محل دفن =همدان
| |
| | خویشاوندان سرشناس =
| |
| | استادان =محمود مَسّاحی • حسین بن ابراهیم الطبری و ...
| |
| | شاگردان = | |
| | محل تحصیل = | |
| | اجازه روایت از = | |
| | اجازه اجتهاد از =
| |
| | اجازه روایت به =
| |
| | اجازه اجتهاد به =
| |
| | تالیفات =الشفاء (فلسفه) • الاشارات و التنبیهات (منطق و فلسفه) • القانون فی الطب • دانشنامه علائی و ...
| |
| | سایر =
| |
| | سیاسی =
| |
| | اجتماعی =
| |
| | امضا =
| |
| | وبگاه رسمی =
| |
| }}
| |
| '''ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا''' ([[سال ۳۷۰ هجری قمری|۳۷۰]]-[[سال ۴۲۸ هجری قمری|۴۲۸ق]])، مشهور به ابن‌سینا، [[فلسفه اسلامی |فیلسوف]] مشهور [[فلسفه مشاء|مشایی]] و پزشک نامدار بود. اندیشه فلسفی ابن سینا، تأثیراتی بر تفکر فلسفی اسلامی و فلسفه اروپایی و نوآوری‌هایی در ساختار تفکر مشایی داشته است. | |
| کتاب قانون ابن سینا طی چندین قرن -چه در سرزمین‌های اسلامی و چه در اروپای قرن‌های میانه - بر همه کتاب‌های پزشکی دیگر برتری داشت و بر آنها تأثیر چشمگیری نهاد.
| |
|
| |
|
| ابن سینا در موسیقی نیز آثاری دارد که در درجه اول از لحاظ روش شناسی در خور توجه است، زیرا می‌تواند راهنمایی برای پژوهش علمی موسیقی باشد. وی آثاری عرفانی به زبان رمز و کنایه و در قالب تمثیل دارد که در ادبیات صوفیانه دوره‌های بعد و در شیوه بیان مطالب عرفانی تأثیر آشکار داشته است. | | یحیى مهدوى در فهرست مصنفات ابن سینا ۱۳۱ کتاب و رساله را از آثار مسلم او شمرده، و از ۱۱۱ عنوان کتاب و رساله به نام آثار مشکوک وى یاد کرده است که مجموع آنها ۲۴۲ تألیف و تصنیف می‌شود.<ref>مهدوی، فهرست نسخه های مصنفات ابن سینا، ۱۳۳۳ش، ص۲۳.</ref> |
|
| |
|
| از ابن سینا آثاری به زبان فارسی بر جای مانده است که از لحاظ تاریخ تحولات این زبان و شناخت توانایی‌ها و قابلیت‌های آن دارای ارزش و اهمیت است. مشهورترین نوشته او به فارسی کتاب [[دانشنامه علائی]] است. | | [[مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی|مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور]]، مجموعه آثار او را به‌صورت نرم‌افزار و در قالب متن کامل ۷۷ عنوان کتاب، شرح، ترجمه و حاشیه در ۱۰۰ جلد از آثار مربوط به حکیم ابو علی سینا به زبان فارسی و عربی در موضوعاتی چون: الهیات، نبوت، معاد، حکمت مشاء، حکمت عملی، طبیعیات، علوم غریبه، منطق، ادبیات، طب، ریاضیات، فیزیک، سیاست و ...منتشر کرده است.<ref>[https://www.noorshop.ir/fa/product/6344 حکیم بو علی سینا رحمه الله]، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.</ref> |
|
| |
|
| ==زندگی== | | === آثار عربی === |
| [[پرونده:آرامگاه ابن سینا در همدان.JPG|بندانگشتی||200px|آرامگاه ابن سینا در [[ایران]]، [[همدان]] که در ۱۳۳۳ش افتتاح شد.]]
| | بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا، ۱۸۵ اثر را از منابعی همچون سیره شیخ و عیون الانباء خزرجی و فهرست قنواتی و فهرست مهدوی، از آثار ابن سینا برشمرده است که برخی از آنها عبارتند از:<ref>[http://www.buali.ir/fa/worksandbooks «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»]، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا،</ref> |
| ابن سینا در حدود ۳۷۰ق /۹۸۰م،<ref>[http://www.buali.ir/fa/avicennabiography/lifedescriptionbook «زندگی‌نامه شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا» کتاب شرح زندگی»] سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا</ref> در روستایی به نام افشنه از توابع [[بخارا]] (واقع در [[ازبکستان]]) به دنیا آمد.<ref>ابن سینا، رساله الأضحویه(ترجمه)، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۷.</ref><br> پدرش، عبدالله از [[بلخ]] بود و در دوران فرمانروایی نوح بن منصور [[سامانیان|سامانی]] (حکومت:۳۶۶ ـ ۳۸۷ق/۹۷۷-۹۹۷م) به بخارا رفت و در آنجا در خَرمَیثَن به کار حکومتی پرداخت. عبدالله سپس به روستای همسایه، اَفشَنَه رفت و با زنی به‌نام ستاره ازدواج کرد و اقامت گزید. ۵ سال پس از آن برادر کوچکترش به نام محمود به دنیا آمد.<ref>ابن سینا، رساله الأضحویه(ترجمه)، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۷.</ref><br>
| |
| ابن سینا سال ۴۲۸ق/۱۰۳۷م همراه علاء الدوله دیلمی، حاکم اصفهان به نبرد با تاش فَرّاش، سپهسالار سلطان مسعود [[غزنویان|غزنوی]] در ناحیه کَرَج (یا کرخ) نزدیک [[همدان]] رفت. در میانه راه مریض شد و در نخستین جمعه [[رمضان]] در ۵۸ سالگی درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد.<ref>گلمن، «زندگانی ابن سینا»، متن عربی، ۱۶- ۸۸؛ بیهقی، علی ۳۸- ۵۸.</ref>
| |
|
| |
|
| == جایگاه و اهمیت == | | ==== فلسفه و منطق ==== |
| [[پرونده:تمبر ابن سینا در آلمان.JPG|بندانگشتی|200px|تمبر ابن سینا در آلمان سال ۱۹۵۲م]]
| | * الشفا: این کتاب مشهورترین اثر حسین ابن‌سیناست و در منطق، طبیعیات، الهیات و ریاضیات نوشته شده است. |
| نجفقلی حبیبی در هجدهمین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی درباره بوعلی سینا با عنوان «تاملی در قانون ابن سینا»، او را مشهورترین دانشمند جهان از نظر نویسندگان اروپایی معرفی کرد. وی افزود کتاب «قانون» یکی از کتاب‌های ابن سینا در زمینه پزشکی است که نزدیک به هفتصد سال در مراکز علمی اروپا تدریس می‌شد.<ref>[[حبیبی، http://www.buali.ir/fa/news/1156/نویسندگان-اروپایی-ابن-سینا-را-مشهورترین-دانشمند-جهان-می-دانند|نویسندگان اروپایی ابن سینا را مشهورترین دانشمند جهان می‌دانند]]، هجدهمین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی درباره بوعلی سینا، ۱۴۰۰ش.</ref>
| | * النجاة: مطالب آن مختصر و گزیده‌ای از مطالب شفا است، از مهم‌ترین نوشته‌های ابن سیناست که فشرده فلسفه وی را در بردارد. |
| | * الاشارات و التنبیهات: گفته شده این کتاب آخرین نوشته ابن سینا و از برجسته‌ترین آثار اوست. نثر عربی ادبی شیوا از ویژگی‌های آن است. |
| | * منطق المشرقیین: این کتاب درباره فلسفه شرقی‌ها و نقاط ضعف فلسفه یونانیان نوشته شده است. |
| | * المبدأ و المعاد: این کتاب برای تبیین مسائل واجب الوجود، حالات نفس و روح قبل و بعد از مرگ نوشته شده است. |
| | * الانصاف: کتاب الانصاف نوشته بزرگی بوده که به گفته ابن‌سینا، نزدیک به ۲۸ هزار مسأله را در برمی‌گرفته است. فقط بخش‌هایی از آن موجود است. الانصاف مجموعه‌ای بوده مشتمل بر سه رساله، (شرح کتاب حرف اللام، شرح کتاب اثولوجیا، التعلیقات علی حواشی کتاب النفس لارسطاطالیس ) به زبان عربی که توسط ابن سینا در موضوع الهیات نگاشته شده بوده است. |
| | * عیون الحکمه: کتابی مختصر در منطقیات، طبیعیات الهیات. |
| | * النُّکَت و الفوائد: مختصری از «منطق»، «طبیعیات» و «الهیات» را در بردارد و مطالب آن یادآور مطالب النجاه و الاشارات است. |
| | * اجوبة الشیخ الرئیس الی ابی سعید ابی الخیر؛ این پرسش و پاسخ مشتمل است بر: القیاس _ تعلق النفس بالبدن _ المعاودة فی امر النفس علم و حکمة الارشاد _ سرالقدر _ القضا الله. |
| | * اختلاف الناس فی امر العقل و النفس؛ نام‌های دیگر آن: امر النفس و امر العقل - رسالة الشیخ ابن علی الکیا الجلیل ابی جعفر محمد بن الحسین (الحسن) ابن المرزبان |
| | * ارجوزة فی المنطق؛ با عنوان‌های: الرجز المنطقی _ القصیدة المزدوجة _ میزان النظر. شیخ در گرگانج این قصیده را برای ابوالحسن سهل بن محمد سهلی سروره است |
| | * الاشارة الی علم المنطق، با عنوان «تعالیق المنطق» نیز آمده است |
| | * اقسام الحکمة؛ نام‌های دیگرش: اقسام العلوم العقلیة _ تقاسیم الحکمة _ اقسام العلوم الحکمیة |
| | * انواع القضایا؛ با عنوان «القضایا فی المنطق» هم آمده است . |
| | * الاوسط الجرجانی فی المنطق؛ با عنوان‌های: «الاوسط _ مختصر المنطق» . |
| | * ایضاح البراهین، مستنبطة من مسائل عویصة |
| | * تقاسیم الحکمة اقسام الحکمة |
| | * الجوهر و العرض |
| | * الحکمة المشرقیه؛ با عنوان: الفلسفة المشرقیة _ بعض الحکمة المشرقیة |
| | * منطق المشرقیین |
|
| |
|
|
| |
|
| == تحصیلات == | | ==== الهیات ==== |
| ابن‌سینا نخست به آموختن [[قرآن]] و ادبیات پرداخت و ۱۰ ساله بود که همه [[قرآن]] و بسیاری از مباحث ادبی را فراگرفت. پدرش [[رسائل اخوان الصفا|رسائل اخوان الصفاء]] را مطالعه می‌کرد و ابن سینا نیز گاه به مطالعه آنها می‌پرداخت. سپس پدرش وی را نزد سبزی فروشی به نام محمود مَسّاحی که از حساب هندی آگاه بود، فرستاد و ابن سینا از وی این فن را آموخت. او از اسماعیل زاهد، [[فقه]] آموخت.
| | * الانسان؛ بعضی گفته‌اند که این کتاب در بیست مجلد بوده است و شاید همین کتاب «الانصاف» است که پس از این ذکر می‌شود و نام آن را تحریف کرده‌اند. |
| | * الانصاف؛ با عنوان «الانصاف و الاتصاف» و «الانصاف و الانتصاف» هم آمده است. طبق آنچه صاحبان فهارس و رجال تصریح کرده‌اند این کتاب همه کتب ارسطو را شامل می‌شده و دارای ۲۰ مجلد و مشتمل بر ۲۷ هزار مسئله بوده است |
| | * تحصیل السعادة و تعرف با الحجج العشرة؛ عنوان‌های دیگرش: فی السعادة _ الحجج العشرة فی جوهریة نفس الانسان _ التحفة فی النفس و ما تصیر الیة _ المعاد الاصغر |
| | * البر و الاثم |
| | * الجمل من الادله المحققة لبقاء النفس الناطقة؛ با عنوان: بقاء النفس الناطقة _ سبعة المقائیس المنطقیة _ النفس الناطقة |
| | * الحکمة العرشیة؛ با عنوان‌های: العرشیة _حقائق علم التوحید _ معرفة الله و صفاته و افعاله |
| | * العروس؛ با عنوان‌های: اثبات وجود الحق _ اثبات العقول _ سلسلة الفلاسفة _ الحیرة العرش . |
| | * العشق؛ با عنوان اثبات سریان العشق فی الموجودات، آن را برای ابوعبدالله معصومی نوشته است |
| | * القضاء و القدر |
| | * فصول الهیة فی اثبات الاول |
|
| |
|
| با آمدن ابوعبدالله ناتِلی، حسین بن ابراهیم طبری به [[بخارا]]، پدر حسین وی را در خانه خود جای داد و فرزندش نزد او «مدخل منطق ارسطو» (اَیساگوگِه = ایساغوجی)، اثر پُرفوریوس، فیلسوف نو افلاطونی (۲۳۴ ـ ۳۰۱/۳۰۵م)، «عناصر یا اصول هندسه» اثر اُقلیدس، ریاضی دان مشهور یونانی و «المجسطی» اثر بطلمیوس، ستاره شناس یونانی را خواند و یاد گرفت. در کنار آن به خواندن کتاب‌های منطق ارسطو و مطالعه شرح‌های دیگران بر آنها مشغول شد. پس از خواندن مقدمات و رسیدن به شکلهای هندسی، ناتلی به وی گفت که بقیه کتاب را خودش بخواند و مسائل آن را حل کند و مشکلات را از وی بپرسد، چنانکه بسیاری از مشکل‌ها را ناتِلی نمی‌دانست، مگر پس از آنکه ابن سینا آنها را برای وی توضیح می‌داد. ناتلی پس از چند سال بخارا را به قصد [[گرگانج|گُرگانْج]](شمال [[ترکمنستان|ترکمنستان فعلی]])، مرکز حکومت ابوعلی مأمون بن محمد [[خوارزمشاهیان|خوارزمشاه]] (حکومت:۳۸۵ ـ ۳۸۷ق) و رسیدن به دربارش ترک کرد.
| | ==== دینی ==== |
| | * اثبات النبوة؛ در «الکتاب الذهبی» دو مقاله در مورد نظریه ابن‌سینا نسبت به نبوت آمده است: یکی از استاد «لویس جاردیه» تحت عنوان «نظریة النبوة و الحقائق الدینیة عند ابن‌سینا». |
| | * الاضحویة فی المعاد |
| | * الجمانة الالهیة فی التوحید؛ القصیدة النونیة |
| | * الخطبة التوحیدیة؛ با عنوان‌های: التسبیحیة _ التمجیدیة _ الخطبة الغرا خطبة فی الالهیات _ الخطبة الالهیة _ الکلمة الالهیة _ الخطب التوحیدیة |
| | * الصلوة؛ با نام‌های: اسرار الصلوة _ ماهیة الصلوة |
| | * المبدأ و المعاد |
| | * الملائکة |
|
| |
|
| ابن سینا تحصیل منطق، طبیعیات و ریاضیات را تمام کرد و آنگاه به یادگیری الهیات روی آورد و به خواندن کتاب متافیزیک (مابعدالطبیعه) ارسطو پرداخت. حسین آنگاه به دانش پزشکی گرایش یافت و خواندن کتابهایی را در این زمینه آغاز کرد. وی پزشکی را دانشی می‌شمرد که دشوار نیست و گفته که در اندک زمانی در آن مُبرّز شد، چنانکه پزشکان نزد او آموختن پزشکی را آغاز کردند. او سپس به درمان بیماران پرداخت و در این رهگذر، شیوه‌های درمانی برگرفته از تجربه، بر وی آشکار می‌شد که به گفته خودش نمی‌توان آنها را وصف کرد. وی همزمان به مطالعات خود در [[فقه]] و مناظره با دیگران در این زمینه ادامه می‌داد.
| | ==== تفسیر ==== |
| | * تفسیر بعض سور القرآن؛ برخی از این تفسیرها عبارت است از: تفسیر سوره الاخلاص ( التوحید الصمدیة ) _ تفسیر المعوذتین ( سوره الفلق _ سوره الناس ) _ تفسیر سوره الاعلی _ تفسیر آیة النور و ... |
|
| |
|
| جوزجانی در سرگذشت ابن سینا می‌گوید:
| | ==== پزشکی ==== |
| :::«من ۲۵ سال در خدمت و مصاحبت او بودم و هرگز ندیدم که هرگاه کتاب تازه‌ای به دستش می‌رسید، آن را از آغاز تا پایان بخواند، بلکه یک باره به قسمتهای دشوار و مسائل پیچیده آن و نظریات نویسنده کتاب می‌پرداخت تا به مرتبه وی در آن دانش و درجه فهم او پی ببرد»<ref>گلمن، ۶۸</ref>
| | * قانون |
| | * الادویة القلبیه |
| | * دفع المضار الکلیه عن الابدان الانسانیه |
| | * قولنج |
| | * سیاسة البدن وفضائل الشراب |
| | * ارجوزة فی التشریح؛ در کتاب الذهبی مقاله‌ای تحت عنوان «الاراجیز الطبیه» از استاد «شارل کونس» آمده و در آن ارجوزه‌های طبی مورد بررسی قرار گرفته است |
| | * الفصد |
| | * الاغذیه والادویه |
| | * ارجوزة فی الطب |
| | * التدارک لانواع الخطا الواقع فی التدبیر الطبی دفع المضار الکلیة عن الابدان الانسانیة |
| | * تدبیر سیلان المنی |
| | * حفظ الصحة |
| | * دفع المضار الکلیة عن الابدان الانسانیة بتدارک انواع خطأ التدبیر؛ با عنوان‌های دیگر: تدارک الخطأ الواقع فی التدبیر الطبی _ رفع المضار الکلیة _ التدارک لأنواع خطأ التدبیر |
| | * مقادیر الشربات من الادویة المفردة و مضارها |
| | * النبض؛ عنوان‌های دیگر آن: نبضیة _ دانش رگ _ مختصر فی النبض |
| | * دستور طبی |
|
| |
|
| ==مذهب== | | ==== ریاضیات ==== |
| درباره مذهب ابن‌سینا اختلاف نظر وجود دارد. به عقیده ذهبی پدر ابن سینا علاقه‌مند به [[اسماعیلیه|فرقه اسماعیلیه]] بود که همراه با ابن‌سینا در محافل و مجالس آنان حضور می‌یافت. <ref>ذهبی، سیراعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۱۷، ص۵۳۱.</ref> ابن‌سینا درباره پدر و برادرش تصریح می‌کند که از فرقهٔ اسماعیلیه بودند.<ref>ابن سینا، رساله الأضحویه(ترجمه)، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۷.</ref> و پدرش او را نیز به آیین اسماعیلیان دعوت می‌کرد.<ref>جیلانی، توفیق التطبیق، ۱۳۷۲ق، ص۹.</ref> [[سید محسن امین]] در [[اعیان الشیعة (کتاب)|اعیان الشیعه]] او را شیعه اسماعیلی دانسته است.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۷۲.</ref> [[آقابزرگ تهرانی |آقا بزرگ تهرانی]] نیز در [[الذریعة الی تصانیف الشیعة (کتاب)|کتاب الذریعة]] برخی از کتب او را به عنوان مؤلف شیعی ذکر کرده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، نشر اسماعیلیان، ج۱۱، ص۱۳۱، ج۱۷، ص۲۱۷، ج۲۴، ص۲۵۹.</ref> به گفته قاضی نورالله شوشتری اكثر فقهاى اهل سنت و جماعت، ابن‌سینا را تكفير كرده‌اند.<ref>شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۸۵.</ref>
| | * زاویه؛ با عنوان‌های دیگر: مختصر فی ان الزوایة من المحیط و المماس لامحیط و لا کمیة لها _ رسالة الی ابن سهل المسیحی فی الزاویة |
| شیخ عبدالله نعمة در کتاب «فلاسفة الشیعة؛ حیاتهم و آرائهم» با ذکر چند دلیل او را [[امامیه |
| | * اقلیدس |
| شیعه امامیه]] معرفی کرده است:
| | * الارثماطیقی؛ عنوان دیگر آن: مختصر کتاب الارثماطیقی من الشفاء |
| *نام و نسب ابن‌سینا به تشیع خاندان و خود او اشاره دارد؛ | |
| *وی دعوت سلطان محمود غزنوی که سنی متعصب و مخالف شیعیان بود، نپذیرفت و به [[طبرستان]] و [[خراسان]] که حاکم شیعی داشت، فرار کرد؛ | |
| *برخی از تعابیر و باورهای شیعه در کتب ابن‌سینا با تعابیر و باورهای شیعه تناسب دارد. <ref>نعمة، فلاسفة الشیعه؛ حیاتهم و آرائهم، دار الفکر، ص۲۹۷-۳۰۱.</ref>
| |
|
| |
|
| برخی نیز اشاره کرده‌اند ابن‌سینا مطالبی درباره [[امام علی علیه‌السلام |امام علی(ع)]] و لزوم انتصاب{{یادداشت| بوعلی سینا در بحث شرایط حاکم و امام و اشاره به چگونگی انتخاب حاکم در جمله‌ای تصریح می‌کند که جانشینی از راه نص درست‌ترین و صواب‌ترین شیوه است وعلتش را پیشگیری از اختلافات دانسته است (و الاستخلاف بالنص أصوب فإن ذلك لا يؤدي إلى التشعب و التشاغب و الاختلاف) این جمله می تواند تأییدی بر گرایش شیعی بوعلی سینا باشد.الهیات شفا، ص۴۵۲}} او از سوی [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله |پیامبر اکرم(ص)]] و ویژگی‌های امام مطرح کرده و از [[اسماعیلیه|مذهب اسماعیلیه]] تبری جسته است.<ref>نگاه کنید به: بهشتی، «[https://jpht.ut.ac.ir/article_18327.html مذهب اعتقادی بوعلی سینا]»، ص۶-۱۶.</ref> برخی شیعه بودن او را پذیرفته‌اند؛ اما براین باورند با توجه به احترام ابن‌سینا به [[ابوبکر بن ابی‌قحافه |ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب |عمر]] و عاقلتر دانستن عمر از امام علی(ع)، او شیعه امامیه نمی‌تواند باشد؛{{یادداشت|ابوعلی سینا در کتاب الهیات شفاء در فصل ۵ از مقاله دهم [فصل في الخليفة و الإمام و وجوب طاعتهما، و الإشارة إلى السياسات و المعاملات و الأخلاق ] در بحث خلیفه و امام به پاره ای از شرایط و ویژگی های مهم خلیفه (حاکم) پرداخته است و عقل و تدبیر(مدیریت نیکو) را از شرایط مهم برشمرده است و این دو ویژگی را بر علم مقدم داشته است و تصریح کرده که اگر دو نفر هر دو عالم و عاقل بودند ولی یکی اعقل(عاقلتر) و مدیرتر و دیگری اعلم(داناتر) است؛ اعلم باید به اعقل کمک کند و مشاوره دهد و اعقل نیز از اعلم استمداد و طلب یاری کند. چنانکه عمر و علی(ع) انجام دادند.فيلزم أعلمهما أن يشارك أعقلهما، و يعاضده، و يلزم أعقلهما أن يعتضد به و يرجع إليه، مثل ما فعل عمر و على. ابن سینا، الهیات شفا،۱۴۰۴ق، ص۴۵۲.}} اما اینکه او شیعه زیدیه بوده یا اسماعیلیه، قضاوت دراین باره سخت است.<ref>نگاه کنید به:«[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&mid=394638&catid=27795 مذهب ابن‌سینا]»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی.</ref> کتابی با عنوان «توفیق التطبیق: فی اثبات أن الشیخ الرئیس من الإمامیة الإثنی عشریة» توسط علی بن فضل‌الله جیلانی (گیلانی)، از عالمان شیعی در قرن یازدهم قمری، در اثبات تشیع امامیه ابن‌سینا نگارش و چاپ شده است.<ref>نگاه کنید به: جیلانی، [https://alefbalib.com/index.aspx?pid=256&PdfID=590093 توفیق التطبیق فی اثبات أن الشیخ الرئیس من الامامیة الاثنی عشریة].</ref>
| | * المجسطی |
| | * جامع البدایع |
|
| |
|
| ==فعالیت و ارتباط با حکومت== | | ==== طبیعیات ==== |
| زندگی ابن‌سینا با حکومت‌های کلان و خرد متعددی همزمان بود. او از [[غزنویان]] دوری می‌کرد و با حاکمانی از [[سامانیان]]، [[خوارزمشاهیان]]، [[آل زیار]]، [[آل بویه]] و [[آل‌کاکویه |آل کاکویه]] همکاری داشت و آنان نیز از توانایی های او استفاده می‌کردند. این ارتباط باعث می‌شد، او بتواند کتاب‌های خود را بنویسد و تجربه‌های مختلف بدست آورد و از طرفی فراز و فرود این قدرتمندان، بر زندگی ابن‌سینا نیز تاثیر می‌گذاشت و او از جایی به جای دیگر می‌رفت.<br>
| | * ابطال احکام النجوم |
| حسین یکبار توانست نوح بن منصور (حکومت: ۳۶۵ ـ ۳۸۷ق) را درمان کند و از آن پس در شمار نزدیکان وی درآمد و اجازه گرفت به کتابخانه بزرگ و مشهور نوح راه یابد ولی پس از چندی آن کتابخانه آتش گرفت و همه کتاب‌ها سوخته شد.<ref>درباره این کتابخانه و آتش گرفتن آن نک: مقاله ماکس و ایزوایلر۱، «ابن سینا و کتابخانه‌های ایرانی زمان وی» در «یادنامه ابن سینا»، ۶۳ -۴۸، به ویژه ۵۶، که نویسنده حدس می‌زند کتابخانه در ذی القعده ۳۸۹ق/ اکتبر۹۹۹م آتش گرفته است.</ref> حسین پس از فوت پدرش، برخی کارهای وی را در حکومت عبدالملک بن نوح (حکومت: ۳۸۹ ـ ۳۹۰ق)، آخرین حاکم سامانی را برعهده گرفت.<ref>بیهقی، علی، ۴۴</ref> با سرنگونی این سلسله، ابن سینا در ۳۹۲ق به گُرگانْج (اورگَنج ـ جُرجانیه)، مرکز حکومت آل مامون (خوارزمشاهیان اولیه) رفت.<br>
| | * الآثار العلویة؛ عنوان‌های دیگر این رساله: اسباب الآثار العلویة، الاجرام السماویة، الاجرام العلویة، جوهر الاجرام السماویة او العلویة |
| در این هنگام ابوالحسین سهیلی، وزیر حاکم حقوق ماهیانه‌ای برای ابن سینا مقرر گردید. پس از چندی، به گفته ابن سینا، بار دیگر «ضرورت وی را بر آن داشت» که گرگانج را ترک کند. وی درباره چگونگی این ضرورت چیزی نمی‌گوید، اما [[نظامی عروضی]]<ref>ص ۷۷</ref> گفته [[سلطان محمود غزنوی]] (حکومت: ۳۸۸ ـ ۴۲۱ق/۹۹۸-۱۰۳۰م) از این امیر درخواست کرد که چند تن از دانشمندان دربار خود، از جمله ابن سینا را به دربار وی گسیل دارد. [[ابوریحان بیرونی]] و چندی دیگر به این سفر رضایت دادند، اما ابن سینا و دانشمند دیگری به نام ابوسَهل مسیحی از رفتن سر باز زدند و ناگزیر شدند که گرگانج را ترک گویند.<br>
| | * الآلة الرصدیة مقالة فی آلة رصدیة؛ بوعلی آن را در اصفهان نگاشته است. |
| حدود ۴۰۱ق/۱۰۱۲م ابن‌سینا از راه شهرهای نَسا، اَبیوَرد/باوَرد، [[طوس]]، سَمَنگان([[سمنقان]]) به جَاجَرْم و سرانجام [[جرجان|جُرجان]]، محل دربار قابوس بن وشمگیر زیاری (حکومت: ۳۶۷ ـ ۴۰۲ق/۹۷۸-۱۰۱۲م) رسید. قابوس چند ماه بعد برکنار شد. در این شهر ابوعُبَید [[جوزجان|جَوزجانی]]، به وی پیوست و تا پایان عمر ابن‌سینا، یار و همراه او بود، و نیز نخستین نویسنده سرگذشت ابن‌سینا به نقل از خودش بود.<br>
| | * ابطال علم النجوم؛ نام‌های دیگر آن: الرد علی المنجمین _ ابطال احکام النجوم. |
| در ۴۰۴ق ابن‌سینا به سمت [[ری]] رفت. وی در آنجا به خدمت همسر علی فخرالدوله [[آل بویه]](درگذشت:۳۸۷ق) و مادر ابوطاهر شمس‌الدین، پسر فخرالدوله درآمد که پس از مرگ پدرش، فرمانروای [[همدان]] و قَرمیسَن(کرمانشاه) شده بود. در گزارشی از [[خواندمیر]] آمده که با حمله محمود غزنوی به [[عراق عجم]] ابن سینا از [[ری]] به [[قزوین]] و از قزوین به [[همدان]] شتافت.<ref>ص ۱۲۸-۱۲۹</ref> ابن‌سینا در چند نبرد همراه شمس‌الدین بود و از سوی وی به وزارت انتخاب گردید. بنابر گزارش جوزجانی، شمس الدوله از ابن‌سینا خواست که شرحی بر نوشته‌های ارسطو بنویسد، اما ابن سینا به وی گفته بود که فراغتی برای این کار ندارد، اما اگر وی راضی شود، به نوشتن کتابی درباره دانش‌های فلسفی (بی آنکه در آن با مخالفان، مناظره یا عقاید ایشان را رد کند) خواهد پرداخت و بدین سان تألیف کتاب [[شفا (کتاب)|شفا]] را از «طبیعیات» آن آغاز کرد.<br>
| | * فضا |
| چندی پس از مرگ شمس الدوله، همدان زیر فرمانروایی علاءالدوله محمد کاکویه (حکومت: ۳۹۸ ـ ۴۴۳ق) قرار گرفت.<ref>همو، حوادث سال ۴۲۱ق؛ جوزجانی، ص۲.</ref> با ارتباط بین ابن‌سینا و علاءالدوله، او به اصفهان رفت.<ref>ابن‌اثیر، حوادث سال ۴۱۱ق </ref> ابن‌سینا ۱۴ سال در اصفهان ماند و فعالیت‌های علمی وی بیشتر شد. وی در اصفهان کتاب‌های شفا، الانصاف و نجات را نوشت.
| | * النبات والحیوان |
| | * خواص خط الاستواء |
| | * اسباب الرعد و البرق |
| | * علم هیئت |
| | * هیئة الارض من السماء و کونها فی الوسط |
|
| |
|
| == آثار == | | ==== شیمی ==== |
| {{اصل|فهرست آثار ابن سینا}}
| | * امر مستورالصنعة؛ عنوان‌های دیگرش: الاکسیر _ الکیمیا _ رسالة الی السهلی فی امر مستور الی الکیمیا |
| یحیى مهدوى در فهرست مصنفات ابن سینا ۱۳۱ کتاب و رساله را از آثار مسلم او شمرده، و از ۱۱۱ عنوان کتاب و رساله به نام آثار مشکوک وى یاد کرده است که مجموع آنها ۲۴۲ تألیف و تصنیف می‌شود.<ref>مهدوی، فهرست نسخه های مصنفات ابن سینا، ۱۳۳۳ش، ص۲۳.</ref> بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا، تعداد آثار شیخ در فهرست‌ها و منابع تاریخی و رجالی را حدود ۴۵۶ یا ۵۰۰ و حتی بیشتر نیز نقل می‌کند.<ref>[http://www.buali.ir/fa/worksandbooks «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»]، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا،</ref>
| | * الکیمیا اصیر مستور الصنعة |
| تمام آثار ابن‌سینا به جز انگشت شمار، به زبان عربی نوشته شده است. [[دانشنامه علائی (کتاب)|دانشنامه علائی]]، برجسته‌ترین اثر فارسی ابن‌سیناست. وی آن را برای علاءالدوله کاکویه و به درخواست او نوشته و به وی تقدیم کرده است.<ref>نک: شهمردان، ۲۲، متن.</ref>
| |
|
| |
|
| ==دیدگاه‌ها== | | ==== علوم غریبه ==== |
| ===نظام فلسفی=== | | ابن سینا از جمله فلاسفه‌ای ست که به [[علوم غریبه]] پرداخته‌اند. |
| {{اصلی|فلسفه مشاء}}
| | * او رساله‌ای دربارهٔ [[حروف مقطعه]] در قرآن دارد و برای هر یک از حروف معنایی قابل است.<ref name="حُروف، اَسْرار، یکی از علوم خفیه">{{یادکرد وب | تاریخ بازبینی = ۹ اکتبر ۲۰۱۴ | عنوان=حُروف، اَسْرار، یکی از علوم خفیه | نام=پرویز | نام خانوادگی=[[پرویز اذکایی|اذکائی]] | نشانی=http://www.cgie.org.ir/fa/article/4453/}}</ref> |
| ابن سینا، نظام فلسفی نوین خود را که قصد داشته است آن را به پایان برساند «حکمت یا فلسفه مشرقی» نامیده است. در میان نوشته‌های چاپ شده ابن سینا، کتاب کوچکی یافت می‌شود با عنوان گزیده شده از سوی ناشر، [[منطق المشرقیین]] که ظاهراً پاره‌ای از کتاب حکمة المشرقیه است و ابن سینا خود به آن اشاره می‌کند که گویا وی در آن فلسفه نوینی را، غیر از آنچه نزد [[مشائیان]] یافت می‌شود، عرضه کرده است. | | * همچنین او رساله‌ای به فارسی به نام کنوزالمعزمین نگاشته‌است که شامل شرح نیرنجات، طلسمات، رُقیه و تسخیر کواکب می‌باشد.<ref name="جادو">{{یادکرد وب | تاریخ بازبینی = ۹ اکتبر ۲۰۱۴ | عنوان=جادو | ناشر=دانشنامه بزرگ اسلامی | نام=علی | نام خانوادگی=[[علی بلوکباشی|بلوکباشی]] | نشانی=http://lib.eshia.ir/23022/17/6345/ابن_خلدون}}</ref> |
|
| |
|
| ===گرایش عرفانی=== | | ==== موسیقی ==== |
| ::: «عارفان را در زندگی این جهانی، غیر از دیگران، مقامات و درجاتی است ویژه آنان، چنانکه گویی هر چند هنوز در جامه‌های بدن هایشانند، آنها را فرونهاده و از آنها برهنه شده‌اند و روی به عالم قُدس آورده‌اند. ایشان را کارهایی است نهانی در میان خودشان و کارهایی است آشکار که منکران را ناخوشایند است و آنانی که آن کارها را می‌شناسند، آنها را بزرگ می‌دارند».<ref>الاشارات، ۳/۷۸۹-۷۹۰.</ref>
| | ابن سینا نظریه‌پردازی دارای دیدگاه‌های موسیقایی است. <ref>ستایشگر، ۳۷–۳۱</ref> |
| آنگاه ابن سینا در وصف زاهد، عابد و عارف می‌گوید:
| | * شفا که نام بخش موسیقی آن " جوامع علم الموسیقي " می‌باشد |
| :::آن کس که از متاع جهان و خوشی‌های آن روی برتافته است، «[[زاهد]]» نامیده می‌شود و آن کس که به کار عبادات از نماز و روزه و مانند اینها بپردازد، «[[عابد]]» نام دارد و آن کس که‌اندیشه خود را به سوی قُدس [[جبروت]] می‌گرداند و همواره چشم به راه تابش نور حق در نهانی‌ترین درون (سِرِّ) خویش است، «[[عارف]]» نامیده می‌شود.<ref>همان، ۳/۷۹۹-۸۰۰.</ref> ویژگی عارف در این است که «وی حق نخستین را می‌خواهد، نه برای چیزی جز او و هیچ چیز را بر شناخت [عرفان ] وی برتری نمی‌دهد. پرستشش تنها برای اوست، زیرا وی شایسته پرستش است و این پرستش پیوندی شریف باحق نخستین است».<ref>همان، ۳/۸۱۰.</ref>
| | * المدخل الی صناعة الموسیقی |
| | * لواحق (در دسترس نیست) |
| | * [[دانشنامه علائی (کتاب)|دانشنامه علایی]] |
| | * نجات |
| | * اقسام العلوم |
|
| |
|
| ==شاگردان== | | ==== حکومت و سیاست ==== |
| حاصل زندگى ابن‌سینا، تربيت شاگردان دانشمند و حکیمی بود که هر يک به سهم خود انديشهها و افکار ابن‌سینا را، به شرق و غرب عالم، گسترش دادند.<ref>ابن سينا، الهیات دانشنامه علائى، ۱۳۳۱ش، ص۱.</ref> در ذیل به معرفی بعضی از آنها پرداخته می شود:<ref>مطهری، خدمات متقابل اسلام و ايران، ۱۳۶۶ش، ص۴۹۳.</ref>
| | * تدبیر منزل العسکر؛ عنوان‌های دیگرش: تدبیر الجند و العساکر و ارزاقهم و خراج الجند و الممالک منزل العسکر ومنزل العسکر |
| * ابو عبید‌اللّه عبد الواحد بن محمّد جوزجانى
| | * السیاسة |
| * ابو عبداللّه محمد بن احمد معصومى
| | |
| * ابو الحسن بهمنیار بن مرزبان
| | ==== لغت، ادبیات و شعر ==== |
| * ابومنصور حسين بن طاهر بن زيله
| | * الملح فی النحو |
| * ابو الحسن على نسائى
| | * اشعار و قصائد مختلف |
| | * لسان العرب؛ بطوریکه اکثر منابع شرح حال شیخ نقل نموده‌اند میان شیخ و ابومنصور جبان در مجلس علاءالدوله پیرامون مسائل لفظی و لغوی کار به مشاجره کشیده شد، سپس شیخ به تألیف این کتاب اقدام نمود. |
| | |
| | ==== سایر آثار ==== |
| | * الاخلاق |
| | |
| | * تعبیر الرویا؛ با نام‌های: تأویل الرویا _ فی الرویا _ المنامیة |
| | |
| | === آثار فارسی === |
| | *[[دانشنامه علائی (کتاب)|دانشنامه علائی]]، برجسته‌ترین اثر فارسی ابن‌سیناست. وی آن را برای علاءالدوله کاکویه و به درخواست او نوشته و به وی تقدیم کرده است.<ref>نک: شهمردان، ۲۲، متن.</ref> |
| | |
| | === رساله‌های کوچک === |
| | {{ستون شروع| ۳|فاصله|جداساز|رنگ}} |
| | #رسالة اَضحَویه: درباره [[معاد]]<ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ص۷۹</ref> |
| | #«رسالة فی ماهیة الصلاة» |
| | #«رسالة فی معنی الزیارة» |
| | #«رسالة فی القَدَر» |
| | #رسالة «شرح سوره الاخلاص» |
| | #«رسالة فی السعادة» |
| | #«رسالة فی الذکر» |
| | #«رسالة فی اِبطال احکام النجوم» |
| | #«مسائل عن احوال الروح» |
| | #«رسالة فی النفس و بقائها و معادها» |
| | #«الجواب لبعض المتکلّمین» |
| | #رسالة فی معرفة النَّفس الناطقه و احوالها |
| | #«رسالة فی الحدود» |
| | #«رسالة فی اقسام العلوم العقلیة» |
| | #«رسالة فی اثبات النبوت» |
| | #«رسالة النیروزیة» |
| | #«فی الطبیعیات من عیون الحِکمة» |
| | #«فی القوی الانسانیة و ادراکاتها» |
| | #«فی العهد» |
| | #«فی علم الخلاق».<ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ص۷۹</ref> |
| | {{پایان}} |
|
| |
|
| == پانویس == | | == پانویس == |
| {{پانویس|۲}} | | {{پانویس}} |
|
| |
|
| ==منابع== | | == منابع == |
| {{منابع}} | | {{منابع}} |
| * ابن اثیر، علی‌بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، ۱۳۸۵ق.
| |
| * ابن خلکان، احمدبن محمد، وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، محقق: احسان عباس، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
| |
| * ابن رشد، محمدبن احمد، تفسیر ما بعدالطبیعه، به کوشش موریس بویژ، بیروت، ۱۹۴۲م.
| |
| * ابن سینا، حسین‌بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، شارح: محمدبن محمد قطب‌الدین رازی، قم، دفتر نشر کتاب، ۱۴۰۳ق.
| |
| * ابن سینا، حسین‌بن عبدالله، رساله الأضحویه(ترجمه)، تهران، اطلاعات، ۱۳۶۴ش.
| |
| * ابن سینا، حسین‌بن عبدالله، التعلیقات، محقق: عبدالرحمان بدوی، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، ۱۴۰۴ق.
| |
| * ابن سینا، حسین‌بن عبدالله، الانصاف، محقق: عبدالرحمان بدوی، کویت، وکاله المطبوعات، ۱۹۷۸م.
| |
| * ابن سینا، حسین‌بن عبدالله، حی بن یقظان، ترجمه و شرح فارسی منسوب به جوزجانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۶۶ش.
| |
| * ابن سینا، حسین‌بن عبدالله، الهیات دانشنامه علایی، گردآورنده: محمدمعین، تهران، دانشگاه بوعلی سینا، ۱۳۳۱ش.
| |
| * همو، همان، طبیعیات، به کوشش محمد مشکوه، تهران، ۱۳۳۱ش ؛
| |
| * همو، رساله اضحویه، به کوشش سلیمان دنیا، قاهره، ۱۹۴۹م ؛
| |
| * همو، «رساله العروس»، به کوشش شارل کونس، مجله الکتاب، قاهره، ۱۹۵۲م، س ۷، شم ۴؛
| |
| * همو، «رساله فی اجرام العلویه»، تسع رسائل، بمبئی، ۱۳۱۸ق ؛
| |
| * همو، الشفاء، الهیات (۱)، به کوشش جورج قنواتی و سعید زاید، همان (۲)، به کوشش محمدیوسف موسی و دیگران، قاهره، ۱۹۶۰م ؛
| |
| * همو، همان، طبیعیات، سماع طبیعی، به کوشش سعید زاید، قم، ۱۴۰۵م ؛
| |
| * همو، همان، النفس، به کوشش قنواتی و سعید زاید، قاهره، ۱۹۷۵م ؛
| |
| * همو، همان، منطق، برهان، به کوشش ابوالعلاء عفیفی، قاهره، ۱۹۵۶م ؛
| |
| * همو، همان، منطق، مدخل، به کوشش قنواتی و دیگران، قاهره، ۱۹۵۲م ؛
| |
| * همو، عیون الحکمه، به کوشش عبدالرحمان بدوی، کویت، ۱۹۸۰م ؛
| |
| * همو، القانون، بولاق، ۱۲۹۴ق ؛ همو، منطق المشرقیین، قاهره، ۱۹۱۰م ؛
| |
| * همو، النجاه، به کوشش محیی الدین صبری کردی، قاهره، ۱۹۳۸م ؛
| |
| * همو «النُّکت و الفَوائد» (نک: کوچ در مآخذ لاتین)؛ ارسطو، فی النفس، به کوشش عبدالرحمان بدوی، کویت، ۱۹۸۰م ؛
| |
| * همو، متافیزیک، ترجمه شرف الدین خراسانی، تهران، ۱۳۶۶ش ؛
| |
| * همو، منطق، به کوشش عبدالرحمان بدوی، کویت، ۱۹۸۰م ؛
| |
| * اسکندر افرودیسی، «مقاله فی العقل علی رأی ارسطاطالیس»، شروح علی ارسطو مفقوده فی الیونانیه، به کوشش عبدالرحمان بدوی، بیروت، ۱۹۸۶م ؛
| |
| * بدوی، عبدالرحمان، التراث الیونانی، کویت، ۱۹۸۰م ؛
| |
| * بیهقی، ابوالفضل، تاریخ بیهقی، به کوشش علی اکبر فیاض، تهران، ۱۳۵۰ش ؛
| |
| * بیهقی، علی بن زید، تَتّمه صِوان الحِکمه، به کوشش محمد شفیع، لاهور، ۱۳۵۱ق.
| |
| * [http://www.buali.ir/fa/worksandbooks «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»]، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا، تاریخ درج: بدون تاریخ، تاریخ بازدید: ۱۷ فروردین ۱۴۰۲ش. | | * [http://www.buali.ir/fa/worksandbooks «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»]، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا، تاریخ درج: بدون تاریخ، تاریخ بازدید: ۱۷ فروردین ۱۴۰۲ش. |
| * ثعالبی، ابومنصور، یتیمهالدهر، به کوشش محمد محیی الدین، قاهره، ۱۹۵۶م ؛
| | * شهمردان بن ابی الخیر، نزهت نامه علائی، به کوشش فرهنگ جهانپور، تهران، ۱۳۶۲ش. |
| * جوزجانی، دیباچه بر الشفاء، منطق، مدخل (نک: ابن سینا در همین مآخذ)؛
| |
| * جیلانی، علی‌بن فضل الله، توفیق التطبیق فی اثبات أن الشیخ الرئیس من الامامیه الاثنی عشریه، محقق: محمد مصطفی حلمی، بیروت، دار الاحیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۲ق،
| |
| * خواندمیر، غیاث الدین، دستور الوزراء، به کوشش سعید نفیسی، تهران، ۱۳۵۵ش ؛
| |
| * ذهبی، محمدبن احمد، سير أعلام النبلاء، محقق: شعيب ارناووط، بیروت، موسسه الرساله، ۱۴۱۳ق.
| |
| * سهروردی، یحیی بن حبش، «المشارع و المطارحات»، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به کوشش هانری کربن، تهران، ۱۳۵۵ش.
| |
| * شوشتری، سید نورالله، مجالس المومنین، مصحح: سید احمد عبدمنافی، تهران، نشر اسلامیه، ۱۳۹۳ش.
| |
| * شهمردان بن ابی الخیر، نزهت نامه علائی، به کوشش فرهنگ جهانپور، تهران، ۱۳۶۲ش ؛ | |
| * فارابی، محمد، کتاب الحروف، به کوشش محسن مهدی، بیروت، ۱۹۸۶م ؛
| |
| * همو، رساله فی العقل، به کوشش موریس بویژ، بیروت، ۱۹۳۸م ؛
| |
| * همو، کتاب الفصوص، حیدرآباد دکن، ۱۳۴۵ق ؛
| |
| * گلمن، ویلیام، «زندگانی ابن سینا» (نک: مآخذ لاتین)؛ مافروخی، مفضل، محاسن اصفهان، به کوشش جلال الدین تهرانی، تهران، ۱۳۱۲ش ؛
| |
| * مجمل التواریخ و القصص، به کوشش ملک الشعراء بهار، تهران، ۱۳۱۸ش ؛
| |
| * محمد بن منور، اسرار التوحید، تهران، ۱۳۱۳ش ؛
| |
| * مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ايران، قم، صدرا، ۱۳۶۶ش.
| |
| * مهدوی، یحیی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن سینا، تهران، ۱۳۳۳ش. | | * مهدوی، یحیی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن سینا، تهران، ۱۳۳۳ش. |
| * نظامی عروضی، احمد، چهار مقاله، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۹۰۹م ؛ | | * ابن ابی اصیبعة، احمد بن ابی القاسم الخزرجیء، عیون الانباء فی طبقات الاطباء تصحیح دکتر نزار رضا بیروت، ۱۹۶۵م. |
| * همایی، جلال الدین، «رابطه ابن سینا با اصفهان»، جشن نامه ابن سینا، تهران، ۱۳۳۴ش ؛
| |
| * یاقوت، بلدان ؛
| |
| {{پایان}} | | {{پایان}} |
|
| |
|
| ==پیوند به بیرون==
| | [[رده:فهرست آثار نویسندگان]] |
| [https://www.cgie.org.ir/fa/article/222983 «ابن سینا»، دائره المعارف بزرگ اسلامی]
| | [[رده:مقاله‌های بدون اولویت]] |
| {{فیلسوفان شیعه}}
| | [[رده:آثار ابن سینا]] |
| | |
| <onlyinclude>{{درجه‌بندی
| |
| | پیوند = <!--ندارد، ناقص، کامل-->ناقص
| |
| | رده = <!--ندارد، ناقص، کامل-->ناقص
| |
| | جعبه اطلاعات = <!--نمی‌خواهد، ندارد، دارد-->دارد
| |
| | عکس = <!--نمی‌خواهد، ندارد، دارد-->دارد
| |
| | ناوبری = <!--نمی‌خواهد، ندارد، دارد-->دارد
| |
| | رعایت شیوه‌نامه ارجاع = <!--ندارد، دارد-->ندارد
| |
| | کپی‌کاری = <!--از منبع مردود، از منبع خوب، ندارد-->از منبع خوب
| |
| | استناد به منابع مناسب = <!--ندارد، ناقص، کامل-->کامل
| |
| | جانبداری = <!--دارد، ندارد-->ندارد
| |
| | رسا بودن = <!--ندارد، دارد-->ندارد
| |
| | جامعیت = <!--ندارد، دارد-->دارد
| |
| | زیاده‌نویسی = <!--دارد، ندارد-->دارد
| |
| | تاریخ خوبیدگی =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}-->
| |
| | تاریخ برتر شدن =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}-->
| |
| | توضیحات =
| |
| }}</onlyinclude>
| |
| | |
| [[رده:فیلسوفان شیعه قرن ۴ (قمری)]]
| |
| [[رده:پزشکان شیعه قرن ۴ (قمری)]]
| |
| [[رده:فیلسوفان شیعه قرن ۵ (قمری)]]
| |
| [[رده:پزشکان شیعه قرن ۵ (قمری)]]
| |
| [[رده:ریاضیدانان شیعه قرن ۴ (قمری)]]
| |
| [[رده:ریاضیدانان شیعه قرن ۵ (قمری)]] | |
| [[رده:مقاله‌های با درجه اهمیت ب]] | |
| [[رده:فیلسوفان مشایی]] | |