فقه معاصر:پیش‌نویس قواعد فقه (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۶۵: | خط ۶۵: | ||
===تفاوت رویکرد حقوقی و فقهی به قواعد فقه=== | ===تفاوت رویکرد حقوقی و فقهی به قواعد فقه=== | ||
به گفته عمید زنجانی، در حقوق، قواعد فقه به‌عنوان اصول حقوقی تلقی می‌شوند، اما این رویکرد باعث شده مسائل اختصاصی این قواعد از بحث‌های حقوقی خارج شود و به صورت اصول مسلم و | به گفته عمید زنجانی، در حقوق، قواعد فقه به‌عنوان اصول حقوقی تلقی می‌شوند، اما این رویکرد باعث شده مسائل اختصاصی این قواعد از بحث‌های حقوقی خارج شود و به صورت اصول مسلم و غیرقابل بحث تبدیل شود. برای نمونه، مقایسه کاربرد قاعده عسر و حرج یا قاعده لا ضرر در مسائل حقوقى در آثار حقوقدانان با موارد مشابه فقهى آن در آثار فقها نشان مى‌دهد که تا چه حد در استنادهاى حقوقى به قواعد فقهى تساهل و تسامح به کار رفته است (ج۱، ص ۱۲). وی منشأ این اختلاف را دو عامل معرفی می‌کند: | ||
# روش و منطق استدلال: فقها به ادله نقلی و عقلی استناد می‌کنند، در حالی که حقوقدانان بیشتر از منطق عقل و استحسان استفاده می‌کنند. | # روش و منطق استدلال: فقها به ادله نقلی و عقلی استناد می‌کنند، در حالی که حقوقدانان بیشتر از منطق عقل و استحسان استفاده می‌کنند. | ||
# نگاه کاربردی در حقوق: در حقوق، بیشتر به کاربرد قواعد فقه توجه می‌شود و جنبه‌های نظری آن کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. | # نگاه کاربردی در حقوق: در حقوق، بیشتر به کاربرد قواعد فقه توجه می‌شود و جنبه‌های نظری آن کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. | ||
| خط ۷۳: | خط ۷۳: | ||
==ارتباط تکوین و تدوین قواعد فقهی با تحولات اجتهادی؛ از قدما تا معاصران== | ==ارتباط تکوین و تدوین قواعد فقهی با تحولات اجتهادی؛ از قدما تا معاصران== | ||
عمید زنجانی درباره تدوین قواعد فقیه به دو نکته اصلی اشاره می‌کند: | عمید زنجانی درباره تدوین قواعد فقیه به دو نکته اصلی اشاره می‌کند: | ||
# تکوین هم‌زمان با شریعت: ریشه بسیاری از قواعد فقهی در آیات قرآن (مانند | # تکوین هم‌زمان با شریعت: ریشه بسیاری از قواعد فقهی در آیات قرآن (مانند «[[قاعده نفی حرج|نفی حرج]]») و احادیث (مانند «[[قاعده لاضرر|لا ضرر]]») است. بنابراین تکوین قواعد فقهی هم‌زمان با نزول آیات فقهی قرآن و شکل‌گیری شریعت صورت گرفته است (ج۱، ص۲۸). | ||
# ارتباط با تحولات اجتهاد: تدوین قواعد فقهی هم‌زمان با تدوین فقه بوده و فقها در خلال مباحث فقهی به تبیین و شرح قواعد فقهی پرداخته‌اند و هر زمان اجتهاد رونق بیشتری داشته به موازات آن نیز قواعد فقهی رواج | # ارتباط با تحولات اجتهاد: تدوین قواعد فقهی هم‌زمان با تدوین فقه بوده و فقها در خلال مباحث فقهی به تبیین و شرح قواعد فقهی پرداخته‌اند و هر زمان اجتهاد رونق بیشتری داشته به موازات آن نیز قواعد فقهی رواج داشته است (ج۱، ص۲۸). نویسنده بر اساس اینکه معمولاً ادوار فقه شیعه به چهار دوره متقدمان، متأخران، متأخر متأخران و معاصران تقسیم می‌گردد، سیر تحول تبیین قواعد فقهی در میان فقهاى شیعه را نیز طبق همین سیر تاریخی بررسی می‌کند (ج۱، ص۲۹). به گفته او در دوره قدما تفاوت چندانی میان قواعد و احکام دیده نمی‌شود (ج۱، ص۲۹)؛ ولی در دوره متأخران با تحولات صورت گرفته، به جز قواعد مستنبط از کتاب و سنت، نوع جدیدى از قواعد به نام قواعد اصطیادی شهرت یافت (ج۱، ص۳۰). البته مباحثى که تحت عنوان قواعد فقهى در این دوره مطرح شده است، معمولا آمیخته‌اى از مباحث اصولى، احکام کلى و قواعد فقهى بوده است (ج۱، ص۳۱). به باور نویسنده در دوره متأخر متأخران به‌دلیل رواج اخباری‌گری، نقش قواعد فقهی موقتاً کاهش یافته است ولی در قرن سیزدهم، با تلاش‌های اصولیانی مانند علامه بهبهانی، قواعد فقهی احیا شد و تحول جدیدی در تدوین آن‌ها ایجاد شد. بیشترین مؤلفات در زمینه قواعد فقهی در قرن‌های سیزدهم و چهاردهم که زمان اوجگیری اجتهاد و گرایش اصولی در فقه است، نگاشته شده است (ج۱، ص۳۱ و ۳۲). دوره معاصر نیز به باور عمید زنجانی با کتاب «بلغة الفقیه» آل بحرالعلوم آغاز می‌شود و با آثاری مانند «قواعد فقه» [[محمود شهابى]] و «القواعد الفقهیه» [[ناصر مکارم شیرازى|مکارم شیرازى]] ادامه می‌یابد (ج۱، ص۳۳). | ||
نویسنده بر اساس اینکه معمولاً ادوار فقه شیعه به چهار دوره متقدمان، متأخران، متأخر متأخران و معاصران تقسیم می‌گردد، سیر تحول تبیین قواعد فقهی در میان فقهاى شیعه را نیز طبق همین سیر تاریخی بررسی می‌کند (ج۱، ص۲۹) | |||
==تغییر استنباط به دو روش روایی و قاعده‌ای== | ==تغییر استنباط به دو روش روایی و قاعده‌ای== | ||