تلقیح مصنوعی از نگاه فقه (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

کتاب تلقیح مصنوعی از نگاه فقه، اثر [[سیداصغر ناظم‌زاده قمی]]، ازجمله تألیفات حوزه [[فقه پزشکی]] و [[فقه خانواده|خانواده]] است که در سال ۱۴۰۱ هجری شمسی توسط [[مؤسسه بوستان کتاب]] منتشر شده است. این اثر برگرفته از جلسات درس خارج فقه مؤلف بوده که با رویکردی اجتهادی، ابعاد مختلف مسئله تلقیح مصنوعی را از منظر شرعی بررسی می‌کند. رویکرد نویسنده در این کتاب، تلفیقی از تحلیل اصولی، رجوع به متون معتبر فقهی، و تطبیق مسائل نوپدید با قواعد فقه سنتی است.

کتاب در هفت فصل ارائه شده است. فصل اول به تبیین جایگاه ازدواج و فرزندآوری در نظام حقوقی و اخلاقی اسلام می‌پردازد و با پرداختن به دلایل شرعی و عقلی برای اهمیت فرزند داشتن، زمینه‌ای نظری برای ورود به بحث‌های بعدی فراهم می‌سازد (ص۱۵). در فصل دوم، واژگان کلیدی این حوزه تعریف می‌شود؛ ازجمله «تلقیح مصنوعی» که به‌معنای باردار شدن زن با بهره‌گیری از ابزارهای آزمایشگاهی و بدون رابطه جنسی معرفی شده است، چه تلقیح در رحم طبیعی و چه در رحم مصنوعی (ص۳۴). همچنین توضیحاتی درباره عناصر اصلی تولید مثل از جمله «اسپرم»، «تخمک»، «تخمدان» و «زهدان» نیز در همین فصل آمده است (ص۳۷). فصل سوم کتاب به تبیین حقیقت «نسب» و جایگاه آن در فقه اسلامی می‌پردازد و تلاش می‌کند با دقت در مبانی کلامی و فقهی، نسبت میان پدر، مادر و فرزند را در فرآیند تلقیح مصنوعی روشن سازد (ص۳۹).

== اقسام و احکام تلقیح مصنوعی ==

مولف، تلقیح مصنوعی را به حسب احکام به سه قسم کلی تقسیم می‌کند: ۱) تلقیح مصنوعی در داخل رحم. ۲) تلقیح مصنوعی در خارج رحم. ۳) تلقیح و تولید در خارج رحم (ص۷۹).

از روش‌هایی متداول در مراکز درمان ناباروری، این است که اسپرم مردی را که در اثر ناتوانی جنسی یا اختلالات آلت تناسلی و یا کمبود و یا نقص در مایع منی و غیره قادر به عمل تلقیح نیست، در لوله‌های آزمایشگاهی قرار می‌دهند و با بیماری زدایی و اصلاح و تقویت اسپرم به رحم همسرش و یا زن اجنبی منتقل می‌کنند، به طوری که عمل تلقیح در رحم همسر یا زن اجنبی صورت می‌گیرد و نطفه فرزند منعقد می‌شود (ص۷۹). این قسم مشتمل بر ده صورت است که برخی از مهم‌ترین آن‌ صور در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرد (ص۸۰).

تلقیح در رحم حیوان با اسپرم انسان، انتقال تخمک حیوان ماده در رحم زن نازا، انتقال تخمک زن به رحم حیوان ماده، گرفتن اسپرم حیوان نر و انتقال به رحم حیوان ماده، و تلقیح اسپرم یا تخمک از گرده نباتات از دیگر صور قسم اول تلقیح مصنوعی است. (ص۱۴۵-۱۵۴).

ناظم‌زاده قمی در کتاب خود در خصوص تلقیح مصنوعی در خارج رحم بیان می‌کند که این نوع تلقیح زمانی مطرح می‌شود که رحم زن قادر به نگهداری سالم جنین و پرورش آن نباشد، یا اینکه از لحاظ روحی زن مایل به انجام تلقیح در رحم خود نباشد. در این وضعیت، تلقیح بین اسپرم زوج و تخمک زوجه توسط پزشک معالج در خارج رحم و در محیط آزمایشگاهی انجام می‌گیرد. پس از انعقاد نطفه و گذشت زمان لازم برای آماده‌سازی، این نطفه به رحم همان زن که صاحب تخمک است منتقل می‌شود. از نظر فقهی این روش مشکلی ندارد و عناوین محرمه مانند زنا یا شبه آن در این مورد جاری نیست. فرزندی که از این تلقیح به دنیا می‌آید، از نظر حقوقی و توارث به پدر و مادر خود تعلق دارد و تمامی احکام مربوط به نسب در مورد او برقرار است (ص۱۵۵).

علاوه بر این، اگر نطفه منعقد شده به رحم همسر دیگری از مرد یا حتی به رحم زن اجنبی منتقل شود، باز هم از دیدگاه فقهی اشکالی وارد نیست و فرزند متولد شده، به مرد صاحب اسپرم و زن صاحب تخمک نسبت داده می‌شود. در این حالت، زنی که نطفه را در رحم خود پرورش داده است، نسبت نسبی با فرزند ندارد و از احکام مرتبط با نسب بهره‌مند نمی‌شود (ص۱۵۶-۱۵۷).

سومین قسم از تلقیح مصنوعی مربوط است به زمانی که عمل تلقیح در خارج از رحم انجام شده و پس از آماده شدن نطفه، آن را به رحم مصنوعی منتقل می‌کنند. رحم مصنوعی ساخته دست بشر است و تمامی کارکردهای رحم طبیعی زن را داراست. بر اساس نظر ناظم‌زاده قمی، این نوع تلقیح از نظر شرعی جایز است و فرزند به مرد صاحب اسپرم و زن صاحب تخمک تعلق می‌گیرد (ص۱۵۹).