فقه و دولت (کتاب)

جایگاه و اهمیت

کتاب فقه و دولت، از مجموعه کتاب‌های مؤسسه فهیم در موضوع فقه سیاسی که ۱۹ سخنرانی‌ درباره مصلحت، اعتبار اکثریت و رأی مردم، محدوده حریم خصوصی، نافرمانی مدنی، امر به معروف و نهی از منکر و همچنین رسانه از منظر فقهی در بر دارد و عالمانی از جمله سیف‌الله صرامی، محمدجواد ارسطا، محسن غرویان، محمد سروش محلاتی، سید جواد ورعی، مهدی پورحسین، محمدهادی مفتح و کاظم قاضی‌زاده، در آن به نظریه‌پردازی پرداخته‌اند.

گرچه عنوان کتاب «فقه و دولت» است و از آن برمی‌آید که همه مطالب و سخنرانی‌های آن از منظر فقهی باشد، اما با این حال برخی از نظریه‌پردازی‌ها فارغ از منظر فقهی است.

چینش و ساختار کتاب

هر کدام از بخش‌های کتاب، حاصل سخنرانی‌های اندیشمندان حوزوی در نشست‌های هفتگی مؤسسه پژوهشی فرهنگی فهیم است که موارد معدودی از آن در قالب مناظره برگزار شده و در پایان هر بخش، پرسش‌های حاضران از نظریه‌پرداز و پاسخ‌های وی نیز آمده است. تاریخ برگزاری هر کدام از نشست‌ها در کتاب ذکر نشده است.

کتاب بر اساس موضوعات محوری سخنرانی‌ها موضوع‌بندی نشده و هر سخنرانی به‌صورت مستقل چینش شده است. علاوه بر این، نظریه‌پردازی‌های با موضوع واحد، پشت سر هم قرار نگرفته‌اند و مشخص نیست بر چه اساسی چیده شده‌اند.

نظریه‌پردازان

کتاب فقه و دولت حاوی نظریات و سخنان ۱۳ تن از نظریه‌پردازان و عالمان حوزوی است. از این میان سخنان کاظم قاضی‌زاده در چهار بخش، نظریات محمد سروش محلاتی در سه بخش، و دیدگاه‌های سید جواد ورعی، احمد عابدی و محمدجواد فخار طوسی در دو بخش ذکر شده است. آثار علمی نظریه‌پردازان مذکور در باب فقه معاصر عبارت است از:

• کاظم قاضی‌زاده، مدرس درس خارج حوزه و استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس، نویسنده کتاب‌هایی از جمله اندیشه‌های فقهی-سیاسی امام خمینی، جایگاه شورا در حکومت اسلامی، و مردم‌سالاری دینی، و نیز مقالاتی از جمله اعتبار رأی اکثریت و نیز مبنا و ماهیت فقهی-حقوقی نفقه زوجه در قرآن.
• محمد سروش محلاتی
• سید جواد ورعی
• احمد عابدی
• محمدجواد فخار طوسی
• سیف‌الله صرامی
• محمدجواد ارسطا
• محسن غرویان
• مهدی پورحسین
• محمدمهدی مفتح
• حجت‌الله بیات
• هاشم نیازی
• عبدالله حاجی صادقی

محتوا

سخنرانی‌ها و نشست‌های نظریه‌پردازی که در کتاب «فقه و دولت» آمده و منظری فقهی دارند را می‌توان در چند موضوع اصلی جای داد: جایگاه مصلحت، اکثریت، رأی مردم و حریم خصوصی در حکومت اسلامی، مهار قدرت، نافرمانی مدنی و بغی، امر به معروف و نهی از منکر، و نیز رابطه رسانه و دین بر اساس فقه شیعه. مطالب فقهی کتاب بر اساس موضوع مرتبط با آن عبارتند از:

• ‌ مصلحت

1. مصلحت در حکومت علوی: سیف‌الله صرامی
2. قاعده مصلحت، مبنای روابط خارجی دولت اسلامی: سید جواد ورعی

• محدودسازی قدرت

1. جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در حکومت اسلامی: کاظم قاضی‌زاده
2. تأملی در مشروعیت امر به معروف و نهی از منکر فراگفتاری: محمد سروش محلاتی
3. بررسی محدوده حریم خصوصی از منظر فقه سیاسی: محمد سروش محلاتی
4. فرمانبرداری مدنی در فقه شیعه: سید جواد ورعی
5. بررسی فقهی بغی و نسبت آن با نافرمانی مدنی: مهدی پورحسین

• جایگاه مردم در حکومت اسلامی

1. جایگاه اکثریت در مشروعیت و مقبولیت حکومت اسلامی: عبدالله حاجی‌صادقی و محمدجواد ارسطا
2. جایگاه رأی مردم در حکومت اسلامی: محسن غرویان و هاشم نیازی
3. جایگاه رأی مردم در حکومت اسلامی: کاظم قاضی‌زاده
4. بررسی فقهی تفاوت ضوابط تصمیم‌گیری در عرصه‌های شخصی و حکومتی: کاظم قاضی‌زاده

• رسانه و حکومت

1. نسبت رسانه با نهاد حاکمیت: محمدجواد فخار طوسی
2. دین و حقوق رسانه‌ای: کاظم قاضی‌زاده
3. تبلیغ رسانه‌ای دین؛ مبانی و چالش‌ها: حجت‌الله بیات

منابع

• «کاظم قاضی‌زاده»، سایت کلام امامیه، تاریخ بازدید: ۷ دی ۱۴۰۰.