فقه و دولت (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها) ←محتوا: افزودن متن |
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها) ←محتوا: اصلاح ساختار |
||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
==محتوا== | ==محتوا== | ||
سخنرانی‌ها و نشست‌های نظریه‌پردازی که در کتاب «فقه و دولت» آمده و منظری فقهی دارند را می‌توان در چند موضوع اصلی جای داد: جایگاه مصلحت، اکثریت، رأی مردم و حریم خصوصی در حکومت اسلامی، مهار قدرت، نافرمانی مدنی و بغی، امر به معروف و نهی از منکر، و نیز رابطه رسانه و دین بر اساس فقه شیعه. مطالب فقهی کتاب بر اساس موضوع مرتبط با آن عبارتند از: | سخنرانی‌ها و نشست‌های نظریه‌پردازی که در کتاب «فقه و دولت» آمده و منظری فقهی دارند را می‌توان در چند موضوع اصلی جای داد: جایگاه مصلحت، اکثریت، رأی مردم و حریم خصوصی در حکومت اسلامی، مهار قدرت، نافرمانی مدنی و بغی، امر به معروف و نهی از منکر، و نیز رابطه رسانه و دین بر اساس فقه شیعه. مطالب فقهی کتاب بر اساس موضوع مرتبط با آن عبارتند از: | ||
===مصلحت=== | |||
#مصلحت در حکومت علوی (سیف‌الله صرامی): در این مقاله که فارغ از نگاه فقهی و مبتنی بر سیره خلفا و امام علی(ع) بیان شده، ابتدا با نگاهی انتقادی به مواردی از تصمیم‌های مبتنی بر مصلحت در دوران خلافت ابوبکر و عمر اشاره شده است (ص۲۱-۲۴) و پس از آن مسئله حکمیت به‌عنوان مصداقی از توجه به مصلحت در دوره خلافت امام علی(ع) بیان شده و در عین حال با بیان نقدهای علی بن ابیطالب به مصلحت‌اندیشی‌های دوره‌های پیشین، گفته شده است که امام علی(ع) مصلحت‌بینی در برابر دین را در حد شرک می‌داند. (ص۲۴-۲۶) بر این اساس هدف مصلحت‌اندیشی‌های امام علی(ع) اجرای احکام، اجرای عدالت و نیز اصلاح در امت و برگرداندن دین بوده و ترتیب مصالح در سیره علی بن ابیطالب، به‌ترتیب چنین بیان شده است: اسلام، وحدت مسلمین، حفظ حکومت مسلمین، عدالت، امنیت، و در نهایت احکام خاص فقهی. (ص۲۷) | #مصلحت در حکومت علوی (سیف‌الله صرامی): در این مقاله که فارغ از نگاه فقهی و مبتنی بر سیره خلفا و امام علی(ع) بیان شده، ابتدا با نگاهی انتقادی به مواردی از تصمیم‌های مبتنی بر مصلحت در دوران خلافت ابوبکر و عمر اشاره شده است (ص۲۱-۲۴) و پس از آن مسئله حکمیت به‌عنوان مصداقی از توجه به مصلحت در دوره خلافت امام علی(ع) بیان شده و در عین حال با بیان نقدهای علی بن ابیطالب به مصلحت‌اندیشی‌های دوره‌های پیشین، گفته شده است که امام علی(ع) مصلحت‌بینی در برابر دین را در حد شرک می‌داند. (ص۲۴-۲۶) بر این اساس هدف مصلحت‌اندیشی‌های امام علی(ع) اجرای احکام، اجرای عدالت و نیز اصلاح در امت و برگرداندن دین بوده و ترتیب مصالح در سیره علی بن ابیطالب، به‌ترتیب چنین بیان شده است: اسلام، وحدت مسلمین، حفظ حکومت مسلمین، عدالت، امنیت، و در نهایت احکام خاص فقهی. (ص۲۷) | ||
#قاعده مصلحت، مبنای روابط خارجی دولت اسلامی (سید جواد ورعی): مقاله پاسخی فقهی است به این سؤال که در روابط دولت اسلامی با دولت‌های غیراسلامی، اصل بر جنگ است یا صلح؟ (ص۱۵۳) ورعی با بیان اینکه این سؤال در میان اهل‌سنت مطرح شده اما عالمان شیعه بدان نپرداخته‌اند، اما با بیان دلایل اصالت جنگ یا اصالت صلح در کتاب‌های شیعه، به تبیین نظریه سومی با عنوان قاعده مصلحت پرداخته و گفته است که اصالت نه با جهاد و نه با صلح، بلکه با مصلحت است و تشخیص مصلحت نیز با حکومت اسلامی است؛ (ص۱۵۷) با این حال در این باره باید قواعد و ضوابطی رعایت شود؛ قواعدی از جمله سیره عقلا، رعایت عزت اسلام و مسلمین و همچنین لزوم رعایت آمادگی و قدرت دفاعی و نداشتن رابطه ولایی با کفار. (ص۱۵۹-۱۶۰) | #قاعده مصلحت، مبنای روابط خارجی دولت اسلامی (سید جواد ورعی): مقاله پاسخی فقهی است به این سؤال که در روابط دولت اسلامی با دولت‌های غیراسلامی، اصل بر جنگ است یا صلح؟ (ص۱۵۳) ورعی با بیان اینکه این سؤال در میان اهل‌سنت مطرح شده اما عالمان شیعه بدان نپرداخته‌اند، اما با بیان دلایل اصالت جنگ یا اصالت صلح در کتاب‌های شیعه، به تبیین نظریه سومی با عنوان قاعده مصلحت پرداخته و گفته است که اصالت نه با جهاد و نه با صلح، بلکه با مصلحت است و تشخیص مصلحت نیز با حکومت اسلامی است؛ (ص۱۵۷) با این حال در این باره باید قواعد و ضوابطی رعایت شود؛ قواعدی از جمله سیره عقلا، رعایت عزت اسلام و مسلمین و همچنین لزوم رعایت آمادگی و قدرت دفاعی و نداشتن رابطه ولایی با کفار. (ص۱۵۹-۱۶۰) | ||
===محدودسازی قدرت=== | |||
#جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در حکومت اسلامی (کاظم قاضی‌زاده): در این مقاله با رویکردی قرآنی و روایی، سه حوزه برای امر به معروف و نهی از منکر بیان شده است؛ الف. امر و نهی حکومت به مردم، ب. امر و نهی عموم مردم به یکدیگر، و ج. امر و نهی مردم به حاکمان. از این میان قاضی‌زاده بر آن است که مورد سوم، یعنی امر و نهی مردم به حاکمان در آیات قرآن تصریح نشده است؛ گرچه می‌توان از روایات فراوانی آن را برداشت نمود. (ص۲۴۰) وی در ادامه به مواردی از اعتراض به پیامبر اسلام و امام علی(ع) اشاره کرده و در همین راستا شش حق مردم را بیان کرده است: تعیین حاکم، مشارکت در تصمیم‌گیری، مراقبت و اشراف بر حاکمان، نصیحت، امر به معروف و نهی از منکر، و در پایان انقلاب که از نظر وی به‌معنای اعتراض عملی است. (ص۲۴۲) | #جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در حکومت اسلامی (کاظم قاضی‌زاده): در این مقاله با رویکردی قرآنی و روایی، سه حوزه برای امر به معروف و نهی از منکر بیان شده است؛ الف. امر و نهی حکومت به مردم، ب. امر و نهی عموم مردم به یکدیگر، و ج. امر و نهی مردم به حاکمان. از این میان قاضی‌زاده بر آن است که مورد سوم، یعنی امر و نهی مردم به حاکمان در آیات قرآن تصریح نشده است؛ گرچه می‌توان از روایات فراوانی آن را برداشت نمود. (ص۲۴۰) وی در ادامه به مواردی از اعتراض به پیامبر اسلام و امام علی(ع) اشاره کرده و در همین راستا شش حق مردم را بیان کرده است: تعیین حاکم، مشارکت در تصمیم‌گیری، مراقبت و اشراف بر حاکمان، نصیحت، امر به معروف و نهی از منکر، و در پایان انقلاب که از نظر وی به‌معنای اعتراض عملی است. (ص۲۴۲) | ||
#تأملی در مشروعیت امر به معروف و نهی از منکر فراگفتاری (محمد سروش محلاتی): این مقاله با نگاهی فقهی به امر به معروف و نهی از منکر، دلایل عقلی و نقلی فقیهان برای اثبات امر و نهی عملی را بررسی کرده است. بدین ترتیب، شیخ طوسی در اقتصاد الی طریق الرشاد، فخرالمحققین در کتاب ایضاح و شهید ثانی در شرح لمعه، وجوب امر و نهی را به‌صورت عقلی و برآمده از قاعده لطف اثبات کرده‌اند. (ص۲۶۰) سروش محلاتی معتقد است که با امر به معروف و نهی از منکرِِ برآمده از قاعده لطف نمی‌توان دست به امر و نهی عملی زد، چرا که لازمه قاعده لطف، احتراز از اجبار و اکراه است. (ص۲۶۱) وی در ادامه پاره‌ای از نظرات فقها را مورد بررسی قرار داده که با بهره‌گیری از آیات و روایات، با امر و نهی عملی مخالف یا موافق‌اند؛ مخالفانی از جمله صاحب جواهر و محقق سبزواری، و موافقانی از جمله سید موسی شبیری زنجانی و سید محمد حسینی بهشتی که با بهره‌گیری از روش‌هایی مانند الغای خصوصیت عرفی و تنقیح مناط، معنای امر و نهی در روایات را به وجه عملی آن نیز تسری داده‌اند. (ص۲۶۴-۲۶۵) سروش محلاتی علاوه بر بیان نظرات فقیهان، در مواردی به نقد رویکردها و استدلال‌های آنها هم پرداخته است. | #تأملی در مشروعیت امر به معروف و نهی از منکر فراگفتاری (محمد سروش محلاتی): این مقاله با نگاهی فقهی به امر به معروف و نهی از منکر، دلایل عقلی و نقلی فقیهان برای اثبات امر و نهی عملی را بررسی کرده است. بدین ترتیب، شیخ طوسی در اقتصاد الی طریق الرشاد، فخرالمحققین در کتاب ایضاح و شهید ثانی در شرح لمعه، وجوب امر و نهی را به‌صورت عقلی و برآمده از قاعده لطف اثبات کرده‌اند. (ص۲۶۰) سروش محلاتی معتقد است که با امر به معروف و نهی از منکرِِ برآمده از قاعده لطف نمی‌توان دست به امر و نهی عملی زد، چرا که لازمه قاعده لطف، احتراز از اجبار و اکراه است. (ص۲۶۱) وی در ادامه پاره‌ای از نظرات فقها را مورد بررسی قرار داده که با بهره‌گیری از آیات و روایات، با امر و نهی عملی مخالف یا موافق‌اند؛ مخالفانی از جمله صاحب جواهر و محقق سبزواری، و موافقانی از جمله سید موسی شبیری زنجانی و سید محمد حسینی بهشتی که با بهره‌گیری از روش‌هایی مانند الغای خصوصیت عرفی و تنقیح مناط، معنای امر و نهی در روایات را به وجه عملی آن نیز تسری داده‌اند. (ص۲۶۴-۲۶۵) سروش محلاتی علاوه بر بیان نظرات فقیهان، در مواردی به نقد رویکردها و استدلال‌های آنها هم پرداخته است. | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
#فرمانبرداری مدنی در فقه شیعه: سید جواد ورعی | #فرمانبرداری مدنی در فقه شیعه: سید جواد ورعی | ||
#بررسی فقهی بغی و نسبت آن با نافرمانی مدنی: مهدی پورحسین | #بررسی فقهی بغی و نسبت آن با نافرمانی مدنی: مهدی پورحسین | ||
===جایگاه مردم در حکومت اسلامی=== | |||
#جایگاه اکثریت در مشروعیت و مقبولیت حکومت اسلامی: عبدالله حاجی‌صادقی و محمدجواد ارسطا | #جایگاه اکثریت در مشروعیت و مقبولیت حکومت اسلامی: عبدالله حاجی‌صادقی و محمدجواد ارسطا | ||
#جایگاه رأی مردم در حکومت اسلامی: محسن غرویان و هاشم نیازی | #جایگاه رأی مردم در حکومت اسلامی: محسن غرویان و هاشم نیازی | ||
#جایگاه رأی مردم در حکومت اسلامی: کاظم قاضی‌زاده | #جایگاه رأی مردم در حکومت اسلامی: کاظم قاضی‌زاده | ||
#بررسی فقهی تفاوت ضوابط تصمیم‌گیری در عرصه‌های شخصی و حکومتی: کاظم قاضی‌زاده | #بررسی فقهی تفاوت ضوابط تصمیم‌گیری در عرصه‌های شخصی و حکومتی: کاظم قاضی‌زاده | ||
===رسانه و حکومت=== | |||
#نسبت رسانه با نهاد حاکمیت: محمدجواد فخار طوسی | #نسبت رسانه با نهاد حاکمیت: محمدجواد فخار طوسی | ||
#دین و حقوق رسانه‌ای: کاظم قاضی‌زاده | #دین و حقوق رسانه‌ای: کاظم قاضی‌زاده | ||