فقه اقتصاد (منابع مطالعاتی)
فقه اقتصاد یکی از شاخه‌های فقه اسلامی است که به بررسی، تنظیم و ارائه احکام و اصول شرعی مرتبط با فعالیت‌های اقتصادی می‌پردازد. این دانش، نقش محوری در شکل‌دهی به نظام اقتصادی فردی و اجتماعی مسلمانان دارد و به عنوان یک راهنمای عملی، تلاش می‌کند تا رفتارهای اقتصادی را در چارچوب اصول و اهداف شریعت اسلامی هماهنگ کند. فقه اقتصاد نه تنها به بررسی مشروعیت و حرمت افعال اقتصادی مانند تولید، مصرف، تجارت و سرمایه‌گذاری می‌پردازد، بلکه چارچوب‌هایی را برای ایجاد عدالت اجتماعی، رفع فقر و تحقق رفاه عمومی ارائه می‌دهد. این حوزه از دانش، با بهره‌گیری از منابع اسلامی مانند قرآن، سنت، اجماع و عقل، اهداف والایی همچون توزیع عادلانه ثروت، تعادل میان تولید و مصرف، و حمایت از تولید عادلانه را دنبال می‌کند.
اهمیت فقه اقتصاد در این است که به مسلمانان امکان می‌دهد تا فعالیت‌های اقتصادی خود را با اصول شرعی منطبق کنند و از تأثیرات منفی مکاتب اقتصادی غربی و شرقی رهایی یابند. در دنیای امروز که با چالش‌های متعدد اقتصادی مانند نابرابری، فقر، و بحران‌های مالی مواجهیم، فقه اقتصاد می‌تواند با ارائه الگوهای مبتنی بر عدالت و اخلاق، راه‌حلی جامع و عملی ارائه دهد. همچنین، این دانش به بررسی و طراحی نظام‌هایی مانند بانکداری اسلامی، بازارهای مالی بدون ربا و بیمه اسلامی پرداخته و تلاش می‌کند تا جایگزین‌های مناسبی برای نظام‌های ربوی و غیرشرعی موجود ارائه دهد. علاوه بر این، فقه اقتصاد به مسائل نوظهور مانند ارزهای دیجیتال، بانک‌های دیجیتال، و قراردادهای جدید نیز می‌پردازد و با استنباط احکام متناسب، به رفع ابهامات شرعی در این حوزه‌ها کمک می‌کند.
فقه اقتصاد با چالش‌های متعددی روبروست که ناشی از تحولات سریع اجتماعی، اقتصادی و فناوری است. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، انطباق اصول ثابت شریعت با مسائل نوظهور اقتصادی است که نیازمند اجتهاد پویا و خلاقیت در استنباط احکام است. تعامل سازنده با نظام اقتصاد جهانی نیز از دیگر چالش‌های این حوزه است، به‌گونه‌ای که در عین حفظ هویت اسلامی، بتوان منافع امت اسلامی را تأمین کرد. همچنین، رعایت اصول اخلاقی اسلامی مانند پرهیز از اسراف و تبذیر، امانت‌داری، و حمایت از مصرف و تولید مسئولانه، در فضای اقتصادی مدرن که اغلب بر سودآوری صرف تأکید دارد، یکی از دغدغه‌های مهم فقه اقتصاد است. در نهایت، این دانش باید بتواند تعادلی میان تولید و مصرف ایجاد کند، عدالت را در قراردادهای اقتصادی تضمین کند و نظامی پایدار و هماهنگ با محیط‌زیست طراحی نماید که هم پاسخگوی نیازهای جامعه باشد و هم اصول شریعت را حفظ کند.
کتاب‌ها
فارسی
- آشنایی با فقه اقتصادی، محمود عیسوی، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۴۰۲ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- فقه و اقتصاد، اصغر قنبری‌محلی، مؤلف، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه اقتصاد اسلامی، سید محمد محمودی گلپایگانی، نشر گلستان کوثر، ۱۳۷۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مقاله‌ها
فارسی
- تعامل فقه و تربیت اقتصادی، سید انور علوی، دوفصلنامه فقه تربیتی، شماره ۱، مرداد ۱۴۰۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مدیریت توسعه پایدار در کشورها از منظر حقوق بین الملل با تحلیلی بر فقه اقتصادی، علی شجاعی فرد و سارا رستمی، فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، سال ۵، شماره ۴، زمستان ۱۴۰۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- فقه اقتصادی و اقتصاد اسلامی، سید حسین میرمعزی، اقتصاد اسلامی، دوره ۱۵، شماره ۵۹، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مصالح فرد و جامعه در اقتصاد، احمدعلی یوسفی، اقتصاد اسلامی، دوره ۸، شماره ۲۹، ۱۳۸۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اقتصاد دینی و اقتصاد دین، محمدتقی گیلک حکیم‌آبادی، اقتصاد اسلامی، دوره ۲، شماره ۸، ۱۳۸۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تعامل علم اقتصاد و مکتب اقتصاد اسلامی، سید کاظم صدر، دوفصلنامه پژوهش‌های اقتصادی، شماره ۵ و ۶، ۱۳۸۱ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- پیوند فقه و اقتصاد، اسماعیل اولیائی، اقتصاد اسلامی، دوره ۲، شماره ۸، ۱۳۸۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- دین و اقتصاد، سیدعباس موسویان، اقتصاد اسلامی، دوره ۲، شماره ۸، ۱۳۸۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- انتظار بشر از دین در عرصه اقتصاد، عبدالحسین خسروپناه، اقتصاد اسلامی، دوره ۲، شماره ۸، ۱۳۸۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه و پایه‌ریزی اقتصاد سالم، حوزه، دوره ۵، شماره ۲۵، ۱۳۶۷ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- امکان‌سنجی فقه نظام اقتصاد، مصطفی غفوری، دکتری، دانشگاه تهران، پردیس‌های منطقه‌ای - پردیس البرز، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- نقش اجتهاد در پیشرفت اقتصادی از دیدگاه فقه امامیه، کارشناسی ارشد، سمانه هوشمندی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی مسائل فقه اقتصادی علامه طباطبایی در المیزان، محمد قربانی مقدم ، کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید