کاربر:Khoshnudi/صفحه تمرین۶
.jpg){kind=link}
قبرستان مکانی است که مردگان را در آن دفن کنند و طبق آموزه‌های دینی دارای احترام است. طبق روایات وادی السلام در میان قبرستان‌ها دارای اهمیت و برتری است. در میان قبرستانهای مسلمانان، برخی مانند بقیع، معلاة، تخت فولاد، باب الصغیر و شیخان دارای شهرت هستند.
زیارت اهل قبور از سنت‌های اسلامی است که در میان مسلمانان رواج دارد. در متون اسلامی برای قبرستان، احکام و آداب مخصوصی ذکر شده است که از جمله آنها می‌توان به سلام دادن به مردگان، حفظ احترام و نظافت قبرستان و عدم دفن کفار در قبرستان مسلمانان اشاره کرد.
مفهوم‌شناسی و اهمیت
قبرستان مکانی است که در آنجا قبرها در کنار هم قرار گرفته و مرده آدمی را در آن دفن کنند.[۱] قَبْر واژه‌ای عربی و اسم محل دفن میت است[۲] و محل اجتماع قبرها را مَقْبَرِة گویند.[۳]
در آموزه‌های دینی، قبرستان مکانی مورد احترام است.[۴] در میان قبرستانهای مسلمانان برخی مانند بقیع و وادی السلام از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند. شیعیان به دلیل ارادت به ائمه(ع) و فرزندانشان، مردگانشان را در نزدیکی قبر آنها دفن می‌کنند، این مکان‌ها اگرچه محل دفن اموات بوده و هست، اما عرفا به آن قبرستان گفته نمی‌شود.[۵]
رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های ایران در سال ۱۳۸۴ش از رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی خواستار جایگزینی واژه آرامستان به جای گورستان شد، تا بدین‌وسیله از بار معنایی منفی حزن‌انگیز این واژه اجتناب شود.[۶]
قبرستانهای معروف
در میان قبرستانهای مسلمانان برخی دارای شهرت و اهمیت هستند که از جمله آنها موارد ذیل است.
- قبرستان وادی‌السلام: قبرستانی بزرگ و تاریخی در شهر نجف است که به سبب وجود احادیثی درباره فضیلت آن، برای شیعیان اهمیت دارد. دو مقبره منسوب هود و صالح پیامبر نیز در این قبرستان واقع است.[۷]
- قبرستان بقیع: کهن‌ترین قبرستان مسلمانان که در مدینه و نزدیکی مسجدالنبی قرار دارد.[۸] چهار امام شیعیان یعنی امام حسن(ع)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) در این قبرستان مدفون هستند.[۹]
- قبرستان معلاة: قبرستانی قدیمی که شمال شرقی مکه واقع است.[۱۰] اجداد پیامبر اسلام(ص)، عبدمناف، هاشم و عبدالمطلب، در آنجا مدفون هستند.[۱۱]
- قبرستان ابن‌بابویه: قبرستانی بزرگ و تاریخی در شهرری است که شکل‌گیری آن به دوره فتحعلی‌شاه قاجار می‌رسد.[۱۲]
- قبرستان باب‌الصغیر: قبرستانی مهم و قدیمی در دمشق و مدفن برخی فرزندان امامان شیعه، صحابه و تابعین است.[۱۳] قدمت باب الصغیر به نخستین سال‌های ورود اسلام به سرزمین شام می‌رسد. مقام رؤوس‌الشهداء (مدفن سرهای شهدای کربلا) در نزدیکی باب الصغیر واقع شده و بر اهمیت آن افزوده است.[۱۴]
- قبرستان شیخان: قبرستانی در قم که مرقد دو مُحَدِّث مشهور، زکریا بن ادریس و زکریا ابن آدم در آن قرار دارد و از همین جهت نام شیخان به خود گرفته است.[۱۵]
- قبرستان تخت فولاد: قبرستانی قدیمی در اصفهان که به دلیل مشاهیر مدفون در آن و وجود بناهای تاریخی، از مکان‌های تاریخی و فرهنگی ایران محسوب می‌شود.[۱۶]
- بهشت زهرا: قبرستانی بزرگ در جنوب تهران است که در پی سازمان‌دهی گورستان‌های پایتخت در سال ۱۳۴۹ش ساخته شد. این قبرستان به مروز زمان گسترش یافت و به «بهشت زهرا (س)» تغییر نام داد.[۱۷]
احکام و آداب قبرستان
در متون اسلامی برای قبرستان، احکام و آداب مخصوصی ذکر شده است که از جمله آنها می‌توان به سلام دادن به مردگان، حفظ احترام و نظافت قبرستان و عدم دفن کفار در قبرستان مسلمانان اشاره کرد.[۱۸]
- سلام دادن به مردگان: علامه مجلسی در بحارالانوار در ذکر آداب زیارت مؤمنان، حدیثی را نقل می‌کند که امام علی(ع) در زیارت اهل قبور چنین می‌گفت: بِسْمِ اَللّٰهِ اَلرَّحْمٰنِ اَلرَّحِیمِ اَلسَّلاَمُ عَلَی أَهْلِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مِنْ أَهْلِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ یَا أَهْلَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ بِحَقِّ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ کَیْفَ وَجَدْتُمْ قَوْلَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مِنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ یَا لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ بِحَقِّ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ اِغْفِرْ لِمَنْ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَ اُحْشُرْنَا فِی زُمْرَةِ مَنْ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ عَلِیٌّ وَلِیُّ اَللَّهِ. سپس فرمود که از پیامبر خدا شنیدم که هر کس این دعا را هنگام گذر از کنار گورها بخواند، گناهان پنجاه سالش آمرزیده می‌شود.[۱۹]
- حفظ نظافت و طهارت و احترام قبرستان: سید محمدکاظم طباطبایی یزدی در کتاب عروة الوثقی، نجس و کثیف کردن قبرها، خندیدن در قبرستان و راه رفتن روی قبرها را مکروه دانسته است.[۲۰]
- عدم تجدید بنا قبرستان: تجدید بنای قبرستان بعد از بین رفتن آن را از مکروهات معرفی کرده‌اند؛ مگر در مواردی که قبر مربوط به پیامبران و امامان و عالمان باشد.[۲۱]
- عدم دفن کفار: فقها دفن کفار در قبرستان مسلمانان را جایز نمی‌دانند و به دلایل مختلفی چون اجماع، اذیت شدن اموات مسلمانان و هتک حرمت استناد کرده‌اند.[۲۲]
زیارت اهل قبور
زیارت قبور از سنت‌های اسلامی است که در میان مسلمانان رواج دارد. توجه به آیات قرآن کریم، فتاوای علمای شیعه و اهل سنت درباره زیارت، و همچنین اتکا به سیره عملی رسول خدا(ص) و اهل بیت(ع) نشان می‌دهد که زیارت قبور، به‌ویژه زیارت قبور انبیا، ائمه و صالحان فضیلت دارد.[۲۳]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه «قبر»؛ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ذیل واژه «قبر».
- ↑ سلیمان، «قبر»، ص۳.
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۹، ص۱۷۴، ذیل واژه «قبر».
- ↑ لطیفی، «احترام به قبور بزرگان دین سیره ائمه چهارگانه اهل سنت است»، مندرج در سایت خبرگزاری شبستان.
- ↑ فقیه بحر العلوم، تاریخچه انتقال جنائز به عتبات عالیات (شهر کربلا)، ص۱.
- ↑ رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور خواستار جایگزینی واژه آرامستان به جای گورستان شد، مندرج در سایت آفتاب نیوز.
- ↑ عبدالصاحب مظفر، بررسی تاریخ خاکسپاری در نجف و وادی السلام، ص۱.
- ↑ رفعت پاشا، مرآت الحرمین (ترجمه)، نشر مشعر، ۱۳۷۷ش، ص۴۴۷.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۳۵۳-۳۵۶.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرّمه و مدینه منوّره، ص۱۲۹.
- ↑ ازرقی،کتاب اخبار مکة شرفها الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ص۴۳۳.
- ↑ منصوری، شناخت عوامل مؤثر در شکل‌گیری گورستان‌های تاریخی، ص۲۲.
- ↑ حموی، یاقوت، معجم البلدان، ۱۹۹۵ق، ج۲، ص۴۶۸.
- ↑ فهری، مراقد اهل البیت، ۱۴۲۸ق، ص۳۹-۴۰.
- ↑ احمدیان، شیخان قم، ۱۳۸۳ش، ص ۳۲-۳۵.
- ↑ ترکی، زهرا، نقش آرامستانها در برنامه‌ریزی توسعه و رشد گردشگری مذهبی به عنوان الگوی برتر اقتصادی نمونه موردی تخت فولاد اصفهان. ص۵۶.
- ↑ خاوری، بهشت زهرا(س)، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۸۲۲.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، چاپ اول، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۲۸؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۳۰۱.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۳۰۱.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، چاپ اول، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص. ۱۲۸
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، چاپ اول، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۲۸.
- ↑ آقابابائی بنی، تأملی بر تفکیک قبور مسلمانان از غیر مسلمانان، دوفصلنامه تطبیقات مذاهب فقهی، سال ۱، شماره ۱، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش.
- ↑ محمدی‌نژاد، زیارت قبور و سفرهای زیارتی از نگاه اهل سنت، ۱۳۹۳ش، ص۱۴۷–۱۴۸.
منابع
- احمدیان، مینا، شیخان قم: زندگینامۀ بززگان مدفون در شیخان کبیر (گلزار شیخان). قم، انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۳ش.
- ازرقی، محمدبن عبدالله، کتاب اخبار مکة شرفها الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، روایة اسحاق بن احمد خزاعی، در اخبار مکة المشرفة، ج۱، غتنغه ۱۲۷۵ق.
- انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، انتشارات سخن، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- ترکی، زهرا، نقش آرامستانها در برنامه‌ریزی توسعه و رشد گردشگری مذهبی به عنوان الگوی برتر اقتصادی نمونه موردی تخت فولاد اصفهان، همایش الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، دوره ۸، خردارد ۱۳۹۸ش.
- جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، قم، نشر مشعر، ۱۳۹۰ش.
- حموی بغدادی، یاقوت، معجم البلدان، دار صادر، بیروت، ۱۹۹۵م.
- خاوری، حاجیه خان، بهشت زهرا(س)، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، انتشارت دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور خواستار جایگزینی واژه آرامستان به جای گورستان شد، وبگاه آفتاب نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۷ دی ۱۳۸۴ش.
- رفعت، پاشا ابراهیم، مترجم، انصاری هادی، مرآت الحرمین، انتشارات مشعر، تهران، ۱۳۷۷ش.
- سلیمان، هادی، «قبر»، دایرة المعارف تشیع، تهران، انتشارات حکمت، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- عبدالصاحب مظفر، محسن، مترجم: خوشنویس محمدحسین، تبررسی تاریخ خاکسپاری در نجف و وادی السلام، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۳۹، تابستان ۱۳۹۸ش.
- فقیه بحر العلوم، محمدمهدی، تاریخچه انتقال جنائز به عتبات عالیات (شهر کربلا)، فصلنامه فرهنگ زیارت، دوره ۸، شماره ۳۳، دی ۱۳۹۶ش.
- فهری، سید اجمد، مراقد اهل البیت فی الشام، مکتب الامام الخامنئی، سوریه، ۱۴۲۸ق.
- قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرّمه و مدینه منوّره، تهران، ۱۳۸۴ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۴۳ش.
- منصوری، کاوه؛ مسعود، محمد؛ ایزدی، محمدسعید، شناخت عوامل مؤثر در شکل‌گیری گورستان‌های تاریخی، باغ نظر، سال ۱۶، شهریور ۱۳۹۸ش، شماره ۷۵.