کاربر:Ms.sadeghi/صفحه تمرین
- چکیده
بررسی حکم تکلیفی و وضعی شبیه سازی انسان
معرفی و ساختار
بررسی حکم تکلیفی یا وضعی شبیه سازی انسان نوشته مریم میراحمدی در سال ۱۴۰ شمسی توسط مرکز بین المللی ترجمه و نشر مصطفی در قم به چاپ رسید. کتاب شامل سه فصل می‌باشد.
فصل اول مفهوم شناسی واژگان حکم شبیه سازی تولید مثل و تاریخچه شبیه سازی انواع شبیه سازی همچون شبیه‌سازی توالتی شبیه‌سازی درمانی و فواید شبیه‌سازی و بازتابهای مثبت و منفی شبیه سازی در جهان اختصاص دارد. همچنین صفحه ۶۱ تا صفحه ۶۹ برخی از آثار منفی شبیه‌سازی همچون از بین رفتن هویت و فردیت فرد ستفاده ابزاری از انسان‌ها اختلال در روابط خانوادگی ایران شدن اساس و بنیان خانواده فزایش بی‌حساب جمعیت از بین رفتن موازنه جمعیتی زن و مرد پایان یافتن نقش مردان در جامعه مطرح شده است. نویسنده در صفحه ۱۸ شبیه سازی را یوند سلول غیرجنسی به تخمک ماده که می‌تواند به جنین تبدیل شود تعریف کرده است.
فصل دوم به حکم تکلیفی شبیه‌سازی از دیدگاه فقیهان مسلمان پرداخته است و آراء موافقان و مخالفان فقهای شیعه و اهل سنت پرداخته است و ادله آنها نیز بررسی شده است. فصل سوم به احکام وضعی شبیه سازی همچون نسب حضانت انفاق تابعیت اهلیت ارث محرمیت اختصاص دارند.
احکام تکلیفی شبیه سازی
به گفته مولف در فصل دوم صفحه ۷۸ فقهای شیعه درباره حکم شبیه سازی انسان سه نظر دارند برخی آن را مطلقا جایز می‌دانند زیرا نصب و دلیل خاص و روشنی که حرمت شبیه سازی انسان را ثابت کند وجود ندارد به اصل اباحه استناد کرده و آن را مجاز می‌دانند (ص۷۸). برخی دیگر جواز شبیه سازی انسان را معتقد هستند ولی به صورت محدود یعنی شبیه سازی انسان به صورت گسترده جایز نیست سیرو مفاصل و مشکلاتی همچون بازشناسی آنان از یکدیگر وجود دارد مانند آیت الله سیستانی (ص۸۳) و گروه سوم از فحاشیه قائل به حرمت شبیه سازی انسان هستند این افراد خود نیز به دو دسته تقسیم می‌شوند برخی آن را مطلقا حرام می‌دانند و برخی دیگر در صورتی که انجام دادنش به مفاسد اجتناب ناپذیری منجر می‌شود و مفاسد اخلاقی بیشماری به دنبال دارد آن را حرام اعلام کردند (ص۸۶) گفته مولف در صفحه ۸۷ کسانی که شبیه‌سازی را مطلقا حرام می‌دانند معتقدند شبیه سازی باعث از بین رفتن تمایز و تفاوت میان انسان‌ها می‌شود که از ضروریات و مقتضای جوامع انسانی است و برای مدعای خود به آیه ۱۱۹ سوره نساء و آیه ۲۲ سوره روم استناد کرده‌اند.
به گفته میر احمدی در صفحه ۸۹ کسانی که قائل به حرمت ثانوی شبیه سازی انسان هستند معتقدند چون دلیل خاصی بر حرمت وجود ندارد ولی تبعات و آثار منفی زیادی همچون اختلاط محرم و نامحرم مشکلات نسبی به هم ریختن خانواده از بین رفتن ارتباطات و مفاسد دیگری به دنبال دارد لذا به حکم ثانوی انجام شبیه سازی انسان جایز نیست و برای منتهای خودشان با آیه ۲۲ سوره روم استناد کرده‌اند. برخی از این فقها شیعی همچون مکارم شیرازی ین قول را پذیرفته‌اند.
موافقان شبیه سازی
مولف در صفحه ۹۶ ادله موافقان شبیه سازی را مطرح کرده و آنها را در سه دلیل خلاصه کرده است.
الف: اصل اباحه: به گفته موافقان شبیه سازی هرچه در عالم هستی خلق شده است استفاده از آنها جایز است مگر دلیل صریحی بر عدم استفاده از آن از جانب شارع ساده شده باشد و چون درباره شبیه سازی نهی و دلیل صریحی نداریم استفاده از آن جایز است. (ص۹۶) مولف معتقد است این فقیهان بیه سازی را در صورتی که دارای آثار و نتایج منفی فردی و اجتماعی نباشد آن را جاز می‌دانند. به گفته وی لازم نیست حکم جواز را به زمانی که آثار و نتایج منفی نداشته باشد محدود بکنیم زیرا اگر به صورت مطلق شبیه سازی جایز شمرده شود در مقام عمل به خاطر هزینه‌های زیاد، عده کمی می‌توانند از این طریق بارور شوند و هیچگاه جای تکثیر نسل طبیعی را نمی‌گیرد. (ص۹۷)
ب: شبیه سازی جلوه‌ای از اسرار الهی است. این اندیشمندان دین در صفحه ۹۸ معتقدند شبیه سازی انسان با خلقت الهی و آموزه‌های دین در تضاد نیست بلکه راه جدیدی از بارور کردن را که در عالم هستی وجود داشته کشف و استفاده کرده‌اند.
ج: مناسب‌ترین طریق پیشگیری و درمان امراض: به گفته مولف در صفحه ۹۹ برخی معتقدند ر اساس پژوهش‌های روز دنیا شبیه سازی می‌تواند مانع ظهور بسیاری از امراض باشد حتی در درمان بسیاری از امراض مفید واقع شود پس استفاده از آن جایز است.
مخالفان شبیه سازی
از منظر فقهای شیعی
مولف از صفحه ۹۹ تا ۱۱۸، پنج دلیل مخالفان شبیه‌سازی را مطرح کرده است.
الف: تغییر در خلقت الهی: برخی بر این باورند که شبیه سازی نوعی تغییر در خلقت الهی است و به استناد آیه ۱۱۸ و ۱۱۹ سوره نساء آن را حرام می‌دانند (ص۹۹-۱۰۰) مولف در صفحه ۱۰۰ تا ۱۰۴ بیان می‌کند این دلیل قابل پذیرش نیست زیرا اولاً شبیه سازی تغییر در خلقت الهی نیست ثانیاً بسیاری از مفسران مراد از تغییر در خلقت در این آیات را تغییر در فطرت و دین الهی دانستند.
ب: اصالت الحظر: برخی از فقیهان اهل سنت معتقدند انسان مالک جسم خود نیست بلکه امانتدار آن است لذا اصل اولی در شبیه سازی حرمت است مگر دلیلی برای جواز آن وجود داشته باشد (ص۱۰۴) مولف با رد این دلیل بیان می‌کند اصل اولیه در شیعه اصل اباحه است ثانیاً مالکیت بر جسد و جسم انسان در فقه شیعی پذیرفته شده است و بر همین اساس فروش اعضای بدن جایز شمرده شده است. (ص۱۰۴- ۱۰۵)
ج: شبیه سازی زمینه نفی خداست: به گفته میراحمدی در صفحه ۱۰۷ برخی بر این باورند شبیه سازی انسان می‌تواند زمینه‌ای را فراهم کند که انسان به روحیات فرعونی دست یابد و خداوند را منکر و نفی کند زیرا به قدرتی دست یافته که توان تولید و خلقت یک انسان را به دست آورده است لذا شبیه سازی از این جهت حرام دانسته شده است و به آیه ۳۸ سوره قصص و آیه ۲۴ سوره نازعات استناد کرده‌اند. مولف در صفحه ۱۰۹ و ۱۱۰، این دلیل را نیز رد می‌کند و معتقد است فی خداوند و بی‌نیازی از او ربطی به شبیه سازی ندارد زیرا هرگاه انسان مرزهای اخلاقی را از بین ببرد و به طغیان کشیده شود داوند را نفی و انکار می‌کند. از سوی دیگر شبیه سازی تولید و خلقت انسان نیست بلکه کشف اسراری است که در عالم هستی قرار داده شده و انسان با استفاده از مخلوقات الهی ه تولید انسان جدید دست پیدا می‌کند پس نمی‌تواند ادعای الوهیت داشته باشد ثالثاً هدف تولید کنندگان انسان شبیه سازی شده، جانشین کردن او به جای خداوند نیست.
د: دخالت در خلقت الهی: به گفته نویسنده در صفحه ۱۱۰ رخی شبیه‌سازی را حرام دانستند زیرا معتقدند خلقت انسان مختص خداوند است و شبیه سازی نوعی خالت در خلقت حساب می‌شود. میر محمدی در صفحه ۱۱۱ این دلیل را نیز کافی نمی‌داند و معتقد است بسیاری از اندیشمندان اسلامی این دلیل را قبول ندارند و معتقدند انسان در خالقیت استقلال ندارد بلکه ز مخلوقات و مصنوعات الهی می‌تواند تولید و خلقت جدید داشته باشد پس تغییر و دخل و تصرف در خلقت الهی محسوب نمی‌شود.
ذ: بی هویتی: گفته مولف در صفحه ۱۱۴ یکی از آفات شبیه سازی بی هویت شدن فرزند شبیه سازی شده است زیرا نتسب به فامیل و کسی نمی‌شود. در صفحه ۱۱۶ می‌گوید مخالفان انسان شبیه سازی شده معتقدند ین شخص از کرامت و منزلتی بهره‌مند نخواهد بود زیرا با او مانند کالای تولید شده رفتار می‌شود. نویسنده در صفحه ۱۱۷ می‌گوید این دلیل دلیل کاملی نیست زیرا شبیه سازی انسان موجب بی‌هویتی و بی‌کرامت شدن انسان نمی‌شود چون کرامت انسان و اخلاق و رفتار او بستگی دارد و کالا بودن انسان به شبیه سازی ارتباطی ندارد زیرا در گذشته نیز انسان‌ها برده دیگران می‌شد و با او همانند یک کالا معامله می‌شد
از منطر فقهای اهل سنت
مولف از صفحه ۱۱۸ به بعد شبیه سازی از منظر اهل سنت را مطرح کرده نظرات و دلایل موافقان و مخالفان اهل سنت درباره شبیه‌سازی را نیز بیان کرده است.
در صفحه ۱۲۰ مطرح می‌شود که فقهای اهل سنت شبیه سازی گیاهان و حیوانات را در حدود و ضوابط شرعی ه گونه‌ای که از مفاسد دور باشد جایز است اما شبیه سازی انسان را جایز نمی‌داند. در صفحه ۱۲۱ بیان می‌کند برخی عالمان اهل سنت شبیه‌سازی انسان را گرچه جایز نمی‌دانند اما شبیه سازی اعضای بدن برای نجات بیماران را مجاز می‌دانند.
مولف از صفحه ۱۲۲ تا ۱۲۵، شش دلیل مخالفان شبیه سازی انسان را مطرح می‌کند. لزوم تولید مثل جنسی از بین رفتن نسبت‌ها و هویت افراد از بین رفتن نهاد ازدواج از بین رفتن مفهوم مادری مشکلات ارث و نفقه.
نویسنده صفحه ۱۲۵ دلایل فقهای اهل سنت را بررسی می‌کند.
در صفحه ۱۲۵ بیان می‌کند تنها راه تولید نسل تولید مثل جنسی نیست لکه یکی از راه‌های تولید مثل، آمیزش جنسی است و آیه ۷ سوره طارق نیز بیانگر وجوب تولید مثل از طریق جنسی نیست لکه نهایتاً جواز یا استحباب این کار را می‌رساند.
نویسنده صفحه ۱۲۶ دلیل مخلوط شدن نسب‌ها را نیز د می‌کند و معتقد است نسب فرزند شبیه سازی مشخص است زیرا دهنده سلول غیرجنسی و دهنده تخمک مشخص است ذا نسب مخلوط نمی‌شود.
مریم میراحمدی در صفحه ۱۲۷ نیز دلیل ابهام در روابط خویشاوندی را قابل قبول نمی‌داند و معتقد است فرزندی که در خانواده زن و شوهر به وجود می‌آید فرزند آنها حساب می‌شود و نیازی به رابطه زوجیت نیست و اسلام نیز آن را امضا کرده است.
نویسنده در صفحه ۱۲۸ و ۱۲۹ دلیل ابهام در نفقه وارث را یز قبول نمی‌کند معتقد است زمانی که بر اساس ادله شرعی ثابت شد فرزندی که در خانواده زن و شوهری متولد شد فرزند آنها محسوب می‌شود بر اساس قاعده الوردلفراش سبت آنها با زن و شوهر معلوم می‌شود و اطرافیان زن و شوهر نیز رابطه‌شان با آن فرزند معلوم می‌گردد لذا ابهام و مشکلی در ارث و نفقه وجود ندارد. اگر در صورتی که در شبیه سازی رابطه فرزند با زن و شوهر معلوم نگردد در آن صورت میتوان این کار را حرام دانست و اشکال ابهام در نفقه و ارث را مطرح کرد نه در همه صورت‌های شبیه‌سازی انسان.
مولف در صفحه ۱۲۹ دلیل از بین رفتن نهاد ازدواج را منتفی می‌داند و معتقد است هدف نهایی در ازدواج تولید مثل نیست ا بگوییم با شبیه سازی این هدف از بین می‌رود بلکه هدف اثاثیه در ازدواج به آرامش رسیدن است که این امر نیز ا شبیه‌سازی انسان منافات ندارد.
در صفحه ۱۳۰ نویسنده آخرین دلیل مخالف ا رد می‌کند و معتقد است علمای اهل سنت بر اساس آیه ۱۵ سوره احقاف بر این باورند که درد دوران باروری از مقومات مفهوم مادری است. بر این اساس هرگونه تلاش برای کاهش یا از بین بردن درد مادران در دوران بارداری و زایمان حرام و خلاف مشیت الهی است مفهوم مادری را از بین می‌برد. مولف در صفحه ۱۳۱ این دلیل را رد می‌کند می‌گوید نمی‌توان از یک واقعیت خارجی که درباره غلب بارداری‌هاست حکم وجوب درد کشیدن در زایمان و بارداری را از مقومات مفهوم مادری دانست.