حفظ نظام سیاسی (منابع مطالعاتی)
حفظ نظام سیاسی یا حفظ نظام اسلامی افزون بر ادله فقهی خاص خود، ذیل قاعده لزوم حفظ نظام اجتماعی قرار می‌گیرد و ادله حفظ نظام اجتماعی نیز آن را شامل می‌شود. در متون فقهی پرسش‌هایی در زمینه حفظ نظام سیاسی طرح شده است. از جمله اینکه: چه نسبتی میان حفظ نظام سیاسی با حفظ نظام اجتماعی وجود دارد؟ مبانی وجوب حفظ نظام سیاسی چیست؟ آیا وجوب حفظ نظام سیاسی مبتنی بر مشروعیت نظام سیاسی است؟ نسبت حفظ نظام سیاسی با حوزه‌های دیگر مانند حفظ حریم خصوصی افراد چگونه است؟ در ارتباط با واجبات شرعی و تکالیف دینی آیا تقدم با حفظ نظام است یا واجبات شرعی؟ ثمرات حفظ نظام سیاسی برای نظام اجتماعی چیست؟
عده‌ای از فقها مانند امام خمینی با توسعه مفهومی واژه نظام، آن را به نظام و حاکمیت سیاسی تعبیر نموده و لزوم حفظ آن را یک واجب شرعی دانستند؛ بلکه فراتر از آن معتقدند که چون حفظ نظام اسلامی منوط به حفظ نظام سیاسی است، حفظ نظام سیاسی بر دیگر واجبات شرعی مقدم است. در مقابل، برخی فقیهان نظام سیاسی را صرفا ابزاری در جهت اجرای احکام اسلامی دانسته و از باب مقدمه واجب، به وجوب حفظ آن قائل‌اند؛ ولی آن را مقدم بر دیگر واجبات شرعی نمی‌دانند.
درباره ارتباط میان مشروعیت نظام سیاسی با حفظ آن، برخی پژوهشگران معتقدند با وجود آنکه ممکن است تأسیس نظام سیاسی مشروع و مطابق با معیارهای دینی، ممکن نباشد اما حفظ نظام سیاسی در راستای تحقق امور حسبه واجب است. بنابراین وجوب حفظ نظام سیاسی با مشروعیت آن ملازمه ندارد. در مقابل عده‌ای از پژوهشگران وجوب حفظ نظام سیاسی را در گروی مشروعیت آن دانسته‌اند.
کتاب‌ها
فارسی
- نقش مصلحت در حفظ نظام در فقه سیاسی، مصطفی رضائی، تهران، فروغ فردا، ۱۴۰۰ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- میان‌کنش حفظ نظام و حریم خصوصی (با نیم‌نگاهی به فقه جعفری و شافعی)، مینو خاکی، تهران، اندیشه عصر، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- قاعده حفظ نظام و حرمت اخلال به آن در فقه امامیه، حمیدرضا حاجی‌زاده و اشرف پاک‌نیت و نرگس رشیدی راوندی، تبریز، نشر عاصم، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- کاربست مصلحت برای حفظ نظام اسلامی پژوهشی پیرامون کاربست قاعده حسن و قبح عقلی و تبعیت احکام شرع از مصالح، مهدی شوشتری و هادی خشنودی، قم، مصباح اندیشه، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- قاعده حفظ نظام، محسن ملک افضلی اردکانی، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۹ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- امام خمینی (ره) و مسئله «حفظ نظام» چالش عملی حفظ نظام اسلامی با موازین دینی، رحیم کازرونی سعدی، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۹۶ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مقاله‌ها
فارسی
- نقد نظریه «نفی تلازم وجوب حفظ نظام سیاسی با مشروعیت آن» از دیدگاه فقه سیاسی، حسین عندلیب، فصلنامه سیاست متعالیه، شماره ۳۶، ۱۴۰۱ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تأملی بر ادله حفظ نظام اسلامی با رویکردی بر روایات، علی رشیدی و محمد جعفری هرندی، فصلنامه مطالعات میان رشته‌ای فقه، شماره ۸، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- راهبردهای فقه سیاسی برای حفظ و استمرار جوامع شیعی (از دیدگاه امام خمینی(ره))، احمد رهدار و محمدصابر صادقی، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره ۶۸، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تبیین قاعده حفظ نظام سیاسی و تعیین مبانی کاربست آن در حمایت از استقلال اقتصادی از منظر امام(ره)، ناصر قاسمی و مرتضی آموزگار، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، شماره ۳۷، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ساحت‌های تأثیر قاعده فقهی حفظ نظام بر حق حریم خصوصی، امیر کشتگر و حسین جاور، فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، شماره ۲۰، ۱۴۰۰ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بایسته‌های «حفظ نظام» در اندیشه سیاسی آیت الله خامنه‌ای، سید ابراهیم سرپرست سادات، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، شماره ۵۴، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- صدور حکم حکومتی به منظور حفظ نظم و نظام جامعه اسلامی از دیدگاه فریقین، زینب موسوی سادات و نسرین کریمی و سید محمد شفیعی مازندرانی، فصلنامه مطالعات فقهی و فلسفی، شماره ۴۶، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- امکان‌سنجی استخدام انگاره بهتان برای حفظ نظام از منظر حضرت امام خمینی (ره)، سید احسان رفیعی علوی و میلاد مرادی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۱۰۱، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- چگونگی صیانت از نظام اسلامی از دیدگاه مذاهب خمسه، محمدرضا مهدلو ترکمانی و حسن اسدی و اکبر احمدی، فصلنامه حقوق پزشکی، شماره ۱۵، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- صدور حکم حکومتی به منظور حفظ نظم و نظام جامعه اسلامی از دیدگاه فریقین،زینب موسوی سادات و نسرین کریمی و سید محمد شفیعی مازندرانی، فصلنامه مطالعات فقهی و فلسفی، شماره ۴۶، ۱۴۰۰ش. لینک مقاله
- بررسی و نقد نظریه «وجوب حفظ نظام‌های سیاسی نامشروع» با تأکید بر اندیشه‌های امام خمینی و مقام معظم رهبری، حسین عندلیب، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۹۸، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نفی تلازم وجوب حفظ نظام سیاسی با مشروعیت آن، سید ضیاء مرتضوی، فصلنامه فقه، شماره ۱۰۱، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی تطبیق عنوان ثانوی حفظ نظام بر مسئولیت‌های اجتماعی زنان، با تأکید بر دیدگاه امام خمینی (ره)، محمدعلی قادری، ماهنامه دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، شماره ۳۴، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- از حفظ حکومت تا حفظ نظام، رحیم نوبهار، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، شماره ۶۳، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- قاعده حفظ نظام و پیوند آن با حفظ نظام سیاسی؛ با تاکید بر نگاه فقهی امام‌خمینی، سید ضیاء مرتضوی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۸۶، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- قاعده وجوب حفظ نظام و حرمت اخلال در آن در نسبت با نهضت امام خمینی، عبدالرضا محمدحسین‌زاده، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، شماره ۳۰، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی مفهوم حفظ نظام از سلسله گزارش‌های پژوهشی آشنایی با حقوق عمومی، جواد محمدی، پژوهشکده شورای نگهبان، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- کاربرد قاعده حفظ نظام در اندیشه فقهی سیاسی امام خمینی (ره)، ناصر جمال‌زاده و مجتبی باباخانی، دوفصلنامه دانش سیاسی، شماره ۲۵، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- میان‌کنش قاعده حفظ نظام و حریم خصوصی افراد، مهدی درگاهی، فصلنامه پژوهش‌های حفاظتی-امنیتی، شماره ۱۹، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حفظ نظام، واجبی مطلق یا مشروط؛ با رویکردی به اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، محسن ملک افضلی اردکانی، فصلنامه سیاست متعالیه، شماره ۱۲، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مبانی فقهی حفظ نظام در اندیشه سیاسی امام خمینی، محسن ولایتی، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره ۴۲، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه و تزاحم خواست اکثریت و اقلیت در لایه های بنیادین، نصرالله سخاوتی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۷۷، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ضرورت حفظ نظام و منع اختلال در آن در فقه امامیه، محمدجواد باقی‌زاده و عبدالله امیدی‌فر، فصلنامه شیعه‌شناسی، شماره ۴۷، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- وجوب حفظ نظام اسلامی در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره)، غلامحسین الهام و سید یحیی موسوی، فصلنامه مجلس و راهبرد، شماره ۶۹، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی قاعده «حفظ نظام» و ابعاد آن در نظام حقوقی- سیاسی جمهوری اسلامی‌ایران، اصغر افتخاری و محمد صادقی، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره ۴۲، شماره ۴، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مفهوم نظام و کاربرد آن در فقه و اصول، محسن ملک افضلی اردکانی و محمدحسن حائری و محمدتقی فخلعی و محمدجواد ارسطا، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۸۸، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- آثار قاعده حفظ نظام، محسن ملک افضلی اردکانی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۵۸، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حق تمرد و وجوب حفظ نظام از منظر اهل بیت و اهل سنّت، مصطفی جعفرپیشه، فصلنامه طلوع، شماره ۳۳، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حفظ نظام، محمدحسین ممهوری، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۲۰ و ۲۱، ۱۳۸۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- بررسی تطبیقی اختلال نظام در قواعد فقهی شیعه و حفظ نظام در مقاصد الشریعه اهل سنت و حقوق موضوعه ایران، فاطمه سیفی کناری، کارشناسی ارشد، دانشکده مذاهب، دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- میان‌کنش حفظ نظام و حریم خصوصی از منظر فقه جعفری و شافعی، مینو خاکی، رساله دکتری، دانشکده مذاهب، دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۴۰۰ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی انتقادی استخدام انگاره بهتان برای حفظ نظام با تاکید بر فقه سیاسی امام خمینی(ره)، میلاد مرادی، کارشناسی ارشد، دانشکده تاریخ و مطالعات سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- استلزامات قاعده وجوب حفظ نظام و حرمت اخلال در آن بر اساس اندیشه امام خمینی(ره)، فاطمه مؤذنی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مبانی فقهی حقوقی حفظ نظام حکومتی و گستره آن، محمد فرهمندنژاد، کارشناس ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مبانی کلامی و کارکردهای اصل حفظ نظام با محوریت اندیشه های امام خمینی، محمد خانی، کارشناسی ارشد، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه تهران، پردیس فارابی، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی قاعده حفظ نظام، فاطمه میرکی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم حدیث، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- وجوب حفظ نظام اسلامی و آثار فقهی مترتب بر آن، علی صادقیان رنانی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نظریه «حفظ نظام» در اندیشه و عمل امام خمینی(ره)، رحیم کازرونی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- قاعده حفظ نظام و آثار آن (با تأکید بر نظام سیاسی اسلام)، محسن ملک افضلی اردکانی، رساله دکتری، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حفظ نظام و حدود و شرایط آن در اندیشه سیاسی امام خمینی، علیرضا محمدی، کارشناسی ارشد، پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
سایر منابع
- علی(ع) و تزاحم حفظ نظام سیاسی با حفظ مصالح و حقوق عمومی، سید ضیاء مرتضوی، یادداشت در روزنامه جمهوری اسلامی، مندرج در سایت اندیشه ما، تاریخ درج ۱۱ مهر ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید ۲۰ فروردین ۱۴۰۲ش. لینک یادداشت
- حفظ نظام از مفاهیم مهم در فقه امامیه است، داوود مهدوی‌زادگان، نشست علمی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، مندرج در سایت مهر نیوز، تاریخ درج ۱۳ خرداد ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید ۲۰ فروردین ۱۴۰۲ش. لینک نشست
- ملاحظاتی پیرامون حفظ نظام، سید ضیاء مرتضوی، سخنرانی در موسسه مفتاح کرامت، تاریخ درج ۲۰ آبان ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید ۲۰ فروردین ۱۴۰۲ش. لینک سخنرانی
- قاعده حفظ نظام، رحیم نوبهار، یادداشت اینترنتی، مندرج در سایت نویسنده، تاریخ بازدید ۲۲ فروردین ۱۴۰۲ش. لینک یادداشت