هنر از دیدگاه فقه (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

'''هنر از دیدگاه فقه''' کتابی در حوزه [[فقه هنر]] است که احکام فقهی [[غنا]]، هنر‌های تصویری، و رسانه را مورد بررسی قرار داده است. ابراهیم نُزْهت، نویسنده کتاب، مباحث این اثر را در سه فصل سامان داده است. در این کتاب، موضوعات مورد بحث با در نظر گرفتن دو عامل زمان و مکان و همچنین با توجه به موضوع‌شناسی فقهی تحلیل و دلایل حرام‌بودن آنها بررسی شده است.  

نوشتار، ویراستاری نشده است. عنوان فصل اول «فقه و موسیقی» است، ولی نویسنده در این فصل، تنها به ذکر تاریخچۀ موسیقی بسنده کرده، و در ادامه حکم شرعی غنا را به صورت تفصیلی بررسی کرده است. و بعد از بحث حکمی به بررسی معنای لغوی و اصطلاحی غنا بازگشت کرده است.

== رویکرد فقیهان به رسانه و سینما ==

به گفته نزهت، بررسی و تعیین دیدگاه‌های فقهی در مورد رسانه‌های جدید از مهم‌ترین [[مسائل مستحدثه]] به شمار می‌رود؛ چون در صدر اسلام رسانه‌های جدید وجود نداشت و احکام آنها در احادیث بیان نشده است. او معتقد است، در موضوعات جدیدی مانند فیلم، تئاتر و بازیگری که همه از مفاهیم نوظهورند و ادله فقهی خاصی در مورد آن‌ها وارد نشده، اصل برائت جاری می‌شود. با این حال در شکل‌گیری یک فیلم یا نمایش عوامل زیادی دخالت دارد (مانند اختلاط زن و مرد، [[تشبه به جنس مخالف]]، تشبّه به معصومان(ع) و شنیدن صدای نامحرم) که ممکن است احکام دیگری داشته باشند (ص۲۲۹-۲۳۰).

نویسنده مواضع فقها در رابطه با رسانه را در دو رویکرد‌ کلی جای می‌دهد:

نویسنده ماهیت کذب را «عدم تطابق خبر با واقعیت» و حرمت آن را از ضروریات دین دانسته است. او برای بررسی این سؤال که: اگر یک بازیگر در فیلم سخنی خلاف واقع بگوید و همه بدانند که قصد او از آن سخن جدی نیست، آیا این جمله دروغ به‌شمار می‌آید یا نه؟ پاسخ به این سؤال را مبتنی بر دو نظریۀ '''تئوری اعتبار''' و '''تئوری تعهد''' می‌داند:

* طبق '''تئوری اعتبار'''، هم گفتار دروغ است و هم گوینده دروغگو؛ چون الفاظ و اجزای کلام، بدون در نظر گرفتن گویندۀ آنها، بر معنای خود دلالت دارند. این دیدگاه مورد تأیید [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] و [[محمدباقر صدر]] است.

* بر اساس '''تئوری تعهد'''، بازیگر دروغگو محسوب نمی‌شود؛ چون طبق این مبنا در مواردی که گوینده ارادۀ تفهیم مطلبی را ندارد، اصلاً دلالتی شکل نمی‌گیرد؛ به عبارت دیگر معنای کلام به چیزی وابسته است که گوینده قصد انتقال آن را دارد. این نظریه مورد قبول [[ابوالقاسم خویی]] است (ص۲۳۷-۲۴۰).

به گفته نزهت، برخی فقیهان تشبّه به جنس مخالف (گریم یا پوشیدن لباس جنس مخالف) را حرام و برخی دیگر آن را جایز دانسته‌اند. روایاتی که از همانندی زنان به مردان و بالعکس نهی کرده، و نیز روایاتی که از پوشیدن لباس جنس مخالف منع کرده، از ادله حرمت است. نگارنده کتاب، پس از بررسی ادله، این روایات را ناتمام می‌داند. به نظر او برخی از این روایات از نظر سندی، ضعیف‌اند. همچنین او معتقد است، روایاتی که از همانندی مردان به زنان و زنان به مردان نهی کرده، منصرف به تشابه در طبیعت جنس مخالف است نه هرگونه همانندی. با فقدان دلیل معتبر، مقتضای اصل برائت جایزبودن تشبّه مردان به زنان و بالعکس خواهد بود، به‌ویژه اگر این امر برای یک هدف مقدس و عقلایی انجام شود (ص۲۴۷-۲۶۷).  

نگارنده در مورد رابطه زنان و مردان در نمایش از جمله معاشرت، گفت‌وگو و ابراز احساسات زنان و مردان بیگانه، با بررسی بعضی از روایات و سیره مسلمانان، این موضوعات را به خودی خود بدون اشکال دانسته، معتقد است، با توجه به هدف با ارزشی که در ساخت فیلم دنبال می‌شود، در صورت رعایت موازین شرعی، انجام این کارها جواز است. البته به گفته نزهت، فقیهان در حرام‌بودن تماس بدنی زنان و مردان بیگانه، اتفاق نظر دارند، مگر اینکه از روی لباس و بدون قصد ریبه باشد (ص۲۶۹-۲۷۷).

نویسنده در پایان به بازی‌کردن نقش امامان در نمایش‌های مذهبی پرداخته است. او با استناد به دلایلی مانند تأکید بر حفظ حماسۀ عاشورا، عموم آیۀ «وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‌» و اصل اباحه، این کار را جایز می‌داند. وی در ادامه به برخی شبهات، مانند بدعت‌بودن این کار، پاسخ داده و این شبهه را نشأت گرفته از نگاه افراطی به مفهوم بدعت در دین دانسته است (ص۲۷۷-۲۸۴).