فقه نظام سیاسی اسلام: جهان‌بینی سیاسی (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

'''فقه نظام سیاسی اسلام (جهان‌بینی سیاسی)''' جلد اول از مجموعه کتاب‌هایی است که توسط [[محسن اراکی]] با رویکردی کلان در حوزه [[فقه سیاسی]] تدوین شده است. مقصود نویسنده از جهان‌بینی سیاسی، تبیین جایگاه انسان در جهان و رابطه او با سایر موجودات است. به باور او، جهان‌بینی ماتریالیستی، هستی را مساوی با مادّه تلقی می‌کند که این نظریه مغالطه‌ای بیش نیست، جهان‌بینی سیاسی ماتریالیسم لیبرال نیز به قطع رابطه انسان با خدا اعتقاد دارد، اساس این نظریه بر پایه نگاه جاهلانه به مذهب صورت پذیرفته که مردود است. به استناد یافته‌های وی جهان‌بینی معتقد به خدای غیر فعال یا [[سکولاریزم]]، دین را از سیاست جدا می‌پندارد، این ادّعا نیز ناشی از عدم آشنایی با مبادی علم سیاست و نادیده انگاشتن آیات و روایات فراوان و متقنّ است. او بیان می‌کند جهان‌بینی سیاسی اسلام و یا جهان‌بینی مبتنی بر اعتقاد به خدای فعال، توحید در حاکمیت را به معنای انحصار امر و نهی برای خدا دانسته و آن را از اساسی‌ترین اصول نظام سیاسی اسلام می‌داند و برای آن ادلّه عقلی و نقلی فراوانی اقامه می‌کند.

کتاب فقه نظام سیاسی اسلام (جهان‌بینی سیاسی) جلد اول از مجموعه کتاب‌هایی به همین نام به قلم محسن اراکی از اساتید سطوح عالی حوزه است که در سال ۱۳۹۹ش و به زبان فارسی، توسط نشر مجمع الفکر الاسلامی به چاپ رسیده است. نویسنده به اعتقاد خود، در این مجموعه کتاب‌ها بر خلاف رویکرد فقه متعارف (فقه خُرد)، با رویکردی کلان به‌دنبال استنباط مسائل نظام سیاسی اسلام است.

نویسنده پژوهش خود را در قالب یک درآمد و دو مطلب تنظیم کرده است، او در بخش درآمد تلاش کرده تا تفاوت فقه خرد و فقه کلان را در سه جهت موضوع، محمول و روش استنباط، برای مخاطب روشن سازد (ص۱۱-۲۶). وی در بخش مطلب اول به تعاریف و کلّیات مورد نیاز خود پرداخته و در این زمینه مفاهیمی چون سیاست، فلسفه سیاسی، جهان‌بینی سیاسی، حکومت و حاکمیت، نظام سیاسی، فقه نظام سیاسی و [[فقه حکومتی]] را توضیح داده است (ص۲۹-۷۲)؛ او در بخش مطلب دوم، تحت عنوان جهان‌بینی سیاسی اسلامی، ابتدا به تبین رابطه منطقی بین جهان‌بینی و نظریه یا نظام سیاسی پرداخته و سپس انواع جهان‌بینی‌ها مانند جهان‌بینی ماتریالیسم دیالکتیک، ماتریالیسم لیبرال، سکولاریسم و جهان‌بینی سیاسی اسلام را بررسی می‌کند و در نهایت به ارائه ادله خود جهت اثبات جهان‌بینی سیاسی اسلام مبتنی بر اعتقاد به خدا فعال در مقابل دیگر جهان‌بینی‌ها می‌پردازد. او به این منظور به ادله عقل نظری و عقل عملی، ادله نقلی (قرآنی و روایی) استناد می‌کند (ص۷۳-۴۱۰).

# هیچ موجود ممکنی ذاتا حق حاکمیت بر دیگر موجودات را ندارد و اینکه حق حاکمیت بالعرض از حق حاکمیت بالذات نشأت می‌گیرد؛ بنابراین حق حاکمیت در اصل برای واجب بالذات یعنی خداوند است (ص۱۵۶-۱۵۷).  

# حاکمیت بالاترین مرجع تصمیم‌گیری در جامعه است و این مرجع نهایی باید خطاناپذیر باشد؛ بنابراین حاکمیت باید مختص به وجود خدا باشد که خطاناپذیر است (ص۱۵۷-۱۵۸).  

# هدف حاکمیت رفع نیاز محکوم است؛ پس حاکم نباید خود نیازمند دیگری باشد و تنها موجود بی‌نیاز خداوند است؛ بنابراین حاکمیت باید مخصوص او باشد (ص۱۶۱-۱۶۲).

# مشروعیت حاکم یا بالذات است یا برگرفته از محکوم، اگر برگرفته از محکوم باشد که دیگری برتری وجود ندارد پس باید بالذات باشد و تنها خدا مشروعیت بالذات دارد و در نتیجه حاکمیت مخصوص خدا است (ص۱۶۲-۱۶۴).

*'''ولایت''': نویسنده با استناد به پژوهش‌های لغوی درباره واژه‌های «ولیّ»، «ولایت» و «مولی»، معتقد است که از این معانی آنچه با ذات‌خداوند تناسب دارد، معنای مالکیّت امر و سلطنت و صاحب اختیار بودن است. به گفته او در بسیاری از آیات قرآن واژه «ولیّ» در کنار واژه «نصیر» به‌گونه‌ای به‌کار رفته است که صراحت در معنای سلطان و مَلِک دارد (ص۲۱۳). علاوه بر این طبق تحلیل نویسنده در آیات متعدّدی، واژه «طاغوت» به‌معنای حاکم جور و غیرماذون از سوی خدا معرفی شده است، پس واژه «ولیّ» به قرینه مقابله بر حاکم حقّ دلالت می‌کند و نیز به قرینه مقابله دلالت بر حصر حاکمیّت در خدای متعال است، زیرا غیرمومنان را محکوم طاغوت برشمرده است (ص۲۴۵). همچنین در آیه «هوالولیّ و هو یحی الموتی» خداوند تنها «ولیّ» علی‌الطلاق معرفی شده است و به دلیل زنده کردن مردگان توسط خداوند، برای حصر حاکمیت و ولایت خداوند متعال اشاره شده است. همان‌طور حصر مرجعیت خدا در اختلاف حکم، حصر ربوبیّت در خداوند و حصر آفرینندگی و روزی دهندگی او دلالت دیگری بر حاکمیِت و ولایت خداوند متعال دارد (ص۲۵۱-۲۵۵). ضمن اینکه قرائن متعددّی به کارگیری لفظ «مولی» را در قرآن به معنای حاکم و فرمانروا نشان می‌دهد، نخستین قرینه، اضرابی است که در آیه «بل الله  مولاکم» آمده است که متضمّن هشدار خداوند از اطاعت کافران است، این اضراب دلیل روشنی است، بر این که مراد از «مولا» مولایی است که حقّ اطاعت دارد و او همان است که حاکمیّت و ولایت در انحصار او می‌باشد (ص۲۶۳).

*'''اطاعت''': به گفته نویسنده، آیات قرآنی مربوط به اطاعت خدا و حصر جواز اطاعت از خدا فراوان است و مضامین وارد شده در این آیات متنوع است. به باور او، اوامر مربوط به وجوب اطاعت از خدا ارشاد به حکم عقل است که حکم به وجوب اطاعت از مولی می‌کند (ص۲۸۵). به گزارش نگارنده، آیات متضمن وجوب اطاعت از خداوند چند دسته است، دسته نخست: آیاتی که بالمطابقه متضمن وجوب اطاعت خدا است، متضمن وجوب اطاعت رسول نیز هستند مانند آیه «[[آیه ۳۲ سوره آل عمران|اطیعوا الله و الرّسول]]» (ص۲۸۸). دسته دوم: آیات دالّ بر تلازم اطاعت خدا و اطاعت رسول مانند «[[آیه ۸۰ سوره نساء|من یطع الرّسول فقد اطاع الله]]» که در این آیات اطاعت از رسول عین اطاعت خدا دانسته شده است (ص۲۹۷). دسته سوم: آیات ناهیه از معصیت خدا و رسول است مانند «[[آیه ۱۴ سوره نساء|من یعص الله و رسوله]]»، این گروه از آیات دلالت بر این دارد که معصیت خدا و رسول کفر محض است و اینکه ملاک حقیقی ایمان اطاعت خدا و رسول است نه صرف اقرار به وحدانیت خدا و رسالت رسول و نیز ملاک حقیقی کفر معصیت خدا و رسول است (ص۳۰۰). دسته‌چهارم: آیاتی است که متضمن نهی از اطاعت غیر خدا و رسول و شرک شمردن آن است (ص۳۰۰ و ۳۰۳). به گفته نویسنده، از مجموع این آیات استفاده می‌شود که در برابر انسان بیش از دو راه وجود ندارد: اطاعت از خدا یا شیطان و هر چه جز اطاعت خدا باشد، اطاعت از شیطان است (ص۳۰۴).