فقه معاصر:پیش‌نویس مسئله عفاف (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
Mkhaghanif (بحث | مشارکت‌ها) جز اصلاح ارقام |
|||
| (۴ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
*'''چکیده''' | *'''چکیده''' | ||
'''مسئله عفاف؛ جستاری در باب چیستی، چرایی و چگونگی عفاف با تکیه بر تفاوت‌های میان حجاب و عفاف'''، پژوهشی درباره تمایز میان عفاف (مدیریت امیال جنسی) و حجاب (پوشش فقهی بانوان) نوشته مهدی شجریان است. به باور نویسنده، یکسان‌انگاری این دو مفهوم در جامعه کنونی، منجر به ایجاد ناکامی‌ها و شکاف‌های عمیق اجتماعی و سیاسی شده است. | |||
اثر حاضر با روشی تحلیلی و انتقادی و با تمرکز بر دیدگاه‌های اسلامی خصوصاً نظرات فقهی و تفسیری، نشان می‌دهد که عفاف فضیلتی درونی، عقلانی، فراجنسی و همگانی برای زن و مرد است که دایره مکلفین آن فراگیر بوده، ملاک تشخیص آن کیفی و وابسته به فرهنگ و توجیه آن پیشینی و اجتماعی است. در مقابل، حجاب | اثر حاضر با روشی تحلیلی و انتقادی و با تمرکز بر دیدگاه‌های اسلامی خصوصاً نظرات فقهی و تفسیری، نشان می‌دهد که عفاف فضیلتی درونی، عقلانی، فراجنسی و همگانی برای زن و مرد است که دایره مکلفین آن فراگیر بوده، ملاک تشخیص آن کیفی و وابسته به فرهنگ و توجیه آن پیشینی و اجتماعی است. در مقابل، حجاب به‌عنوان یک فریضه فقهی، تکلیفی بیرونی، تعبدی و مختص زنان است که دایره مکلفین آن محدود و دارای استثنائات فراوان (نظیر انواع محارم، کنیزان، زنان ازکارافتاده، زن در مقابل برده، زن نامسلمان و مانند آن) بوده، ملاک تشخیص آن کمی و روشن و توجیه آن پسینی و فردی است. | ||
این پژوهش، با تاکید بر فراجنسی بودن عفاف، به نقد آموزه عورت شمردن زنان در برخی روایات، که تاثیر فراوانی در بسیاری از فتاوای فقهی و انگاره‌های مذهبی و فرهنگی داشته است، می‌پردازد و ناسازگاری آن را با روح قرآن کریم و سیره معصومین که حضور اجتماعی و کرامت زن را تأیید می‌کنند، آشکار می‌سازد. این نقد، ضرورت بازنگری در مبانی برخی محدودیت‌های جنسیتی را برجسته می‌سازد و پاسخی مهم به یکی از نیازهای فقه معاصر است. کتاب با ترسیم این مرزبندی، گام نظری مهمی در راستای اصلاح نگاه‌های سطحی و ارائه رویکردی متوازن و عمیق به مسئله عفاف در جامعه اسلامی برمی‌دارد. | این پژوهش، با تاکید بر فراجنسی بودن عفاف، به نقد آموزه عورت شمردن زنان در برخی روایات، که تاثیر فراوانی در بسیاری از فتاوای فقهی و انگاره‌های مذهبی و فرهنگی داشته است، می‌پردازد و ناسازگاری آن را با روح قرآن کریم و سیره معصومین که حضور اجتماعی و کرامت زن را تأیید می‌کنند، آشکار می‌سازد. این نقد، ضرورت بازنگری در مبانی برخی محدودیت‌های جنسیتی را برجسته می‌سازد و پاسخی مهم به یکی از نیازهای فقه معاصر است. کتاب با ترسیم این مرزبندی، گام نظری مهمی در راستای اصلاح نگاه‌های سطحی و ارائه رویکردی متوازن و عمیق به مسئله عفاف در جامعه اسلامی برمی‌دارد. | ||
ساختار کتاب | == معرفی اجمالی و ساختار == | ||
کتاب مسئله عفاف با عنوان فرعی پژوهشی پیرامون چیستی، چرایی و چگونگی عفاف با تکیه بر تفاوت‌های میان حجاب و عفاف که توسط مهدی شجریان تدوین شده و توسط انتشارات طه در سال ۱۴۰۲ش منتشر شده، به‌دنبال اثبات تفاوت میان حجاب با عفاف است. به گفته نویسنده رابطه منطقی میان حجاب و عفاف رابطه عموم و خصوص من وجه است یعنی هر فرد بی‌حجابی بی‌عفت نیست و با صرف رعایت حجاب شرعی نمی‌توان گفت که به لحاظ عفیف بودن به کمال رسیده‌ایم (ص۱۱). | |||
این کتاب در پنج فصل به بررسی جامع و چندوجهی عفاف می‌پردازد. | این کتاب در پنج فصل به بررسی جامع و چندوجهی عفاف می‌پردازد. | ||
فصل اول، با عنوان «چیستی عفاف»، مفهوم دقیق آن را از منظر لغت، اخلاق، فقه و قرآن کریم تبیین کرده و آن را | * فصل اول، با عنوان «چیستی عفاف»، مفهوم دقیق آن را از منظر لغت، اخلاق، فقه و قرآن کریم تبیین کرده و آن را به‌عنوان فضیلتی درونی، عقلانی و خویشتن‌داری در برابر تمایلات نفسانی معرفی می‌کند. | ||
* فصل دوم، تحت عنوان «چرایی عفاف»، به شرح فواید گسترده فردی، خانوادگی و اجتماعی این فضیلت می‌پردازد و بر ضرورت عقلانی و اخلاقی آن برای سعادت انسان و جامعه تأکید می‌ورزد. | |||
* فصل سوم، که قلب کتاب محسوب می‌شود و رویکرد فقهی نیز در آن برجسته است، با نام «تفاوت‌های عفاف و حجاب»، به تفصیل هفت مرز اساسی متمایز کننده این دو مفهوم را، ازجمله در ماهیت، دایره مکلفین، ملاک تشخیص، توجیه و اختصاص به جنسیت، برشمرده و آسیب‌های ناشی از عدم تمایز آنها را تحلیل می‌کند. | |||
* فصل چهارم، با عنوان «جنسیت و عفاف»، به اثبات فراجنسی بودن عفاف می‌پردازد و دیدگاه‌های مبنی بر عورت شمردن زنان را با استناد به قرآن و سیره معصومین به چالش می‌کشد. | |||
* در نهایت، فصل پنجم، با عنوان «چگونگی عفاف»، راهکارهای کلان و راهبردی را برای ترویج این فضیلت اخلاقی، هم در سطح مسئولیت‌های فردی و هم در حوزه وظایف نظام حکمرانی، ارائه می‌دهد. | |||
فصل | == چیستی عفاف == | ||
فصل نخست به ارائه مفهوم دقیق عفاف از منظر لغت، اخلاق، فقه و قرآن می‌پردازد. عفت در لغت به‌معنای خودنگهداری و محافظت از نفس در برابر تمایلات و شهوات نفسانی است و تنها به مسائل جنسی محدود نمی‌شود، بلکه شامل کنترل همه خواهش‌های ناشایست نفسانی است. در اخلاق اسلامی، عفت به معنای میانه‌روی انسان در تمایلات نفسانی تحت تدبیر عقل است؛ حالتی اخلاقی و درونی که هوای نفس را کنترل کرده و مادر فضائل دیگر محسوب می‌شود. عفت به دو دسته عام (خویشتن‌داری در برابر همه شهوات) و خاص (عفت جنسی) تقسیم می‌گردد (ص۱۷-۲۵). | |||
در فقه اسلامی، عفت دو اصطلاح عمده دارد: یکی همان عفت اخلاقی و دیگری کف نفس و پرهیزکاری نسبت به فعل حرام. نویسنده با استناد به شواهد لغوی و استعمالات قرآنی، استدلال می‌کند که اصطلاح دوم فقهی، اصطلاحی جدید است و نباید بدون قرینه در آیات و روایات آن را قصد کرد (ص۲۶-۳۱). بر اساس گزارش کتاب، واژه عفت در چهار آیه قرآن به کار رفته و معنای آن منطبق با عفت اخلاقی است و مقوله‌ای تعبدی و عقل‌گریز تلقی نمی‌شود؛ مثلاً جواز کنار گذاشتن پوشش برای زنان سالخورده در آیه ۶۰ سوره نور، با مراتبی از عدم تبرج و عفت‌ورزی همراه بوده، که نشان می‌دهد پوشش حداکثری شرط شکل‌گیری عفت نیست. به باور نویسنده، عفت عمدتاً به‌معنای عفت جنسی و امری عقل‌پذیر در نظر گرفته شده است (ص۳۲-۴۹). | |||
فصل | == چرایی عفاف (فواید فردی، خانوادگی و اجتماعی) == | ||
فصل دوم به تبیین ضرورت عفاف به‌عنوان یک فضیلت اخلاقی و عقلانی می‌پردازد و آن را نه فقط بر اساس تعالیم شریعت، بلکه بر مبنای وجدان انسانی و خرد جمعی، مطلوب و ضروری می‌داند. به اعتقاد نویسنده عفت یک فضیلت اخلاقی پیشادینی است و باور به آن متوقف بر اعتقاد به دینی خاص نیست و به همین دلیل برخی نویسندگان غربی آن را با وصف سکولار توصیف کرده‌اند (ص۵۲). او فواید و آثار عفاف را در سه سطح بررسی می‌کند: | |||
در | * فواید فردی: قناعت‌ورزی و بی‌نیازی در تأمین نیازهای جنسی، آرامش درونی، رضایت روانی و کاهش غم و اندوه (ص۵۳-۵۶). | ||
* فواید خانوادگی: استحکام و استمرار نهاد خانواده، افزایش ازدواج و افزایش محبت بین زن و شوهر (ص۵۷-۶۲). | |||
* فواید اجتماعی: اصلاح جامعه، شادابی نیروی کار، شکل‌گیری شخصیت اجتماعی سالم، مقاومت در برابر نفوذ دشمن و تهاجم فرهنگی (ص۶۴-۶۷). | |||
== تفاوت‌های عفاف و حجاب == | |||
این فصل که مهمترین فصل کتاب به نظر می‌رسد، به تفصیل هفت مرز اساسی میان عفاف و حجاب را شرح می‌دهد. نویسنده با نقد دیدگاه رایج که این دو را یکسان می‌پندارد، تأکید می‌کند که این یکسان‌انگاری مانع فهم دقیق هریک و پیامدهای فراوانی می‌شود. | این فصل که مهمترین فصل کتاب به نظر می‌رسد، به تفصیل هفت مرز اساسی میان عفاف و حجاب را شرح می‌دهد. نویسنده با نقد دیدگاه رایج که این دو را یکسان می‌پندارد، تأکید می‌کند که این یکسان‌انگاری مانع فهم دقیق هریک و پیامدهای فراوانی می‌شود. | ||