|
|
| (۱۵۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| جایگاه شورا در حکومت
| | '''نظریه ولایت امت بر خویش''' از نظریات مرتبط با تشکیل حکومت در فقه شیعه که توسط [[محمدمهدی شمس‌الدین]] (۱۳۵۳-۱۴۲۱ق) ارائه شده است. هدف شمس‌الدین از ارائه این نظریه را جمع میان [[مردم‌سالاری|دموکراسی]] و شریعت دانسته‌اند. گفته شده نظریه ولایت امت در پی به‌رسمیت شناختن حقوق کامل برای شهروندان تابع یک کشور بدون در نظر گرفتن تمایزات مذهبی، قومی و نژادی است. این نظریه به‌دلیل تأکید بر حق مردم در تشکیل حکومت، همسویی‌هایی با نظریه‌هایی همچون [[نظریه وکالت مالکان شخصی مشاع|وکالت مالکان شخصی مشاع]] و [[نظریه خلافت مردم با نظارت مرجعیت|خلافت مردم با نظارت مرجعیت]] پیدا کرده که آنها را ذیل یک کلان نظریه به‌نام دولت انتخابی اسلامی قرار می‌دهد. |
|
| |
|
| | شمس‌الدین پس از اثبات ضرورت تشکیل حکومت در آموزه‌های اسلامی، نوع مطلوب حکومت را نه حکومت ولایی (ولایت فقیه)، بلکه حکومتی با کمترین حد از سلطه و نفوذ می‌داند که آن هم نظریه ولایت امت بر خویش امکان‌پذیر خواهد بود. عناصر اصلی این نظریه عبارتند از: امت (مردم)، امارت (قوه مجریه)، پارلمان و نهاد قضاوت. |
|
| |
|
| ==کتاب‌ها==
| | صدور نظریه ولایت امت از سوی شمس‌الدین بر پایه برخی منابع صورت گرفته که فراتر از منابع سنتی مورد استفاده دیگر فقها است. او علاوه بر منابع سنتی فقه شیعه، قائل به اجتهاد در [[منطقة الفراغ]] بر اساس واقعیت‌های اجتماعی و [[مقاصد الشریعة]] است. |
| ===فارسی===
| |
| # شورا و حقوق شهروندی، علیرضا بستانی و خدیجه جوانی و فرضعلی سالاری، قم، نشر آیین محمود، ۱۳۹۶ش.
| |
| # تحلیل فقهی حقوقی نقش شورا در مدیریت امور عمومی، علی‌اکبر گرجی ازندریانی و محسن ابوالحسنی، تهران، پژواک عدالت، ۱۳۹۵ش.[https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/96/96218179.pdf صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا بخوانید]
| |
| # تحلیل کارکردهای نهاد شورا در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، فیروز اصلانی و علی سهرابلو، تهران، نشر خرسندی، ۱۳۹۵ش.[https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/95/95b10016.pdf صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا بخوانید]
| |
| # جایگاه تشریع، شورا و بیعت در فقه و حقوق اسلامی، محمد جعفری هرندی، تهران، نشر هفتان، ۱۳۹۵ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/95/95a12202.pdf صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا بخوانید]
| |
| # نقش شورا در اسلام، علی‌محمد محمدصلابی، پیرانشهر، نشر آراس، ۱۳۹۵ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/95/95523138.pdf صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا بخوانید]
| |
| # شوری و جایگاه آن در قانون‌گذاری اسلامی، جمیل تبوراک، سنندج، نشر زانست، ۱۳۹۴ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/97/97229216.pdf صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا بخوانید]
| |
| # بررسی مبانی فقهی و حقوقی شورا و مشورت، سید بهرام پناهنده، تهران، نشر خرسندی، ۱۳۹۴ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/94/94512019.pdf صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا بخوانید]
| |
| # جایگاه شورا در معارف اسلامی، محمدصادق غلام‌جمشیدی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، ۱۳۸۹ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/89/89221034.pdf صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا بخوانید]
| |
| # شورا و نقش آن در اصلاح افراد و جوامع از دیدگاه اهل سنت، مصطفی محمد طحان، مترجم جلیل بهرامی،نیا، تهران، نشر احسان، ۱۳۸۸ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/89/89520011.pdf صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا بخوانید]
| |
| # شورا در قرآن و نهج البلاغه، جعفر سبحانی، قم، موسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق (ع)، ۱۳۸۸ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/88/88827611.pdf صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا بخوانید]
| |
| # مشورت و مشاوران در سنت و سیره پیشوایان، سید محمود سامانی، قم، ژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۷ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/87/87526616.pdf صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا بخوانید]
| |
| # شورا در اسلام، محمد حسینی شیرازی، مترجم علی خنیفرزاده، قم، نشر یاس زهرا، ۱۳۸۷ش.
| |
| # شورا سالاری: از خانه تا حکومت، محمد احمدیان، تهران، نشر احسان، ۱۳۸۶ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/86/86619058.pdf صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا بخوانید]
| |
| # مشورت و شورا در قرآن و حدیث، رضا استادی، تهران، نشر قدس، ۱۳۸۶ش.
| |
| # جایگاه شورا در نظام مردم‌سالاری دینی، محمدعلی میرعلی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۸۵ش.
| |
| # جایگاه شورا در حکومت اسلامی، [[کاظم قاضی‌زاده]]، تهران، موسسه چاپ و نشر عروج و موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، ۱۳۸۴ش.
| |
| # شورا و آزادی: بحثی در اندیشه سیاسی آیت‌الله طالقانی، علی شیرخانی، قم، نشر آفتاب سبا، ۱۳۸۱ش.
| |
| # شورا و مسئوولیت، محمدتقی جعفری تبریزی، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۸ش.
| |
|
| |
|
| ===عربی=== | | شمس‌الدین با استفاده از مبانی فقهی و کلامی متعددی ازجمله [[اصل عدم ولایت]] هیچ شخصی بر دیگران، انعطاف احکام مرتبط با امور غیرعبادی، [[تفکیک میان احکام تشریعی و تدبیری]]، عرفی بودن قدرت و [[جایگاه شورا در حکومت|ضرورت شورا]] به مستندسازی نظریه ولایت امت می‌پردازد. |
| # الشورى فريضة اسلامیة، علی محمد الصلابی، القاهرة، موسسة اقرأ للنشر و التوزیع و الترجمة، ۲۰۱۰م.[https://foulabook.com/ar/read/%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%89-%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%B6%D8%A9-%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A%D8%A9-pdf لینک کتاب]
| | ==نظریه‌ای برای جمع میان شریعت و دموکراسی== |
| # الشورى المغيبة - الشورى بين نصوص الوحي ومسارات التاريخ، خالد العسري، القاهرة، دار السلام للطباعة والنشر والتوزيع والترجمة، ۲۰۰۷م.
| | نظریه ولایت امت بر خویش، از نظریات مطرح درباره چگونگی تشکیل دولت در فقه شیعه است که [[محمدمهدی شمس‌الدین]] از فقهای شیعی ساکن لبنان مدعی ابداع آن است.<ref>کدیور، نظریه‌های دولت در فقه شیعه، ص۱۷۱.</ref> او در خلال برخی از آثار خود ازجمله در [[کتاب نظام‌الحکم و الادارة فی الاسلام]] و [[کتاب فی الاجتماع السیاسی الاسلامی]] نکاتی را درباره چگونگی شکل‌گیری دولت در فقه شیعه ارائه داده و پس از آن وعده طرح این نظریه در آینده می‌دهد<ref>شمس‌الدین، نظام الحکم و الادارة فی الاسلام، ص۴۸۲-۴۸۳؛ شمس‌الدین، فی الاجتماعی السیاسی الاسلامی، ص۹۵-۹۷.</ref> و مدعی است که کسی قبل از او چنین نظریه‌ای را مطرح نکرده است.<ref>فیاض، نظریات السلطه فی الفکر السیاسی الشیعی المعاصر، ص۲۷۶.</ref> گفته شده هدف شمس‌الدین از طرح این نظریه، از میان برداشتن جدال همیشگی میان [[مردم‌سالاری|دموکراسی]] و شریعت بود و اینکه قانون شرع باید بتواند خود را با مقتضیات زمان وفق دهد.<ref>طباطبایی‌فر، «مشروطه شیعی؛ نظریه‌ای برای طرح»، ص۱۰۶.</ref> تدوین این نظریه از سوی شمس‌الدین را همچنین پاسخی به درگیری‌های داخلی لبنان دانسته‌اند که او با طرح این نظریه قصد ایجاد آشتی میان طرف‌های درگیر را داشته است.<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۳۵.</ref> |
| # الشورى في الشريعة الإسلامية، حسين بن محمد المهدي، بی‌جا، وزارة الثقافة، ۲۰۰۶م. [https://lib.efatwa.ir/46572/1/0 لینک کتاب]
| |
| # الشورى فى الإسلام، سعد عبدالسلام حبیب، القاهره، المجلس الاعلى للشؤون الاسلامیه، ۱۹۷۶م.
| |
| # الشورى فى الكتاب والسنة وعند علماء المسلمين، محمد بن احمد بن الصالح، ریاض بی نا، ۱۴۲۰ق. [https://noorlib.ir/book/info/77491/ لینک کتاب]
| |
| # الشوري في الإسلام، سید محمد حسینی شیرازی، بیروت، موسسه الوعی الاسلامی، ۱۴۲۵ق. [https://www.ghbook.ir/index.php?name=%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%8A%20%D9%81%D9%8A%20%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85&option=com_dbook&task=readonline&book_id=7749&page=1&chkhashk=18A0AD00E3&Itemid=218&lang=fa&tmpl=component لینک کتاب]
| |
| # معالم الشورى في الاسلام، اسماعيل ابراهيم البدوي، قاهره، دار النهضة العربية للنشر والتوزيع، ۱۹۹۴م.
| |
| # الشوری فی الاسلام، وهبة الزحیلی، اردن، موسسه آل البیت، ۱۹۸۹م. [http://lib.hiis.ir/fa/upload/652.pdf جلد یک] [http://lib.hiis.ir/fa/upload/653.pdf جلد دوم] [http://lib.hiis.ir/fa/upload/654.pdf جلد سوم]
| |
| # حكم الشورى في الاسلام ونتيجتها، محمد عبدالقادر ابوفارس، اردن، دار الفرقان للنشر والتوزيع، ۱۹۸۸م.
| |
|
| |
|
| ==مقاله‌ها==
| | شمس‌الدین در آخرین کتاب تألیفی خود با نام [[ولایة الامة علی نفسها]]، همانطور که در نوشته‌های گذشته خود وعده طرح نظریه ولایت امت را در کتابی مستقل داده بود، به پی‌ریزی این نظریه می‌پردازد. این کتاب سال‌ها پس از مرگ او در سال ۲۰۱۹م منتشر شد.<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۴۲.</ref> او در این نظریه با رهیافتی فقهی در پی اثبات ولایت سیاسی امت بر خویش در مقابل [[نظریه ولایت فقیه]] بوده است.<ref>شمس‌الدین، لبنان الکیان و المعنی، ص۱۵۰؛ مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۴۱ و ۹۵.</ref> ارائه نظریه ولایت امت را حاصل تحول اندیشه شمس‌الدین از مخالفت کامل با دموکراسی در ویرایش اول کتاب نظام الحکم و الادارة تا به رسمیت کامل شناختن دموکراسی بر مبنای شورا در کتاب ولایة الامة علی نفسها دانسته‌اند.<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۴۳-۵۷.</ref> این تحول اساسی در اندیشه شمس‌الدین را حاصل زیست در دو فضای فکری و فرهنگی متفاوت در دو کشور عراق و لبنان<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۶۱-۷۰.</ref> و همچنین تحت تأثیر [[تنبیه الامة و تنزیه الملة (کتاب)|کتاب تنبیه الامه]] اثر [[محمدحسین غروی نائینی|میرزای نائینی]]<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۵۸-۶۰.</ref> و بازخوانی عهدنامه مدینه می‌دانند.<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۷۰-۷۱.</ref> |
| # اعتبار شورا در فتوا و حکم، [[سید جواد ورعی]]، [[فصلنامه علوم سیاسی]]، شماره ۹۲، ۱۳۹۹ش. [http://psq.bou.ac.ir/article_69810_805f643467d1498c13aa8e8834bd5e57.pdf لینک مقاله]
| |
| # تحلیل رویکرد علامه فضل الله به «شورا با تاکید بر آیه ۱۵۹ سوره آل عمران»، مرضیه محصص، فصلنامه حسنا، شماره شماره ۲۴، ۱۳۹۹ش. [http://esteshragh.isca.ac.ir/fa/Article/Detail/24044 لینک مقاله]
| |
| # تحلیلی بر بایسته‌های تصمیم‌گیری مشورتی براساس آموزه‌های اسلامی، فائزه عظیم‌زاده اردبیلی و منا افضلی قادی، فصلنامه مدیریت اسلامی، دوره ۲۸، شماره ۲، ۱۳۹۹ش. [https://im.ihu.ac.ir/article_205352_e1fea51045701e6a9dff8735e09be854.pdf لینک مقاله]
| |
| # بررسـی مقایسـه‌ای جـایگاه مشـورت در نظریـّه‌هـای مـردم سـالاری دینـی و دمـوکراسـی مشـورتـی، علی شیرازی، فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی، شماره ۳۰، ۱۳۹۸ش. [http://www.roir.ir/article_104611_3cba2e1bfd93b1521a1916f08ec90cc8.pdf لینک مقاله]
| |
| # جایگاه شورا در حکومت اسلامی از دیدگاه محمد رشیدرضا و سیدمحمود طالقانی، یوسف خان‌محمدی و سید نادرجعفری، فصلنامه سیاست متعالیه، شماره ۲۲، ۱۳۹۷ش. [http://sm.psas.ir/article_33548_16732a8d40b79267e6e6691162dc8c71.pdf لینک مقاله]
| |
| # اهمیت و جایگاه شورا درنظام اسلامی، علی حیدری، سایت وسائل، تاریخ درج ۹ خرداد ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید ۱ دی ماه ۱۴۰۱ش. [http://vasael.ir/fa/news/8539/ لینک مقاله]
| |
| # کارکرد اجرائی نهاد شورا در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، فیروز اصلانی و علی سهرابلو، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره ۵۰، شماره ۲، ۱۳۹۶ش. [https://jjfil.ut.ac.ir/article_65680_6f7fa0eab9cda91d5e00e1a85dfa7926.pdf لینک مقاله]
| |
| # جایگاه عقل جمعی در اعمال ولایت، سید احمد حبیب‌نژاد، علی‌اکبر عبدالاحدی مقدم، فصلنامه فقه حکومتی، شماره ۱، ۱۳۹۵ش. [http://fh.smhi.ir/article_82310_9ab831f7ddabf5df93fdac3fc5e9dc9b.pdf لینک مقاله]
| |
| #نظام سیاسی مطلوب و نامطلوب در قرآن بر اساس تفسیر سید ابوالفضل زنجانی(۱۲۷۹ـ۱۳۷۱ش)، یوسف خان‌محمدی، فصلنامه علوم سیاسی، شمار ه۹۴، ۱۳۹۵ش. [http://psq.bou.ac.ir/article_20359_2dce540728fc5e3d6e2bd39515aacc38.pdf لینک مقاله]
| |
| #مقایسه روش اجماع و شورا با نص در خلافت اسلامی، رحیم امرایی و قاسم پورحسن،فصلنامه جستارهای سیاسی معاصر، شماره ۲۲، ۱۳۹۵ش. [https://politicalstudy.ihcs.ac.ir/article_2394_8a24e6df30fdaad306f1a4a9b883b440.pdf لینک مقاله]
| |
| #نقش شورا در مدیریت امور عمومی؛ تصمیم گیر یا تصمیم ساز، علی‌اکبر گرجی‌ازندریانی و محسن ابوالحسنی، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره ۱۳، ۱۳۹۵ش. [http://mag.shora-rc.ir/article_90_ff1a2a6139d00bd177ca54216a9a39eb.pdf لینک مقاله]
| |
| # ادله عقلایی لزوم مشورت در حکومت اسلامی با رویکردی بر سیره امام خمینی (س)، محمدجواد ارسطا و حسین شیخ الملوک، فصلنامه پژوهشنامه متین، شماره ۷۳، ۱۳۹۵ش. [http://matin.ri-khomeini.ac.ir/article_48107_80e1679a6f5d8eeadfb7725f3dda4ef5.pdf لینک مقاله]
| |
| # بررسی و تحلیل مشروعیّت نمایندگی مجلس با توجه به جایگاه آن در ساختار نظام مردم سالار دینی، محمدجعفر صادق‌پور و سید احمد میرحسینی، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره ۴۹، شماره ۱، ۱۳۹۵ش. [https://jjfil.ut.ac.ir/article_60147_d694c5dc07edef06dd39c72a7abe79df.pdf لینک مقاله]
| |
| # مفهوم شورا در تجربه ایرانی منصور میراحمدی، فصلنامه سپهر سیاست، شماره ۴، ۱۳۹۴ش. [https://se.qom.iau.ir/article_541009_d399e88fd41bbab0ddcba16ddfec420c.pdf لینک مقاله]
| |
| # کارکردهای نهاد شورا در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، فیروز اصلانی و علی سهرابلو، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران، دوره ۴۵، شماره ۳، ۱۳۹۴ش. [https://jplsq.ut.ac.ir/article_55795_8e664f65a208504e399118be39d318db.pdf لینک مقاله]
| |
| # شورا و دموکراسی در اندیشه سیاسی معاصر شیعه، مجتبی عطارزاده و مهدی راستی، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، شماره ۲۷، ۱۳۹۳ش. [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1197181/ لینک مقاله]
| |
| # مسئولیت‌های دولت مردم سالار درباره مشارکت سیاسی مردم از منظر قرآن، محمود شفیعی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۹۳، ۱۳۹۳ش. [http://psq.bou.ac.ir/article_14098_81b9f93c1dff3abf73fca926420228bb.pdf لینک مقاله]
| |
| # مبانی مشورت در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره)؛ با تاکید بر قرآن کریم و سیره معصومین (ع)، زاهد غفاری هشجین و قدسی علیزاده سیلاب، فصلنامه مجلس و راهبرد، شماره ۶۹، ۱۳۹۳ش. [https://quran.isca.ac.ir/fa/Article/Detail/15225/ لینک مقاله]
| |
| # بررسی و تبیین اهمیت و جایگاه شورا در نظام سیاسی اسلام، زهرا قاسمی و محمدحسین بهزادی و محمدکاظم کاوه پیشقدم، فصلنامه راهبرد توسعه، شماره ۳۷، ۱۳۹۳ش. [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1048187 لینک مقاله]
| |
| # شورا در اسلام و جایگاه مردم در نظام جمهوری اسلامی ایران، سید حسن قاضوی، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، شماره ۵، ۱۳۹۲ش. [http://www.roir.ir/article_63410_2b5c2b096c01faa0ee591d3979b4d2a2.pdf لینک مقاله]
| |
| # تقابل دو نظریه شورا و دموکراسی با امامت، محمد خادمی، دوفصلنامه امامت‌پژوهی، شماره ۷، ۱۳۹۱ش. [http://jep.emamat.ir/article_59988_1247486388902fe20628ddcfdf215706.pdf لینک مقاله]
| |
| # مبانی مشورت در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره)؛ با تأکید بر قرآن کریم و سیره معصومین (ع)، زاهد غفاری هشجین و قدسی علیزاده، فصلنامه مجلس و راهبرد، شماره ۶۹، ۱۳۹۱ش. [https://nashr.majles.ir/article_53_d552488874a9c0f8618458e3b9da7d1c.pdf لینک مقاله]
| |
| # قاعده شورا و مشروعیت حاکم اسلامی از دیدگاه فریقین، عبدالرحیم اخلاقی، فصلنامه مطالعات فقه امامیه، دوره ۹۳، شماره ۲، ۱۳۹۰ش.[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/889483 لینک مقاله]
| |
| # جایگاه و ابعاد مشورت در سیرة عملی امام خمینی(ره)، زاهد غفاری هشجین و قدسی علیزاده، فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی، شماره ۱، ۱۳۹۰ش. [https://rjir.basu.ac.ir/article_6_d1d98aa7ab27d807a8e64aded5dc85f1.pdf لینک مقاله]
| |
| # اصول و مبانی شورا از منظر امام علی (ع)، علیرضا میرزامحمد، دوفصلنامه پژوهشنامه علوی، شماره ۲، ۱۳۸۹ش. [https://alavi.ihcs.ac.ir/article_306_e6cdfda2f56676593be59d13b3777133.pdf لینک مقاله]
| |
| # جایگاه شورا در انتخاب حاکم اسلامی، محسن اراکی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۵۲، ۱۳۸۸ش. [http://ensani.ir/file/download/article/20120419191214-8036-2.pdf لینک مقاله]
| |
| # توفیق محمد الشاوی و نظریه عمومی شوری در اسلام، داوود فیرحی، فصلنامه سیاست، دوره ۳۹، شماره ۱، ۱۳۸۸ش. [https://jpq.ut.ac.ir/article_20149_a4663d6cd5147f5562539780da5f998c.pdf لینک مقاله]
| |
| # قلمرو شورا در منابع اسلامی، محمدرضا مصطفی‌پو‌ر، ماهنامه پاسدار اسلام، شماره ۳۰۵، ۱۳۸۶ش. [http://ensani.ir/fa/article/138943 لینک مقاله]
| |
| # ویژگی‌های مدیریتی پیامبر اعظم(ص) (اصل شوراء و هم‌اندیشی)، جعفر تابان، دوفصلنامه انسان‌پژوهی دینی، شماره ۹، ۱۳۸۵ش. [http://raj.smc.ac.ir/article_27055_f107769629d82b21062e20472bedd90c.pdf لینک مقاله]
| |
| # شورا؛ بین نص و تجربه تاریخی، رضوان السید و مجید مرادی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۳۶، ۱۳۸۵. [http://psq.bou.ac.ir/article_11877_8afb4ef0dce848af32445dcc63559590.pdf لینک مقاله]
| |
| # جایگاه مردم در حکومت نبوی، جایگاه مردم در حکومت نبوی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۴۲، ۱۳۸۵ش. [http://ensani.ir/fa/article/81610 لینک مقاله]
| |
| # مشورت حق مردم و وظيفه حكومت، سید جواد ورعی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۲۲، ۱۳۸۰ش. [http://majlesekhobregan.ir/fa/Magazine/View/1/23/541/مشورت-حق-مردم-و-وظيفه-حكومت لینک مقاله]
| |
| # شورا و دموکراسی در اندیشه اسلامی معاصر، حیدر ابراهیم علی، مترجم مجید مرادی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۸، ۱۳۷۹ش. [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/207772 لینک مقاله]
| |
| # جایگاه شورا در نظام سیاسی اسلام، محمد بن عبدالجبارالعتبی، مترجم حسن قدوسی، ماهنامه معرفت، شماره ۳۶، ۱۳۷۹ش. [http://ensani.ir/fa/article/66564 لینک مقاله]
| |
| # تأملی در فقه شورا و مشورت، سید علی میرموسوی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۴، ۱۳۷۸ش. [http://psq.bou.ac.ir/article_8611_ab6d3896ff13bc8fcf84338091d7040a.pdf لینک مقاله]
| |
| # نگاهی فقهی به مبانی شورا، محمدجواد ارسطا، فصلنامه علوم سیاسی، شماره۴، ۱۳۷۸ش. [http://psq.bou.ac.ir/article_7574_d59432e05794cc8f666b8c1f30be76f5.pdf لینک مقاله]
| |
| # نقش شورا در حکومت اسلامی، کاظم قاضی‌زاده، کیهان اندیشه، شماره ۶۱، ۱۳۷۴ش. [http://ensani.ir/fa/article/105428 لینک مقاله]
| |
|
| |
|
| === عربی ===
| | به‌باور [[مجید مرادی]] نویسنده [[کتاب اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین]]، نظریه ولایت امت بر خویش، نظریه‌ای تأسیسی و گسسته از دیگر نظریات سیاسی در اندیشه اسلامی است که ساختاری کاملا دموکراتیک دارد<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۱۱۷.</ref> و در پی به رسمیت شناختن حقوق کامل برای شهروندان تابع یک دولت، بدون در نظر گرفتن تمایزات مذهبی، قومی و نژادی است. به‌گفته او این نظریه ظرفیت بالایی برای [[مردم‌سالاری دینی]] فراهم می‌آورد؛ زیرا نه عنصر مردم را نادیده می‌گیرد و نه عنصر دین را و با اینکه ولایت را از آن امت می‌داند، نوعی نظارت را در در قالب [[ولایت قضائی]] برای فقیه محفوظ می‌شمارد.<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۱۴.</ref> او همچنین معتقد است در اندیشه شمس‌الدین دولت دموکراتیک، دولت مطلوب اسلامی است؛ اگرچه او نام دموکراتیک بر آن نمی‌گذارد و از اصطلاحی برآمده از نصی یعنی ولایت استفاده می‌کند تا نظریه‌اش را در حمایت آن قرار دهد.<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۹۶.</ref> |
|
| |
|
| # المجالس النيابية في الفكر الإسلامي والنظم المعاصرة، علي شيخون، مندرج در سایت العهد المصری للدارسات، تاریخ درج ۱۶ نوامبر ۲۰۲۲، تاریخ بازدید ۲۰ دی ۱۴۰۱ش. [https://eipss-eg.org/wp-content/uploads/2022/11/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%A7%D9%84%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%8A%D8%A7%D8%A8%D9%8A%D8%A9-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%83%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A-%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A9.pdf لینک مقاله]
| | === نظریه‌های رقیب و همسو === |
| # حجية الشوري، نجاة عبدالرحيم إبراهيم محمد، مجلة القلزم للدراسات الإسلامية (السودان)، شماره ۲، ۲۰۲۱م. [https://kassalauni.edu.sd/nw/wp-content/uploads/2021/06/The-islamic-all2-1.pdf لینک مقاله]
| | نظریه ولایت امت بر خویش تفاوت‌ها و شبا‌هت‌هایی با دیگر نظریه‌های مرتبط با دولت در فقه شیعه دارد. این نظریه بر مبنای رویکردی ایجابی در اصل تأسیس دولت و نظام سیاسی در عصر غیبت استوار است؛ به‌همین‌دلیل با نظریه‌های ولایت فقیه در این جنبه که «اقامه دولت در عصر غیبت ضروری است»، اشتراک پیدا می‌کند و در مقابل [[نظریه‌های مشروطه شیعی]] قرار می‌گیرد که تشکیل هرگونه دولتی را در عصر غیبت، جور و غصب می‌دانند.<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۱۱۷.</ref> از طرف دیگر، عدم لحاظ حق ویژه برای فقها در حکومت، باعث افتراق آن از نظریه‌های ولایت فقیه می‌شود و آن را به نظریه‌های انتخابی مانند [[نظریه وکالت مالکان شخصی مشاع|وکالت مالکان شخصی مشاع]]، [[نظریه دولت انتخابی اسلامی|دولت انتخابی اسلامی]] و [[نظریه خلافت مردم با نظارت مرجعیت|خلافت مردم با نظارت مرجعیت]] نزدیک می‌کند.<ref>کدیور، نظریه‌های دولت در فقه شیعه، ص۱۵۹؛ کمالی اردکانی و کدیور، «مردم سالاری در آرای شیخ محمدمهدی شمس‌الدین و دکتر مهدی حائری یزدی و ...»، ص ۶۲-۶۳؛ مرندی، «سه نظریه در مبنای مشروعیت دولت ...»، ص۱۶-۱۹.</ref> |
| # مبدأ الشورى في الفقه السياسي لابن عاشور: دراسة فقهية مقارنة، عبد الحميد ظفر الحسن، مجلة الجامعة الشارفة للعلوم الشرعية و الدراسات الاسلامية، مجلد ۱۶، شماره ۱، ۱۴۴۰ق. [https://www.sharjah.ac.ae/en/Research/spu/Journalsharia/Documents/V16/Issue%201/17.pdf لینک مقاله]
| |
| # أهل الحل والعقد بين الأصالة والمعاصرة، عادل إبراهيم عبدالله المحروق، مجلة العلوم الشرعية (لیبی)، شماره ۵، ۲۰۱۸م.[http://www.asmarya.edu.ly/journal/wp-content/uploads/2019/07/عادل-المحروق.pdf لینک مقاله]
| |
| # اختيار رئيس الدولة بين الشورى والمشاورة، علي غنام، مجلة الحقوق والعلوم السياسية (الجزایر)، شماره ۸، ۲۰۱۷م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/76/4/2/42469 لینک مقاله]
| |
| # (دور الأمة في الدولة الإسلامية) في فكر الشهيد الصدر، جعفر عبد الرزاق، مندرج در سایت مرکز الابحاث و الدرسات التخصصیة للشهید الصدر، تاریخ بازدید ۱۳ دی ۱۴۰۱ش.[https://mbsadr.ir/ar/2021/08/11/دور-الأمة-في-الدولة-الإسلامية-في-فكر-ا-2/ لینک مقاله]
| |
| # الشوری و دورها فی الدولة الاسلامیة، کاظم قاضی‌زاده، مجلة التوحید (ایران)، شماره ۸۲، ۱۴۱۷ق.[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/839/54/text لینک مقاله]
| |
| # الشورى والديمقراطية في الفكر الإسلامي المعاصر، خليفة بوزازي، مجلة المعیار (الجزایر)، شماره ۱۶، ۲۰۱۶م. [https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/317/7/2/58494 لینک مقاله]
| |
| # مبدأ إلزامية الشورى وآثاره الدستورية في المجال السياسي والتشريعي، عبد الرحمن رداد، مجلة الإحياء، شماره ۱۷-۱۸، ۲۰۱۵م. [https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/92/15/1/10455 لینک مقاله]
| |
| # الاستشارة في الفكر الإسلامي والإدارة العامة: الوظائف والأبعاد، محمد جبري، مجلة البحوث العلمية والدراسات الإسلامية (الجزایر)، مجلد ۸، شماره ۱، ۲۰۱۶م. [https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/264/8/1/71824 لینک مقاله]
| |
| # قراءة مقارنية في مفهومي الشورى و الديمقراطية .المنطلقات و المواقف، حنان بالشاوش، مجلة الفكر المتوسطي (الجزایر)، شماره ۱۰، ۲۰۱۵م. [https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/185/5/2/61307 تغییر متن]
| |
| # الشورى بين الالتزام الإداري و اليقين الإيماني، زكية عقري، مجلة علوم الإنسان والمجتمع (الجزایر)، شماره ۱۵، ۲۰۱۵م. [https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/116/4/2/49905 لینک مقاله]
| |
| # مبدأ الشورى في نظام الحكم الإسلامي بين الفقه والعمل، رحيمة بن حمو، مجلة المعیار (الجزایر)، شماره ۱۲، ۲۰۱۰م. [https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/90/12/24/21198 لینک مقاله]
| |
| # الشورى ودعائم الحكم في الدولة الإسلامية، نعيم إبراهيم الظاهر، مجلة هدي الإسلام، مجلد ۵۴، شماره ۶، ۲۰۱۰م.
| |
| # الشورى وأحكامها في نظام الحكم الإسلامي، خالد محمد جاسم، مجلة كلية التربية الاساسیة (العراق)، شماره ۶۶، ۲۰۱۰م. [https://www.iasj.net/iasj/download/74f6913c88ebe8fc لینک مقاله]
| |
| # الشوري في الاسلام، فيروز عثمان صالح، مجلة دراسات دعوية (سودان)، شماره ۱۷، ۲۰۰۹م. [http://dspace.iua.edu.sd/bitstream/123456789/267/1/الشورى%20في%20الإسلام.pdf لینک مقاله]
| |
| # محاسن الشورى وإشكالية لزومها في النظام السياسي الإسلامي، عبد الكريم حامدي، مجلة البحوث والدراسات (الجزایر)، شماره ۴، ۲۰۰۷م. [https://www.asjp.cerist.dz/en/article/25589 لینک مقاله]
| |
| # الشورى والمؤسسات التشريعية الحديثة، أحمد علي الإمام، مندرج در سایت المجلس الاروبی للافتا‌ء و البحوث، ۲۰۰۶م، تاریخ بازدید ۲۰ دی ۱۴۰۱ش. [https://www.e-cfr.org/blog/2014/01/31/%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%89-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D8%B9%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF%D9%8A%D8%AB%D8%A9/ لینک مقاله]
| |
| # الشورى في الاسلام، ابراهيم فاضل الدبو، مجلة الهداية (بحرین)، مجلد ۲۷، شماره ۳۱۳، ۲۰۰۴م.
| |
| #وجوب الشوري في الحكم الإسلامي، محمود محمدحسن، مجلة البحوث القانونية والاقتصادية (مصر)، شماره ۲۲، ۱۹۹۷م.
| |
| #وجوب الشوري في الحكم الإسلامي، محمود محمد حسن، مجلة البحوث القانونية والاقتصادية، جامعة المنصورة، كلية الحقوق (مصر)، شماره ۲۲، ۱۹۹۷م.
| |
| #الشورى في الإسلام، محمد صالح محيي الدين محمد، مجلة إتحاد الجامعات العربية لدراسات وبحوث الشريعة الاسلامية (مصر)، مجلد ۱، شماره ۲، ۱۹۹۴م.
| |
|
| |
|
| ==پایان‌نامه‌ها== | | == تبیین نظریه == |
| # نقش شورا در ساختار نظام اجتماعی اسلام از منظر قرآن و روایات فریقین، محمدعامل عزیزی، جامعه المصطفی العالمیه، واحد گرگان، ۱۴۰۰ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/c4ab3152d0540247e57ce4f533e57d75 صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج]
| | شمس‌الدین در نظریه ولایت امت در پی پاسخ به این پرسش اساسی است که آیا رهبری جامعه اسلامی و قدرت سیاسی در آن باید در دست یک شخص (پیامبر(ص)، امام(ع) یا فقیه) باشد و مردم تنها ابزاری در اختیار رهبری هستند؟ یا اینکه همه امت اسلامی در شکل‌دهی به قدرت سیاسی و رهبری جامعه نقش دارند؟<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۴۱-۴۲.</ref> |
| # تحلیل مبانی فقهی شورا از منظر فقهای شیعه و شافعی، حسین بروغنی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه حکیم سبزواری، ۱۳۹۹ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/db6d0d3626897874bf874f4ccbe9b09c صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج]
| |
| # تحلیل فقهی حقوقی ماهیت شورا در جمهوری اسلامی ایران، علی سهرابلو، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ۱۳۹۴ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/679fc88b70690e7369fd0516c7217279 صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج]
| |
| # میزان سازگاری ولایت فقه با مردم‌سالاری دینی با تاکید بر شورا و شوراکراسی، حسین میر، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۳ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/d49e7f5b8dba6e0b09850dca2d41cd5c صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج]
| |
| # مطالعه تطبیقی اندیشه‌های آیت‌الله طالقانی و شهید بهشتی در ارتباط با شورا و نقش آن در اداره مملکت، سارا بهبهانی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۰ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/b43c29866fccf17aca7069a089048fc9 صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج]
| |
| # نقش شورا در ساختار نظام سیاسی اسلام به روایت شیعه، محبوب ضیائی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۸۴ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/5352170e3964fafa25495c47e2cc9410 صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج]
| |
| # نظریه شورا در اندیشه سیاسی معاصر شیعه، مهدی قانعی اردکانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه باقرالعلوم، ۱۳۸۲ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/6f5f56f6e8562f400fd7762112f964c0 صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج]
| |
| # شورا در اسلام از دیدگاه کتاب و سنت، احسان تاریمرادی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات، دانشگاه فرودسی مشهد، ۱۳۷۴ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/e2422d967fb833462b21543a86e5a6cf صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج]
| |
|
| |
|
| === عربی ===
| | شمس‌الدین قبل از پاسخ به این پرسش، ابتدا از ضرورت و وجوب تشکیل حکومت در آموزه‌های اسلامی سخن گفته است. به باور او مسئله حکومت نه بخشی از شریعت اسلامی، بلکه نتیجه آن است<ref>شمس‌الدین، فی الاجتماع السیاسی الاسلامی، ص۷۴.</ref> و ادله متعدد عقلی و نقلی برای این مدعا ذکر می‌کند.<ref>شمس‌الدین، نظام الحکم الادارة فی الاسلام، ص۲۳۷-۲۴۳؛ مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ۸۹-۹۴.</ref> او پس از اثبات وجوب تشکیل حکومت از منظر آموزه‌های اسلامی، به بیان الگوی دولت مطلوب می‌پردازد. به نظر او با توجه به اینکه در اسلام، کمترین حد از سلطه و قدرت بر مردم مورد پذیرش قرار گرفته است، باید به تشکیل دولتی حداقلی اکتفا کرد که وظیفه آن فقط حفظ نظام عمومی جامعه است و حق تجسس در زندگی خصوصی مردم را ندارد.<ref>شمس‌الدین، حوار حول الشوری و الدیمقراطیة، ص۲۳.</ref> به نظر شمس‌الدین تشکیل چنین دولتی در نظریه ولایت امت بر خویش امکان‌پذیر خواهد بود.<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۹۵.</ref> |
| # الشوري و الديمقراطية اوجه الاختلاف و الاتفاق، صالح علی مقبل الحاج، رساله دکتری، كلية الدراسات العليا، قسم الدراسات الاسلامية، جامعة النيلين (سودان)، ۲۰۱۸م. [http://repository.neelain.edu.sd:8080/jspui/bitstream/123456789/12465/1/%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AD%D8%AB%20%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%A7%D9%85%D9%84.pdf لینک رساله]
| |
| # إشراك المرأة في المؤسسة الشورية: دراسة مقارنة بين الفقه والقانون، وصاف حامد محمد العليمات، کارشناسی ارشد، کلیه الشریعه، جامعة آل البیت (اردن)، ۲۰۱۷م.
| |
| # الشورى والآلیات المعاصرة لتنفیذها، سندس جمال رفیق شیخ علي، کارشناسی ارشد، كلیة الدراسات العلیا، جامعة النجاح في نابلس فلسطین، ۲۰۱۵م. [https://scholar.najah.edu/sites/default/files/Sondos%20Jamal%20Rafiq%20Sheikhali.pdf لینک پایان‌نامه]
| |
| # الشورى والديمقراطية في الفكر السياسي العربي الإسلامي المعاصر (۱۹۰۸ - ۲۰۱۳)، محمد عمر أحمد أبوعنزة، رساله دکتری، كلية الدراسات العليا، جامعة العلوم الإسلامية العالمية (اردن)، ۲۰۱۴م.
| |
| # التنوع فى المجتمعات الإسلامية المعاصرة ودور الشورى فى إدارته دراسة مقارنة، عبدالمحمود أبو إبراهيم، جامعة أم درمان الاسلامية (سودان)، كلية الشريعة والقانون، ۲۰۱۳م.
| |
| # الشوری فقیهاً فی الحکومه الاسلامیه، رعد کاظم العامری، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۸۴ش.
| |
| # الشورى في الاسلام، اهلها ومدى الزامها، الطیب جدیدی، کارشناسی ارشد، جامعة الجزائر، المعهد الوطني العالي لأصول الدين، ۱۴۱۱ق.[https://down.ketabpedia.com/files/bkb/bkb-fi03414-ketabpedia.com.pdf لینک پایان‌نامه]
| |
| # نظام الحكم في الاسلام بين الشورى والديمقراطية دراسة مقارنه بما عليه العمل في السودان، ضوالبيت محمد ادم عصام، کارشناسی ارشد، کلیه الدراسات العلیا، قسم الشریعة و القانون، جامعة الغرب کردفان، ۲۰۰۷م. [http://41.67.53.102/bitstream/handle/123456789/2461/%d9%86%d8%b8%d8%a7%d9%85%20%d8%a7%d9%84%d8%ad%d9%83%d9%85%20%d9%81%d9%8a%20%d8%a7%d9%84%d8%a5%d8%b3%d9%84%d8%a7%d9%85%20%d8%a8%d9%8a%d9%86%20%d8%a7%d9%84%d8%b4%d9%88%d8%b1%d9%89%20%d9%88%20%d8%a7%d9%84%d8%af%d9%8a%d9%85%d9%82%d8%b1%d8%a7%d8%b7%d9%8a%d8%a9.pdf?sequence=1&isAllowed=y لینک پایان‌نامه]
| |
| # مبدأ الشوري في الإسلام، علی مانیطه، رساله دکتری، الکلیه المعهد الأعلى لأصول الدين، جامعة الزيتونة (تونس)، ۱۴۰۷ق.
| |
| # الشورى وتطبيقاتها المعاصرة: دراسة فقهية مقارنة بنظام الشوري السعودي، عبدالله صالح الشمراني، کارشناسی ارشد، کلیه عمادة الدراسات العليا، جامعة مؤتة (اردن)، ۲۰۰۵م.
| |
| # المجالس النيابية وعلاقتها بالشورى في الإسلام، راشد عبدالرحمن أحمد محمد العسيري، کارشناسی ارشد، كلية الدراسات العليا، الجامعة الاردنية، ۲۰۰۵م.
| |
| # أهل الشورى و أهل البيعة في الإسلام مع المقارنة بالنظام الديمقراطي، محمد إبراهیم محمد إبراهیم، کارشناسی ارشد، معهد الدراسات الاسلامية، جامعة الازهر، ۱۹۹۰م.
| |
| # الشورى في الإسلام، صالح بن عبدالعزيز بن عبدالله العامر، کارشناسی ارشد، الکلیة المعهد العالي للقضاء، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، ۱۹۸۰م.
| |
| # الشورى بين الإسلام وواقع المسلمين المعاصر، نورالحسن فدا، کارشناسی ارشد، المعهد العالي للدعوة الإسلامية، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، ۱۹۸۰م.
| |
|
| |
|
| ==سایر منابع== | | === عناصر نظریه === |
| # جایگاه رأی‌گیری و مشورت حکومت با مردم از منظر قرآن/ آیا پیامبر(ص) با مردم مشورت می‌کرد؟، مصاحبه با مرتضی ادیب یزدی، مندرج در سایت تسنیم، تاریخ درج ۸ خرداد ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید ۴ دی ۱۴۰۱ش. [https://www.tasnimnews.com/fa/news/1400/03/08/2510977/ لینک مصاحبه]
| | نظریه ولایت امت بر خویش بر عناصر و نهادهایی استوار است که آن را از دیگر نظریه متمایز می‌کند. عناصر اصلی این نظریه طبق آنچه که در کتاب اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین آمده است، عبارتند از: امت، امارت، قضا و پارلمان.<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۱۱۷.</ref> |
| # نظریه شورا در اندیشه سیاسی شیعه، عباس عمادی، یادداشت علمی در سایت پژوهه، تاریخ درج ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید ۱۱ دی ۱۴۰۱ش. [http://pajoohe.ir/نظریه-شورا-در-اندیشه-سیاسی-شیعه__a-46062.aspx لینک یادداشت]
| | |
| # جایگاه مشورت در اندیشه امام خمینی، کاظم قاضی‌زاده، یادداشت در پرتال امام خمینی، تاریخ درج۳۰ شهریور ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید ۵ دی ۱۴۰۱ش. [http://www.imam-khomeini.ir/fa/c75_20929/ لینک یادداشت]
| | * '''امت''' |
| | |
| | مهمترین عنصر نظریه ولایت امت، مفهوم امت است. به باور شمس‌الدین در زمان غیبت، ولایت امام مستقیما به امت منتقل می‌شود و واجبات کفایی در حوزه سیاست و حکومت تنها متوجه امت است که در صورت امتثال مأجور و در صورت اهمال مقصر خواهند بود.<ref>شمس‌الدین، فی الاجتماع السیاسی، ص۱۶۹-۱۷۱ و ۲۰۳.</ref> او با استناد به [[پیمان‌نامه مدینه]] که از مجموعه مسلمانان و یهودیان به عنوان امت نام برده، منظور از واژه امت را تمام شهروندان یک کشور بدون تفکیک دین، نژاد و ... می‌داند.<ref>شمس‌الدین، فی الاجتماع السیاسی، ص۲۶۴-۲۶۵.</ref> |
| | |
| | * '''نهاد امارت''' |
| | |
| | نهاد امارت یا همان قوه مجریه از نهادهای اساسی در نظریه ولایت امت است. شمس‌الدین با تفکیک میان دو واژه حکم و امارت، حکم را به‌معنای قانون و امارت را به‌معنای نهاد اجرایی جامعه می‌داند.<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۱۲۱.</ref> به باور او مردم وظیفه اطاعت از رئیس اجرایی جامعه را دارند ولی اختیارات حاکم نیز در کنترل شورا یا نهاد برآمده از آن است.<ref>شمس‌الدین، فی الاجتماع السیاسی، ص۱۴۰-۱۴۱.</ref> |
| | |
| | * '''نهاد قضاوت''' |
| | |
| | پیوند عمیق قضاوت با شریعت در فقه اسلامی و لزوم تطبیق قضا با محتوای عقیدتی بر اساس [[آیه ۴۹ سوره مائده]] باعث شده که شمس‌الدین وظیفه نهاد قضاوت را بر عهده فقیه جامع‌الشرایط بداند؛ ولی تعیین فقیهی که باید این منصب را عهده‌دار شود را باز بر اساس [[آیه ۵۸ سوره نساء]] که از مؤمنان می‌خواهد امانت را به اهلش واگذار کنند، از شئون مردم می‌داند. به‌گفته او مردم از طریق نظام انتخاباتی متناسب این کار را انجام خواهند دارد.<ref>شمس‌الدین، فی الاجتماع السیاسی، ص۱۰۷-۱۱۱.</ref> |
| | |
| | * '''پارلمان''' |
| | |
| | در اندیشه شمس‌الدین [[جایگاه شورا در حکومت|شورا]] جایگاه ویژه‌ای دارد و بر همین اساس نظام حکومتی اسلامی در عصر غیبت به نظر او شبیه [[نظام پارلمانی]] ریاستی است که مجلس شورا از ارکان آن خواهد بود.<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۱۲۶.</ref> نمایندگان مجلس در اندیشه شمس‌الدین دارای قدرت تشریع و [[قانون‌گذاری عرفی|قانون‌گذاری]] در منطقة الفراغ هستند که مربوط به مسائل روابط میان انسان‌ها با یکدیگر و اقدامات تنظیمی در جامعه است.<ref>شمس‌الدین، الاجتهاد و التجدید فی الفقه الاسلامی، ص۱۱۶.</ref> |
| | === منابع نظریه === |
| | صدور نظریه ولایت امت از سوی شمس‌الدین بر پایه برخی از منابع صورت گرفته که فراتر از منابع فقه سنتیِ (کتاب، سنت، عقل و اجماع) مورد استفاده دیگر فقها به‌ویژه در حوزه نظریه‌پردازی درباره حکمرانی سیاسی و دولت است.<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۷۳-۷۴.</ref> |
| | |
| | * '''اجتهاد در منطقة الفراغ''' |
| | |
| | مهمترین منبع مورد استفاده شمس‌الدین برای نظریه‌پردازی درباره شکل حکومت، اجتهاد در منطقة الفراغ تشریعی است که با بهره‌گیری از [[منطقة الفراغ|نظریه منطقة الفراغ]] اثر استادش [[محمدباقر صدر]] به این کار می‌پردازد.<ref>صدر، اقتصاد ما، ج۲، ص۴۱-۴۳</ref> او با گسترش نظریه منطقة الفراغ به همه حوزه‌های زندگی اجتماعی، سازوکاری فقهی برای نظریه‌پردازی درباره چگونگی رهبری جامعه ارائه می‌دهد.<ref>شمس‌الدین، الاجتهاد و التقلید، ص۱۰۸-۱۱۳.</ref> شمس‌الدین در ابتدا با تقسیم احکام شریعت به دو بخش ثابت و متغیر، احکام ثابت الهی را متعلق به نظام عبادات، نظام خانواده، مسائل جنسی و برخی از احکام معاملات می‌داند و معتقد است برای غیر از موارد یاد شده از جمله مسائل مرتبط با نظام سیاسی و دولت احکام ثابتی در شریعت وجود ندارد؛<ref>کدیور، نظریه‌های دولت در فقه شیعه، صفحه ۱۷۱.</ref> بنابراین آنچه مربوط به نظام سیاسی و دولت است اعم از روابط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و روابط خارجی، احکام متغیر و زمان‌مندی هستند که اگرچه در فقه ذیل عنوان تبریرات مورد بحث قرار می‌گیرند؛ ولی داخل احکام ثابت شرعی نیستند.<ref>طباطبایی‌فر، «مشروطه شیعی؛ نظریه‌ای برای طرح»، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref> طبق این مبنا به اعتقاد شمس‌الدین چون هیچ نصی در متون دینی درباره نوع و شکل حکومت و دولت در عصر غیبت نداریم؛ این مسئله در شمول منطقة الفراغ تشریعی قرار می‌گیرد که تعیین تکلیف آن بر عهده جامعه واگذار شده است.<ref>شمس‌الدین، الاجتهاد و التقلید، ص۱۰۸-۱۱۳.</ref> |
| | |
| | * '''واقعیت‌های اجتماعی''' |
| | |
| | توجه به واقعیت‌های موجود در جامعه به‌ویژه جامعه لبنان دیگر منبع مورد استفاده شمس‌الدین در تبیین نظریه ولایت امت است. به باور او نظریه‌پردازی در فقه سیاسی باید در پرتو واقعیت انجام پذیرد و طبق این واقعیات جامعه، در خوانش نصوص بازنگری صورت گیرد و به سخن دیگر واقعیت‌های جامعه، از عوامل فهم جدید و متفاوت از نص هستند. او این‌گونه اجتهاد را اجتهاد در نص و نه در برابر نص معرفی می‌کند.<ref>شمس‌الدین، الاجتهاد و التجدید فی الفقه الاسلامی، ص۱۲۵؛ مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۷۷-۷۹.</ref> |
| | |
| | * '''مقاصد الشریعة''' |
| | |
| | توجه به [[مقاصد شریعت]] به عنوان منبعی برای گذر از فقه فردی به [[فقه اجتماعی]] از دیگر منابع مورد اعتماد شمس‌الدین در تدوین نظریه ولایت امت بر خویش است. به باور او عدم جامع‌نگری (آخرت گرایی و غفلت از مسائل دنیوی) نزد شیعیان و همچنین انزواگرایی شیعی نسبت به مسائل عمومی جامعه با نگرش مقاصدی قابل ترمیم است.<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۷۹-۸۲.</ref> |
| | |
| | === مبانی فقهی و کلامی نظریه === |
| | مبانی مورد توجه شمس‌الدین برای تدوین نظریه ولایت امت عبارتند از: ۱) اصل عدم ولایت؛ ۲) تعطیل مبانی کلامی نظریه قدیم دولت در اسلام از جمله امامت و خلافت؛ ۳) انعطاف شریعت اسلام و پویایی آن در باب معاملات؛ ۴) تفکیک دوره غیبت از دوره حضور؛ ۵) تفکیک احکام تشریعی از احکام تدبیری؛ ۶) مطلوبیت دموکراسی به عنوان سازوکار حکومت و نسبت آن با شورا؛ ۷) عرفی بودن قدرت؛ ۸) ضرورت شورا و مشورت.<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۹۸.</ref> |
| | |
| | * '''اصل عدم ولایت''' |
| | |
| | اصل اولی عدم الولایة یا عدم مشروعیت هرگونه سلطه شخصی بر دیگران، قاعده‌ای کلی است که به گفته شمس‌الدین و بسیاری دیگر از فقها برای خروج از آن نیاز به دلیل قطعی وجود دارد و این دلیل قطعی فقط درباره ولایت خدا و همچنین پیامبر(ص) و امام معصوم(ع) در عصر حضور ثابت است و برای هیچ شخص دیگری ازجمله فقها در عصر غیبت، چنین ولایتی اثبات نشده است.<ref>شمس‌الدین، ولایة الامة علی نفسها، ص۳۵؛ مرادی، «بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش»، صفحه ۱۷۲.</ref> شمس‌الدین، وظیفه فقیهان را منحصر به بیان احکام شرعی و عهده‌داری منصب قضاوت کرده است و فراتر از این دو مورد ازجمله ولایت در سلطه سیاسی را برای آنان نمی‌پذیرد.<ref>طباطبایی‌فر، «مشروطه شیعی؛ نظریه‌ای برای طرح»، ص۱۰۷.</ref> در نظریه ولایت امت با استفاده از مجموعه‌ای از مبانی فقهی و کلامی سعی شده که اثبات شود که ولایت سیاسی در دوره غیبت، حق انحصاری «امت» است و فقیه تنها از آن‌رو که عضوی از امت است، حق مشارکت دارد و حق ویژه‌ای ندارد.<ref>شمس‌الدین، الاجتهاد و التجدید، ص۱۱۹؛ مرادی، «بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش»، ص۱۶۷</ref> |
| | |
| | به اعتقاد شمس‌الدین، ولایت منصوصِ معصومان(ع) مقید به انتخاب نیست؛ ولی در عصر غیبت که ولایت به امت تعلق دارد، از طریق مراجعه به آرای عمومی اعمال می‌شود.<ref>شمس‌الدین، نظام الحکم و الاداره، ص۲۰۹ و ۴۴۸.</ref> به‌گفته او برپایی دولت در عصر غیبت بر اساس ولایت امت بر خویش، امری ضروری است و مشروعیت نظام سیاسی نیز بر پایه اراده ملت استوار است.<ref>فیاض، نظریات السلطه فی الفکر السیاسی الشیعی المعاصر، صفحه ۲۷۶.</ref> در نهایت به اعتقاد شمس‌الدین دولت باید با طبیعت جامعه‌ای که از آن جوشیده، تناسب داشته باشد و به عقول مردم ایمان داشته باشد و از تجربه بشری استفاده کند.<ref>طباطبایی‌فر، «مشروطه شیعی؛ نظریه‌ای برای طرح»، ص۱۰۷.</ref> |
| | |
| | [[آزادی|اصل آزادی]] نتیجه‌ای است که شمس‌الدین از اثبات ولایت امت بر خویش و نفی ولایت انسان‌ها بر همدیگر می‌گیرد. به‌گفته او وضعیت انسان در قبال خودش و همچنین در رابطه با دیگران مبتنی بر آزادی است؛ به این معنا که هیچ انسانی حق ندارد آزادی دیگران را مقید کند. این اصل به باور او از مسئولیتی نشأت می‌گیرد که خدا بر عهده انسان در قبال سرنوشت خویش گذاشته است و مسئول بودن نیز بدون ولایت بر خود محقق نمی‌شود.<ref>شمس‌الدین، الحریات الشخصیة فی المنظور الاسلامی، ص۲۷۵؛ مرادی، «بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش»، صفحه ۱۷۴.</ref> |
| | |
| | * '''تعطیلی مبانی کلامی نظریه‌های قدیم دولت اسلامی (امامت و خلافت)''' |
| | |
| | به باور شمس‌الدین، نظریه سیاسی اندیشه اسلامی معاصر هم در میان اهل‌سنت و هم در میان شیعه کاملا انتزاعی است؛ زیرا مبتنی بر زمینه‌های کلامی‌ای است که امروزه وجود ندارد. به‌گفته او نظریه خلافت به‌عنوان میراث فقهی اهل‌سنت از ابتدا غیراصیل بوده چراکه ریشه در کلام اشعری یا معتزلی داشته است و نظریه امامت را نیز اگرچه معتقد است در تاریخ اسلام نظریه اصیل است؛ ولی پس از پایان غیبت صغرا به پایان رسیده است.<ref>شمس‌الدین، الاجتهاد و التقلید فی الفقه الاسلامی، ص۱۹۴-۱۹۵.</ref> |
| | |
| | * '''انعطاف احکام مرتبط با امور غیرعبادی''' |
| | |
| | شمس‌الدین با تقسیم احکام شریعت به امور عبادی و معاملات معتقد است ثبات و تغییرناپذیری مختص به عبادات است و خارج از حوزه عبادات، قوانین زندگی متحول است و با تغییر زمان و مکان باید در آن قوانین بازنگری کرد. او موضوع نظام سیاسی را نیز در حوزه غیرعبادیات قرار می‌دهد که ظرفیت الگوهای متفاوتی را پیدا می‌کند و تنها شرط معتبر در آن عدم تنافی با اسلام است.<ref>شمس‌الدین، فی الاجتماع السیاسی الاسلامی، ص۹۷.</ref> |
| | |
| | * '''تفکیک میان احکام تشریعی و تدبیری''' |
| | |
| | منظور شمس‌الدین از احکام تدبیری، احکامی است که از سوی معصوم(ع) نه به‌عنوان مبلغ شرع، بلکه به‌عنوان حاکم صادر شده است. او بسیاری از این‌گونه احکام را قابل تعمیم به همه زمان‌ها نمی‌داند و معتقد است بر اساس شرایط باید در آنها بازنگری شود.<ref>شمس‌الدین، فی الاجتماع السیاسی الاسلامی، ص۸۷.</ref> |
| | |
| | * '''عرفی بودن قدرت''' |
| | |
| | شمس‌الدین مسئله دولت و قدرت را امری عرفی می‌داند که درحوزه مقدسات جای نمی‌گیرد. او قائل به تفکیک حوزه دین از حوزه دولت است و اینکه حتی حکومت معصوم را نیز می‌توان نقد کرد؛ زیرا امری بشری و زمینی است. بر اساس همین مبنا تکلیف تشکیل حکومت را به امت واگذار می‌کند.<ref>مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۱۰۸-۱۱۴.</ref> |
| | |
| | * '''ضرورت شورا''' |
| | از نظر شمس‌الدین در عصر غیبت، بر امت و حاکم مشورت واجب است. او با استناد به [[آیه ۱۵۹ سوره آل‌عمران]] و [[آیه ۳۸ سوره شوری]] معتقد است مشورت حکمی شرعی است و شکی نیست که مراد از آن مربوط به امور حکومت و جامعه است نه امور فردی و خصوصی. او همچنین انتخاب حاکم را نیز در غیر مورد معصوم، منوط به شورا می‌داند. از منظر شمس‌الدین تنها تفاوت حاکم معصوم و غیرمعصوم در موضوع شورا آن است که معصوم(ع) به حکم عصمت خویش حق حکومت را هم دارد، ولی سازوکار حکومتش باید بر مبنای شورا باشد؛ اما غیرمعصوم باید منبع مشروعیت قدرتش را نیز از شورا بگیرد و سازوکار دیگری برای مشروعیت حاکم سیاسی در عصر حاضر وجود ندارد.<ref>شمس‌الدین، لبنان الکیان و المعنی، ص ۱۲۴-۱۲۶: مرادی، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، ص۱۱۴-۱۱۶.</ref> |
| | |
| | == منابع مطالعاتی == |
| | {{اصلی|ولایت امت (منابع مطالعاتی)}} |
| | درباره نظریه ولایت امت بر خویش علاوه بر کتاب‌ها و مقالات محمدمهدی شمس‌الدین، کتاب‌ها، مقالات و پایان‌نامه‌هایی به رشته تحریر در آمده است که ازجمله مهمترین آنها می‌توان به [[کتاب اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین]] نوشته [[مجید مرادی]] و کتاب دولت انتخابی اسلامی و مردم‌سالاری اثر علی‌اکبر کمالی اشاره کرد. |
| | |
| | ==پانویس== |
| | {{پانویس}} |
| | ==منابع== |
| | {{منابع}} |
| | * شمس‌الدین، محمدمهدی، «[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/208773 الحریات الشخصیة فی المنظور الاسلامی]»، بیروت، مجلة المنهاج، شماره ۱۱، ۱۹۹۸م. |
| | * شمس‌الدین، محمدمهدی، «حوار الحول الشوری و الدیمقراطیة»، بیروت، مجله منبر الحوار، شماره۳۴، ۱۹۹۴م. |
| | * شمس‌الدین، محمدمهدی، الاجتهاد و التجدید فی الفقه الاسلامی، بیروت، الموسسة الدولیة للدراسات و النشر، ۱۹۹۱م. |
| | * شمس‌الدین، محمدمهدی، فی الاجتماع السیاسی الاسلامی، بیروت، الموسسة الدولیة للدراسات و النشر، ۱۹۹۹م. |
| | * شمس‌الدین، محمدمهدی، لبنان الکیان و المعنی، بیروت، موسسة الامام شمس‌الدین للحوار، ۲۰۰۵م. |
| | * شمس‌الدین، محمدمهدی، نظام الحکم و الادارة فی الاسلام، بیروت، الموسسة الدولیة للدراسات و النشر، ۲۰۰۰م. |
| | * شمس‌الدین، محمدمهدی، ولایة الامة علی نفسها، بیروت، الموسسة الدولیة للدراسات و النشر، ۲۰۱۹م. |
| | * صدر، محمدباقر، اقتصاد ما، ترجمه سید ابوالقاسم حسینی (ژرفا)، قم، نشر دارالصدر، ۱۳۹۳ش. |
| | * طباطبایی‌فر، سید محسن، [https://kms.bou.ac.ir/wp-content/uploads/2019/12/مشروطه-شیعی؛-نظریه-ای-برای-طرح.pdf «مشروطه شیعی نظریه‌ای برای طرح»]، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۴۸، ۱۳۸۸ش. |
| | * فیاض، علی، نظریات السلطة فی الفکر السیاسی الشیعی المعاصر، مرکز الحضارة لتنمیة الفکر الاسلامی، بیروت، لبنان، ۲۰۰۸م. |
| | * کدیور، محسن، نظریه‌های دولت در فقه شیعه، تهران، نشر نی، ۱۳۸۳ش. |
| | * کمالی اردکانی، علی‌اکبر و محسن کدیور، [https://philosophy.mofidu.ac.ir/article%20240130.html «مردم‌سالاری در آرای شیخ محمدمهدی شمس‌الدین و دکتر مهدی حائری یزدی و مقایسه آن با مدل دموکراسی تکاملی (آرای روسو _ میل)»]، دوفصلنامه هستی و شناخت، شماره ۴۴، ۱۳۸۳ش. |
| | * مرادی، مجید، اندیشه سیاسی محمدمهدی شمس‌الدین، قم، بوستان کتاب،۱۴۰۱ش. |
| | * مرندی، سید محمدرضا، [https://politicalstudy.ihcs.ac.ir/article%206352%20bc0735bece5e637f591cfed52cdeeeec.pdf «سه نظریه فقهی در مبنای مشروعیت دولت در فقه سیاسی شیعه»]، فصلنامه جستارهای سیاسی معاصر، شماره ۴۳، ۱۴۰۱ش. |
| | {{پایان}} |