هنر از دیدگاه فقه (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

نویسنده با تأکید بر اهمیت‌داشتن دو عامل زمان و مکان در فرایند اجتهاد، به بررسی معیارهای حرمت مجسمه‌سازی و نقاشی پرداخته است (ص۱۲۹). او حکم مجسمه‌سازی و نقاشی را از احکام تعبدی نمی‌داند که راه ملاک‌یابی آن بر روی عقل بسته باشد. به نظر او، ساخت و نگهداری مجسمه‌ها تنها در صورتی حرام است که برای ترویج بت‌پرستی انجام شود؛ اما اگر این کارها برای اهداف قابل قبول و مشروع انجام شوند، اشکالی ندارند (ص۹۸). همچنین او با بررسی روایات به این نتیجه رسیده است که نهی از نقاشی به انگیزه‌هایی مانند دوری از رفاه‌طلبی، پرهیز از لهو و دل‌بستگی به دنیا صورت گرفته است (ص۱۴۱-۱۴۳).

مصنف در فصل سوم کتاب، احکام رسانه و سینما را بررسی کرده است. بخش زیادی از این فصل به احکام سینما و بخش اندکی از آن به رسانه ارتباط دارد. برخی احکام مربوط به رسانه که در این فصل بررسی شده، عبارت‌اند از: لزوم تحقیق در درستی اخبار، حرمت نشر اکاذیب، جواز افشای ستمگر، نکوهش تملق و چاپلوسی و حرمت تمسخر و استهزا (ص۲۲۳-۲۲۹).

نگارنده رویکرد نخست فقیهان با سینما را مخالفت مطلق با سینما دانسته است. به گفته او این رویکرد ویژه دوران قبل از انقلاب اسلامی ایران است، زمانی که سینما چیزی جز تقلید کورکورانه از فرهنگ ضددینی غرب نبود. وی چهار عامل کلیِ اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را از دلایل مخافت قطعیِ علما با این پدیده دانسته است. عوامل سیاسی-اجتماعی مانند [[کشف حجاب]] و حضور عوامل خارجی در لفّافه استعمار، عوامل فرهنگی مانند جشن‌های ۲۵۰۰ ساله، و عوامل اقتصادی مانند یکّه‌تازی فیلم‌های خارجی در عرصه‌ پخش سینمای ایران (ص۲۳۰-۲۳۲).

به نظر نویسنده کتاب، با پیروزی انقلاب اسلامی و با توجه به این سخن امام خمینی که «ما با سینما مخالف نیستیم، بلکه با فحشا مخالفیم»، تولیدات سینما دگرگون شد و فقها به شرط رعایت اصول اسلامی، اصل سینما را تجویز کردند. نویسنده چهار عامل پیشین (اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی) را نسبت به این رویکرد تأثیرگذار دانسته است. عوامل سیاسی و اجتماعی مانند تأسیس جمهوری اسلامی ایران و به وجود آمدن سوژه‌های جدید مانند هشت سال دفاع مقدس، عوامل فرهنگی مانند قطع واردات فیلم‌های مبتذل از غرب، و عوامل اقتصادی مانند آغاز به کار صنعت فیلم‌سازی در کشور (ص۲۳۵-۲۳۷).

نویسنده ماهیت کذب را «عدم تطابق خبر با واقعیت» و حرمت آن را از ضروریات دین دانسته است. او برای بررسی این سؤال که: اگر یک بازیگر در فیلم سخنی خلاف واقع بگوید و همه بدانند که قصد او از آن سخن جدی نیست، آیا این جمله دروغ به‌شمار می‌آید یا نه؟ پاسخ به این سؤال را مبتنی بر دو نظریۀ '''تئوری اعتبار''' و '''تئوری تعهد''' می‌داند:

* بر اساس '''تئوری تعهد'''، بازیگر دروغگو محسوب نمی‌شود؛ چون طبق این مبنا در مواردی که گوینده ارادۀ تفهیم مطلبی را ندارد، اصلاً دلالتی شکل نمی‌گیرد؛ به عبارت دیگر معنای کلام به چیزی وابسته است که گوینده قصد انتقال آن را دارد. این نظریه مورد قبول [[ابوالقاسم خویی]] است (ص۲۳۷-۲۴۰).

به گفته نزهت، برخی فقیهان تشبّه به جنس مخالف (گریم یا پوشیدن لباس جنس مخالف) را حرام و برخی دیگر آن را جایز دانسته‌اند. روایاتی که از همانندی زنان به مردان و بالعکس نهی کرده، و نیز روایاتی که از پوشیدن لباس جنس مخالف منع کرده، از ادله حرمت است. نگارنده کتاب، پس از بررسی ادله، این روایات را ناتمام می‌داند. به نظر او برخی از این روایات از نظر سندی، ضعیف‌اند. همچنین او معتقد است، روایاتی که از همانندی مردان به زنان و زنان به مردان نهی کرده، منصرف به تشابه در طبیعت جنس مخالف است نه هرگونه همانندی. با فقدان دلیل معتبر، مقتضای اصل برائت جایزبودن تشبّه مردان به زنان و بالعکس خواهد بود، به‌ویژه اگر این امر برای یک هدف مقدس و عقلایی انجام شود (ص۲۴۷-۲۶۷).  

نگارنده در مورد رابطه زنان و مردان در نمایش از جمله معاشرت، گفت‌وگو و ابراز احساسات زنان و مردان بیگانه، با بررسی بعضی از روایات و سیره مسلمانان، این موضوعات را به خودی خود بدون اشکال دانسته، معتقد است، با توجه به هدف با ارزشی که در ساخت فیلم دنبال می‌شود، در صورت رعایت موازین شرعی، انجام این کارها جواز است. البته به گفته نزهت، فقیهان در حرام‌بودن تماس بدنی زنان و مردان بیگانه، اتفاق نظر دارند، مگر اینکه از روی لباس و بدون قصد ریبه باشد (ص۲۶۹-۲۷۷).

نویسنده در پایان به بازی‌کردن نقش امامان در نمایش‌های مذهبی پرداخته است. او با استناد به دلایلی مانند تأکید بر حفظ حماسۀ عاشورا، عموم آیۀ «وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‌» و اصل اباحه، این کار را جایز می‌داند. وی در ادامه به برخی شبهات، مانند بدعت‌بودن این کار، پاسخ داده و این شبهه را نشأت گرفته از نگاه افراطی به مفهوم بدعت در دین دانسته است (ص۲۷۷-۲۸۴).