کالبدشکافی (منابع مطالعاتی)

‍‎

آخرین ویرایش: ۱۴۰۴/۷/۱۷

---

همه منابع مطالعاتی

کالبدشکافی یا تشریح به‌معنای شکافتن بدن مرده و جداسازی اجزای آن به منظور دست‌یابی به علت آسیب، بیماری یا جنایتی است که بر بدن میت وارد شده است. کالبدشکافی امروزه همچنین به‌منظور یادگیری جایگاه و شکل اجزای بدن و آموزش دانشجویان پزشکی انجام می‌شود.

درباره کالبدشکافی امروزه چند پرسش مطرح است ازجمله آیا تشریح بدن مسلمان باوجود دست‌یابی به بدن کافر جایز است؟ در مورد آموزش دانشجویان رشته پزشکی آیا می‌توان از جسد مسلمان برای کالبدشکافی استفاده کرد؟ در صورت تشریح آیا باید دیه پرداخت شود؟ استفاده از جسد مسلمان جهت تشریح با وصیت قبلی متوفی آیا جایز است؟ حکم رؤیت اندام تناسلی برای دانشجویان ناهمگن یا همگن چه صورتی دارد؟

در اسلام به دلیل حرمت جنایت بر جسد میت و وجوب دفن میت، جداسازی و تشریح اجزای بدن میت مسلمان حرام دانسته شده است؛ ولی کالبدشکافی بدن میت کافر جایز است. البته با عروض عناوین ثانویه همانند حفظ جان مسلمانان، کشف جرم یا بیماری و در نهایت به دلیل اهمیت آموزش علم پزشکی، گفته شده تشریح جسد میت مسلمان نیز جایز است و دیه نخواهد داشت.

کتاب‌ها

فارسی

1. فقه علوم پزشکی (تشریح، آموزش، پژوهش، معاینه، نماز بیماران)، عباسعلی واشیان، قم، سپهر حکمت، ۱۴۰۲ش. صفحات ابتدایی کتاب را اینجا بخوانید.
2. فقه کالبدشکافی (درآمدی بر حکم کالبدشکافی در فقه امامیه و حقوق جمهوری اسلامی)، مصطفی مهدی‌پور و ناهید مهدی‌پور، همدان، فراگیران سینا، ۱۴۰۱ش. صفحات ابتدایی کتاب را اینجا بخوانید.
3. احکام وضعی تشریح بدن میت (از منظر امامیه)، سعیده‌سادات مدرسی، قم، امتداد حکمت، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
4. کالبدشکافی در آینه فقه، سید محسن مرتضوی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
5. مسایل مستحدثه پزشکی، دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان رضوی، بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش. فصل سوم از جلد اول این کتاب به مساله کالبدشکافی می‌پردازد. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

عربی

1. الأحكام الشرعية والطبية للمتوفى في الفقه الإسلامي، بلحاج العربي بن أحمد، المكتبة الشاملة الذهبية، ۲۰۱۹م.کتاب را از اینجا بخوانید.
2. معصومية الجثة في الفقة الاسلامي على ضوء القوانين الطبية المعاصرة، بلجاج العربی، اردن، دارالثقافة، ۲۰۱۵م.
3. التشريح و الجراحة و دورهما في الحضارة الإسلامية، مرکز جمعة الماجد للثقافة و التراث، محمد كامل جاد،۲۰۱۳م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
4. معصومية الجثة في الفقه الاسلامي على ضوء القوانين الطبية المعاصرة، جامعة الاسلامیة، غزة، مكتبة دارالثقافة للنشر و التوزيع، ۲۰۰۹ش. فهرست کتاب را از اینجا بخوانید.
5. فقه الطب و التضخیم النقدی: تقریرا لابحاث محمد السند، محمدحسن رضوی، مؤسسة ام القری للتحقيق و النشر، بیروت، ۲۰۰۲م. کتاب را از اینجا بخوانید.

مقاله‌ها

فارسی

1. تطبیق دیدگاه فقه امامیه و مذاهب اربعه در مورد تشریح جسد، محمدمهدی حبیبی و علیرضا عسگری و سیدحسن عابدیان، فصلنامه مطالعات فقهی و فلسفی، دوره ۱۲، شماره ۴۸، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. بررسی علمی، فقهی تشریح جسد میت مسلمان، نیکزاد عیسی‌زاده و محسن پورمحمد و رضا الله دادی و سید محسن حسینی دهنوی، مجله قرآن و طب، شماره ۱۰، بهار ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. حقوق دانشجویان و تشریح شدگان در آموزش‌های پزشکی از دیدگاه حقوق بشر اسلامی، محمدمهدی حبیبی و علیرضا عسگری و سید محمدمهدی احمدی، دوفصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، شماره ۱۹، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا بخوانید
4. کالبدشکافی جسد مسلمان از دیدگاه فقهای شیعه، کاظم ابراهیم زاده، محمدحسن ربانی‌بیرجندی، دوفصلنامه مصباح‌الفقاهه، دوره ۴، شماره ۱، سال ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
5. قاعده لاضرر و تطبیق آن بر مصادیق روز جامعه، معصومه اسدی نیان، مجله مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه دوره سوم - شماره ۱/۳، سال ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
6. بررسی احکام کالبدشکافی میت در کشف جرم و احقاق حق، مطهره بهشتی، عباس سماواتی، فصلنامه علمی پژوهشی فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال ۸، شماره۴، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
7. نگرشی نو برمبانی فقهی حکم کالبدشکافی بر اساس آراء امام خمینی (ره)، حسن‌رضا خلجی، پژوهشنامه متین، سال شانزدهم، شماره ۶۵، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
8. نگرشی نو برمبانی فقهی حکم کالبدشکافی در آموزش علوم پزشکی، حسن‌رضا خلجی، شماره ۳۸، زمستان ۱۳۹۲ش. مقاله را اینجا بخوانید.
9. کالبدشکافی از دیدگاه اسلام، سید غلامعلی جورسرایی، عباس نیکزاد، مجله دانشگاه علوم پزشکی بابل، دوره۱۵، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
10. کالبدشکافی جنايی؛ پردازش فقهی_حقوقی، حمید ستوده، احمد احمدی، فصلنامه فقه پزشکی، سال سوم و چهارم شماره ۹ و ۱۰، زمستان ۱۳۹۰ش و بهار ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
11. گفتاری در حکم تشریح، سیدمحسن خرازی، مجله فقه اهل بيت عليهم السلام، دوره ۷ شماره ۲۵، سال ۱۳۸۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
12. حکم تشریح از دیدگاه فقه اسلامی، اسدالله لطفی، مجله ايرانی اخلاق و تاريخ پزشكی، دوره۳، شماره۲، سال ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
13. بررسی و تحلیل حکم تشریح از دیدگاه فقه شیعه با رویکردی بر دیدگاه امام خمینی (ره)، حسین نمازی‌فر، فتح‌الله قربانی، مجله علوم تشریح ایران، دوره۸، شماره ۳۲ و ۳۳، سال ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
14. تشریح جسد از دیدگاه اسلام، حبیب الله طاهری، مجتمع آموزش عالی قم، شماره ۲، تابستان ۱۳۷۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
15. تشریح از دیدگاه اسلام، سید محمدرضا رهنمایی، مجموعه آثار کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی(س) «نقش زمان و مکان در اجتهاد»، جلد ۱۲، زمستان ۱۳۷۴ش.

عربی

1. الموت الدماغي وتشريح الجثث: دراسة فقهية، هبة بنت عبد اللطيف بن أحمد الصالح، مجلة األندلس للعلوم الانسانية والاجتماعية، المجلد ۱۱، شماره ۱۰۴، ۲۰۲۴م. مقاله را اینجا بخوانید.
2. التشريح وسيلة من وسائل الإثبات الجنائي: دراسة فقهية مقارنة، جيء نور العاشقين بنت جيء یوسف، المجلة العالمية للدراسات الفقهية والأصولية، المجلد ۷، شماره ۳، ۲۰۲۳م. مقاله را اینجا بخوانید.
3. حكم تشريح جثة الآدمي لأجل التعليم، حنان بنت محمد بن عبدالله الزكري، مجلۀ أبحاث، الیمن، المجلد ۱۰، شماره ۴، ۲۰۲۳م. مقاله را از اینجا بخوانید
4. أحكام تشريح الميت عند الإمامية، سهام علي حسين الناصري، مجلة كلية التربية للبنات للعلوم الإنسانية، عراق، المجلد ۱۷، شماره ۳۲، ۲۰۲۳م. چکیده مقاله را از اینجا بخوانید
5. تشريح الجثة في الفقه الإسلامي، عبد الرحمان علاوة و عبد الرحمان شريف، كلية العلوم الانسانية والاجتماعية (جامعة محمد بوضياف)، الجزائر، ۲۰۲۳م. مقاله را اینجا بخوانید.
6. الضوابط القانونية والشرعية والطبية للتشريح للأغراض التعليمية: دراسة علمية - شرعية - قانونية مع مشروع مرسوم بقانون اتحادي لدولة الإمارات العربية المتحدة، ألفريدا ستادلين، مجلة الأمن والقانون، الامارات، المجلد ۳۰، شماره ۲، ۲۰۲۲م. چکیده مقاله را از اینجا بخوانید
7. التشریح و احکامه عند فقهاء الامامیة، سناء لطیف عبد الرزاق الخرسان، مجلة العمید (جامعة الکوفة)، شماره ۴۰، ۲۰۲۰م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
8. حكم التشريح في الفقه الاسلامي/ دراسة فقهية مقارنة، ساهرة هذال عبدالحمید الجبوری، مجلة جامعة التکریت للعلوم الانسانیة، شماره ۲۷، ۲۰۲۰م. مقاله را از اینجا بخوانید
9. احکام التشریح البشري الجراحي و التقني فی الفقه الاسلامي، طارق عبد المنعم خلف، جامعة الامارات العربیة المتحدة، قسم الشریعة و الدراسات الاسلامیة في کلیة القانون، ۲۰۱۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
10. تشريح جثث الموتى وموقف الفقهاء منه، محمد بن عيد الونیانی، جامعة الأزهر، كلية أصول الدين و الدعوة بالزقازيق، مصر، ۲۰۱۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
11. مدى مشروعية تشريح جثة الإنسان، هلا الحسن، مجلة جامعة تشرين للبحوث والدراسات العلمية - سلسلة العلوم الاقتصادية والقانونية، سوریه، المجلد ۴۱، شماره ۶، ۲۰۱۹م. چکیده مقاله را اینجا بخوانید.
12. الأحكام المتعلقة بالتشريح، مازن بن عيسى بن نجم الزبن، المجلة العلمية لكلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنين - دمياط الجديدة، مصر، شماره ۶، ۲۰۱۸م. خلاصه مقاله را اینجا بخوانید.
13. مدى مشروعية تشريح جثة الآدمي دراسة فقهية مع الإشارة لبعض التشريعات العربية، محمد محمد سيد أحمد عامر، مجلة قطاع الشريعة والقانون (مصر)، شماره ۹، ۲۰۱۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
14. الاحکام المتعلقة بالتشریح، مازن بن عیسی، مجلة کلیه الدراسات الاسلامیه والعربیه بدمیاط الجدیدة، شماره ۸، ۲۰۱۸م. مقاله را از اینجا بخوانید
15. أحكام تشريع جثة الآدمي من منظور فقهي، محمد أحمد حلمي محمد، مجلة كلية الشريعة والقانون بطنطا (جامعة الازهر)، ۲۰۱۴م.
16. حكم تشريح جسد الادمى بعد موتة فى الفقه الاسلامى،أحمد بن هلال بن عبدالرحمن الشيخ، مجلة التربية (جامعة الأزهر - كلية التربية)، شماره ۱۵۵، ۲۰۱۳م.
17. تشریح الجثث و الانتفاع باعضاء المیت في الشریعة الاسلامیة و القانون الطبي الاسلامي، أ.حیدرة محمد، کلیة الحقوق و العلوم السیاسیة، ۲۰۱۱م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
18. تشريح جثة الميت في ضوء الفقه الإسلامي، طلعت عبدالغفار حسن حجاج، حولية کلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنات بالإسکندرية، مصر، ۲۰۰۸م. مقاله را از اینجا بخوانید
19. التشريح الطبي وحقوق الانسان في الاسلام، بلقاسم شتوان، المجلة النقدیه للقانون و العلوم السیاسیة، المجلد ۳، شماره ۲، ۲۰۰۸م. مقاله را از اینجا بخوانید
20. هل يجوز تشريح بدن الميت للتعلم أو المعرفة؟، عبدالفتاح محمود إدريس، مجلة الوعي الإسلامي، الکویت، شماره ۴۷۴، ۲۰۰۵م.
21. التشریح علومه و احکامه، محمد علی البار، مجلة المجمع الفقهي الإسلامي، شماره ۸، ۲۰۰۴م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
22. حكم تشريح جثة الميت في الشريعة الاسلامية والقانون الوضعي، محمد فتح الله اسطيري، مجلة الإلماع، مغرب، شماره ۳، ۲۰۰۱م.
23. حكم تشريح الانسان بين الشريعة والقانون، عبد العزيز خليفة القصار، مجلة الحقوق، الکویت، المجلد ۲۲، شماره ۴، ۱۹۹۸م. مقاله را اینجا بخوانید.
24. التشريح الجثماني و النقل و التعويض الإنساني، بكر بن عبدالله أبوزيد، مجلة مجمع الفقه الإسلامي الدولي، شماره ۴، ۱۹۸۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
25. التشریح من منظور الفقه و الطب، حمیدرضا شاکرین، مجلة الفکر الاسلامیة، شماره ۱۳ و ۱۴، ۱۹۹۶م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
26. حكم التشريح و جراحة التجميل فى الشريعة الإسلامية، محمود علي السرطاوی، مجلة دراسات العلوم الانسانية و الاجتماعية، المجلد۱۲، شماره ۳، سال ۱۹۸۵م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
27. حكم تشريح جثة المسلم، مجلة البحوث الإسلامية، المجلد ۱، شماره ۴، ۱۹۷۶م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

پایان‌نامه‌ها

فارسی

1. پیامدهای کالبد شکافی، پژوهشی فقهی در پرتو مذاهب اسلامی وحقوق عراق، احمد حسن العیبی البهادلی، دکتری تخصصی، دانشگاه ادیان و مذاهب (دانشکده مذاهب)، ۱۴۰۲ش. صفحات ابتدایی پایان‌نامه را اینجا بخوانید.
2. تشریح جسد مسلمان در فقه فریقین، مریم رفعتی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه سمنان، پردیس علوم انسانی، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. ماهیت و اعتبار حقوقی وصیت به تشریح جسد، یاسر نریمانی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق قضایی، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
4. بررسی تطبیقی کالبدشکافی سنتی و کالبد گشایی مجازی از منظر قواعد فقهی حقوقی، منصوره اخگر، دکتری، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
5. کالبد شکافی برای کشف جرم از منظر فقه امامیه و حقوق کیفری ایران، رضا نجفی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد رشت، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
6. بررسی تطبیقی کالبد‌ شکافی در فقه امامیه، زینت مشتاق، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد شیروان، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
7. بررسی فقهی و حقوقی کاربرد علوم پزشکی در جرایم و مجازات‌ها، حمیدرضا طاهری‌بنی، کارشناسی ارشد، دانشگاه قم (دانشکده حقوق)، ۱۳۹۴ش. صفحات ابتدایی پایان‌نامه را اینجا بخوانید.
8. بررسی فقهی حقوقی تشريح و جرايم عليه تماميت جسمانی اموات، علی قبادیان، جامعة المصطفی العالمیة، سال ۱۳۹۴ ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
9. حکم تشریح میت مجهول الهویه، مریم حسینی، پردیس تهران، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۴ش، کارشناسی ارشد. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
10. بررسی كالبد شكافی از ديدگاه فقه و قانون و كاربرد آن در حقوق جزا و جرم شناسی، عباس گهرگزی، کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۴ ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
11. حکم تشریح در فقه اسلام، صدرالدین نوروزی، پایان‌نامه حوزوی سطح ۳، ۱۳۹۳ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
12. قطع و پیوند اعضاء، سیدسجاد ایزدهی، پایان‌نامه حوزوی سطح ۴، ۱۳۸۷ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
13. کالبدشکافی و پی‌آمدهای حقوقی_جزایی آن، اسماعیل آقابابائی‌بنی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم و حقوق سیاسی، دانشگاه تهران، ۱۳۸۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

عربی

1. تشريح الجثة في الفقه الاسلامی، عبد الرحمان علاوة و عبدالرحمن شریف، کارشناسی ارشد، کلیة العلوم الانسانیة و الاجتماعیة، جامعة محمد بوضیاف المسیلة (الجزایر)، ۲۰۲۳م. متن پایان‌نامه را از اینجا بخوانید
2. أحكام تشريح جثة الميت في الشريعة الإسلامية مقارنة بالقانون الوضعي، مسعودة سالمی، کارشناسی ارشد، معهد العلوم الاسلامیه، جامعة الشهید حمه لخضر (الجزایر)، ۲۰۱۸م. متن پایان‌نامه را از اینجا بخوانید
3. تشريح جثة الآدمي: دراسة فقهية قانونية مقارنة، حسين علي جاسم الخنفر، کارشناسی ارشد، كلية الدراسات العليا، الجامعة الاردنیة، ۲۰۱۴م.
4. التشریح دراسة مقارنة بین الفریقین، اسماعیل حسن الشویلی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۸۷ش، کارشناسی ارشد. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
5. احکام التصرف بالجثة فی الفقه الاسلامي، رقیة اسعد صالح عرار، جامعة النجاة الوطنیة کلیة الدراسات العلیا، نابلس، فلسطین، ۲۰۱۰م. کارشناسی ارشد. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
6. أحكام تشريح جثة الآدمي وتطبيقاته القضائية، نايف بن سعد بن عبد الرحمن الشنيفي، رساله دکتری، المعهد العالی للقضاء، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، ۲۰۰۵م.
7. تشريح جثة الإنسان: دراسة فقهية طبية، محرم كامل عبدالقادر أحمد، کارشناسی ارشد، کلیة الشریعة و القانون، جامعة ام درمان (سودان)، ۲۰۰۴م.
8. التشريح بين أنظار الفقهاء، حمیدة الرحمونی، تونس ، جامعة الزيتونة، ۱۹۹۷م، کارشناسی ارشد.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

سایر منابع

1. درس خارج فقه، محمد ری‌شهری، سال ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. تشریح ابدان محترمه، درس خارج فقه، جعفر سبحانی، سال۱۳۸۶ش. متن را از اینجا بخوانید.
3. کالبدشکافی، محمد محمدی گیلانی، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام، دوره ۱، شماره ۱، سال ۱۳۷۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر