فقه معاصر:پیش‌نویس مقصدهای شریعت (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
* '''چکیده''' | * '''چکیده''' | ||
مقاصد الشریعة، کتابی در حوزه فقه مصلحت، تألیف طه جابر العلوانی است. نویسنده با نقد میراث فقهی سنتی و تأکید بر ضرورت بازنگری در روش‌شناسی اجتهاد، مفهوم «فقه اولویت‌ها» را معرفی می‌کند که در آن استنباط احکام باید بر اساس مقاصد و مصالح شریعت و اولویت‌بندی آنها صورت گیرد. العلوانی همچنین به اهمیت توسعه فقه اقلیت‌ها برای پاسخگویی به نیازهای مسلمانان در جوامع غیرمسلمان پرداخته و پیامدهای منفی بی‌توجهی به مقاصد شریعت را در فهم دینی و عقلانیت مسلمانان تحلیل می‌کند. نویسنده در نهایت، سه مقصد کلان و برتر شریعت یعنی یکتاپرستی (توحید)، پاک‌سازی (تزکیه) و آبادانی (عمران) را به عنوان اساس و محور تمام احکام و اهداف شریعت معرفی می‌کند. این اثر، چارچوبی نظام‌مند برای فهم و کاربرد مقاصد شریعت در عصر حاضر ارائه می‌دهد و منبعی ارزشمند برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به فقه معاصر و فلسفه دین است. | |||
این | این کتاب را سید ابوالقاسم حسینی با عنوان مقصدهای شریعت به زبان فارسی ترجمه کرده و [[ابوالقاسم علیدوست]] بر آن مقدمه نگاشته است. | ||
== معرفی اجمالی == | == معرفی اجمالی == | ||
| خط ۶۵: | خط ۶۳: | ||
== فقه و میراث؛ برخی به سود وی و برخی در برابر وی == | == فقه و میراث؛ برخی به سود وی و برخی در برابر وی == | ||
طه جابر در فصل اول به بررسی وضعیت میراث فقهی اسلام و موانع فکری و فرهنگی بازنگری در آن می‌پردازد و تأکید می‌کند برای تحول روشمند و مطلوب در فقه اسلامی، باید در میراث گذشته بازنگری کلی و همه‌جانبه صورت پذیرد(ص۸۶). او میان «وحی» و «میراث» تفاوت قائل می‌شود و روشن می‌سازد که منظور از بازاندیشی، فهم و تفسیر انسان‌های گذشته از دین و وحی است، نه خود وحی که امری ثابت و تغییرناپذیر است(ص۸۷ | طه جابر در فصل اول به بررسی وضعیت میراث فقهی اسلام و موانع فکری و فرهنگی بازنگری در آن می‌پردازد و تأکید می‌کند برای تحول روشمند و مطلوب در فقه اسلامی، باید در میراث گذشته بازنگری کلی و همه‌جانبه صورت پذیرد (ص۸۶). او میان «وحی» و «میراث» تفاوت قائل می‌شود و روشن می‌سازد که منظور از بازاندیشی، فهم و تفسیر انسان‌های گذشته از دین و وحی است، نه خود وحی که امری ثابت و تغییرناپذیر است (ص۸۷-۸۸). | ||
سپس | العلوانی سپس به علل و اسباب متعددی اشاره می‌کند که باعث شده‌اند اندیشمندان مسلمان به بازنگری جدی در میراث فقهی نپردازند و این میراث بدون نقد باقی بماند. او با استناد به شواهد فراوانی از فقه اهل‌سنت، ضرورت ارزیابی و بازبینی این میراث را نشان می‌دهد و بر تاریخ‌مندی اندیشه اسلامی و روشمندی معرفت قرآنی تأکید دارد (ص۹۰-۹۸). | ||
از دیگر نکات مهم این فصل، تأکید بر این است که بازنگری در میراث فقهی باید با رعایت اصول و مبانی قرآنی و توجه به مقاصد عالی شریعت صورت گیرد تا فقه بتواند پاسخگوی نیازهای زمانه و مسائل جدید باشد. نویسنده معتقد است | از دیگر نکات مهم این فصل، تأکید بر این است که بازنگری در میراث فقهی باید با رعایت اصول و مبانی قرآنی و توجه به مقاصد عالی شریعت صورت گیرد تا فقه بتواند پاسخگوی نیازهای زمانه و مسائل جدید باشد. نویسنده معتقد است بدون این بازنگری، فقه در برابر تحولات اجتماعی و فکری معاصر ناتوان خواهد ماند و این امر به عقلانیت دینی مسلمانان آسیب می‌رساند. در ادامه به موضوعاتی چون تاثیر اسرائیلیات بر تفکر فقهی (ص۹۸)، فقه و حیله‌های شرعی (ص۱۰۴) و رهنمودهای آیات به روش قرآن پرداخته است (ص۱۱۲). | ||
== فقه اولویت‌ها یا دانش اولویت‌ها؟ == | == فقه اولویت‌ها یا دانش اولویت‌ها؟ == | ||
العلوانی در این فصل به بررسی مفهوم «فقه اولویت‌ها» می‌پردازد. | العلوانی در این فصل به بررسی مفهوم «فقه اولویت‌ها» می‌پردازد. نویسنده معتقد است در فرآیند استنباط احکام باید اولویت‌ها و مصالح شریعت به صورت نظام‌مند در نظر گرفته شوند و اجتهاد باید بر اساس این اولویت‌ها انجام شود. نویسنده به نقد فقهی می‌پردازد که صرفاً به ظواهر نصوص توجه می‌کند و موضوعاتی چون ماهیت موضوع، فقه اولویت‌ها، دانش اولویت‌ها، آثار بی‌اعتنایی به دانش اولویت‌ها و اقتصاد در فقه را بررسی کرده است (ص۱۲۵- ۱۴۶). | ||
در نگاه نویسنده فقه اولویت‌ها به معنای اعم از شناخت احکام، اعمال شرعی و اعتقادات است و منظور از فقه اکبر، فقه شناخت تمام این مسائل است (ص۱۲۸) و بخشی از فقه اولویت‌ها، تأسیس معنایی است که آن را به دانش اولویت نامگذاری می‌کنیم (ص۱۳۸). | در نگاه نویسنده فقه اولویت‌ها به معنای اعم از شناخت احکام، اعمال شرعی و اعتقادات است و منظور از فقه اکبر، فقه شناخت تمام این مسائل است (ص۱۲۸) و بخشی از فقه اولویت‌ها، تأسیس معنایی است که آن را به دانش اولویت نامگذاری می‌کنیم (ص۱۳۸). | ||
| خط ۷۸: | خط ۷۶: | ||
العلوانی معتقد است اسلام رسالتی جهانی دارد و برای تحقق این جهان شمولی باید از محدوده عمل و ظاهر و هیئت گذشت تا به حوزه حقیقتی برسد که دارای حقایقی بنیادین و اساسی است (ص۱۴۴). | العلوانی معتقد است اسلام رسالتی جهانی دارد و برای تحقق این جهان شمولی باید از محدوده عمل و ظاهر و هیئت گذشت تا به حوزه حقیقتی برسد که دارای حقایقی بنیادین و اساسی است (ص۱۴۴). | ||
در نگاه نویسنده بیشترین چیزی که در نقش دانش و مبانی شریعت در زمان ما رواج دارد، کتاب‌های دوره ششم ادوار فقه است. این مرحله با سقوط بغداد در سال | در نگاه نویسنده بیشترین چیزی که در نقش دانش و مبانی شریعت در زمان ما رواج دارد، کتاب‌های دوره ششم ادوار فقه است. این مرحله با سقوط بغداد در سال ۶۵۶ق آغاز و تا کنون ادامه دارد که مرحله تقلیدی محض می‌باشد (ص۱۵۰). | ||
== درآمدی بر فقه اقلیت‌ها؛ نظریاتی بنیادین == | == درآمدی بر فقه اقلیت‌ها؛ نظریاتی بنیادین == | ||
العلوانی در فصل سوم موضوع «درآمدی بر فقه اقلیت‌ها؛ نظریاتی بنیادین» را مطرح و در مورد چگونگی استنباط احکام برای مسلمانانی که در جوامع غیرمسلمان زندگی می‌کنند می‌پردازد. وی چالش‌های فقهی، اجتماعی و سیاسی مرتبط با فقه اقلیت‌ها را بررسی می‌کند و ضرورت توسعه این حوزه فقهی را برای حفظ حقوق و مصالح اقلیت‌های مسلمان مطرح می‌سازد. این فصل شامل نظریات بنیادین و راهکارهای نوین برای پاسخ به مسائل اقلیت‌ها است که فقه باید انعطاف‌پذیر و متناسب با شرایط خاص اقلیت‌ها باشد و موضوعاتی چون فقه اقلیت‌ها، ضرورت اجتهاد، اصول فقه اقلیت‌ها و دادخواهی و عمل‌گرایی فعال و مثبت را مطرح کرده است (ص۱۵۵- ۱۷۸). | العلوانی در فصل سوم موضوع «درآمدی بر فقه اقلیت‌ها؛ نظریاتی بنیادین» را مطرح و در مورد چگونگی استنباط احکام برای مسلمانانی که در جوامع غیرمسلمان زندگی می‌کنند می‌پردازد. وی چالش‌های فقهی، اجتماعی و سیاسی مرتبط با فقه اقلیت‌ها را بررسی می‌کند و ضرورت توسعه این حوزه فقهی را برای حفظ حقوق و مصالح اقلیت‌های مسلمان مطرح می‌سازد. این فصل شامل نظریات بنیادین و راهکارهای نوین برای پاسخ به مسائل اقلیت‌ها است که فقه باید انعطاف‌پذیر و متناسب با شرایط خاص اقلیت‌ها باشد و موضوعاتی چون فقه اقلیت‌ها، ضرورت اجتهاد، اصول فقه اقلیت‌ها و دادخواهی و عمل‌گرایی فعال و مثبت را مطرح کرده است (ص۱۵۵- ۱۷۸). | ||
برنامه‌ریزی برای مسلمانان هر کشور، پرهیز فرزندان مسلمانان اقلیت از | برنامه‌ریزی برای مسلمانان هر کشور، پرهیز فرزندان مسلمانان اقلیت از گرفتارشدن در بند اصطلاحات فقهی و تاریخی که ریشه در وحی ندارد مانند دار الاسلام و دار الکفر، بیان‌کردن حقایق زیبای اسلام توسط اقلیت‌های مسلمان از جمله نتایجی است که در این فصل بیان شده است (ص۱۷۸- ۱۸۱). | ||
== بی‌توجهی به مقاصد و اولویت‌ها و تأثیر منفی بر عقل مسلمان == | == بی‌توجهی به مقاصد و اولویت‌ها و تأثیر منفی بر عقل مسلمان == | ||
| خط ۹۱: | خط ۸۹: | ||
نویسنده در فصل پنجم به معرفی سه مقصد کلان و برتر شریعت پرداخته و آنها را محور تمام مقاصد عالی قرآنی می‌داند. وی معتقد است این سه مقصد کلان از طریق استقراء در متون قرآنی و روایی استخراج شده‌اند و باید محور تمام احکام و اجتهادات شرعی قرار گیرند (ص۱۹۳-۲۴۱). | نویسنده در فصل پنجم به معرفی سه مقصد کلان و برتر شریعت پرداخته و آنها را محور تمام مقاصد عالی قرآنی می‌داند. وی معتقد است این سه مقصد کلان از طریق استقراء در متون قرآنی و روایی استخراج شده‌اند و باید محور تمام احکام و اجتهادات شرعی قرار گیرند (ص۱۹۳-۲۴۱). | ||
# یکتاپرستی (توحید): محور اصلی شریعت، تأکید بر یگانگی خداوند و پرستش او به‌تنهایی است. بنابراین، همه احکام و قوانین شرعی باید در خدمت حفظ و تقویت این اصل بنیادین قرار گیرند. یکتاپرستی به عنوان پایه و اساس ایمان، زمینه‌ساز ارتباط مستقیم انسان با خدا و راهنمای زندگی فردی و اجتماعی است | |||
# پاک‌سازی (تزکیه): شریعت با احکام و دستورات خود تلاش می‌کند انسان‌ها را از گناهان، فساد و انحرافات دور کند و به سوی فضایل و ارزش‌های اخلاقی سوق دهد. | |||
# آبادانی (عمران): آبادانی به معنای ساختن جامعه‌ای سالم، عادلانه و پویا است که در آن انسان‌ها بتوانند زندگی شایسته و متعادل داشته باشند. | |||
العلوانی این سه اصل را به عنوان اصول راهنمای کلان در فقه و اجتهاد اسلامی مطرح می‌سازد که می‌توانند به بازسازی و ارتقاء فهم شریعت در جهان معاصر کمک کنند. وی معتقد است هر کسی که خداوند وی را در ضبط قواعد فقه و کلیات و اصول و فروع فقه همراه مقاصد برتر موفق کند، تمام خیر و نیکی را به دست آورده است (ص۱۹۷). نویسنده در این فصل، ۲۵ نکته را با تمسک به شماری از آیات و دیدگاه فقها و متفکران مورد بسط و شرح قرار داده است (ص۱۹۳-۲۴۱). | العلوانی این سه اصل را به عنوان اصول راهنمای کلان در فقه و اجتهاد اسلامی مطرح می‌سازد که می‌توانند به بازسازی و ارتقاء فهم شریعت در جهان معاصر کمک کنند. وی معتقد است هر کسی که خداوند وی را در ضبط قواعد فقه و کلیات و اصول و فروع فقه همراه مقاصد برتر موفق کند، تمام خیر و نیکی را به دست آورده است (ص۱۹۷). نویسنده در این فصل، ۲۵ نکته را با تمسک به شماری از آیات و دیدگاه فقها و متفکران مورد بسط و شرح قرار داده است (ص۱۹۳-۲۴۱). | ||