رقص (منابع مطالعاتی)
رقص، رقص در اصطلاح به حرکات منظم و هماهنگ اندام‌های بدن گفته می‌شود که گاه به‌صورت فردی یا جمعی و گاه همراه با ابزارهایی چون چوب یا پارچه انجام می‌گیرد. در منابع فقهی، فقها به‌طور عمده حکم به حرمت رقص داده‌اند، هرچند در خصوص برخی اقسام آن اختلاف‌نظرهایی مطرح شده است. از مهم‌ترین مبانی فقهی حرمت رقص، اطلاقات و عمومات ادله حرمت لهو و لعب، تحریک شهوت و وجود مفسده در آن است. در این زمینه، برخی فقها به روایاتی که رقص را نهی کرده‌اند استناد کرده و آن را از مصادیق لهو محرّم برشمرده‌اند.
با تحولات اجتماعی دوران معاصر، مسائل جدیدی پیرامون حکم فقهی رقص مطرح شده است. از جمله اینکه آیا اطلاق حرمت شامل تمامی انواع رقص است یا می‌توان برخی اقسام آن را مستثنا کرد؟ به‌ویژه در مورد رقص‌های ورزشی که در قالب تمرین‌های بدنی انجام می‌شوند و دارای غرض عقلایی هستند، این سؤال مطرح است که آیا تحت ادله تحریم قرار می‌گیرند یا خیر؟ همچنین رقص‌های محلی و آیینی که در برخی جوامع به‌عنوان بخشی از فرهنگ قومی انجام می‌شوند، چه حکمی دارند؟ در بحث رقص درمانی که در برخی روش‌های پزشکی و توان‌بخشی به‌عنوان شیوه‌ای برای بهبود عملکرد فیزیکی و روانی به‌کار می‌رود، آیا همچنان حکم حرمت جاری است یا می‌توان آن را از تحت اطلاقات ادله حرمت خارج کرد؟
از دیدگاه فقهی، بسیاری از فقها حرمت مطلق رقص را پذیرفته‌اند. از جمله، حسینعلی منتظری و سید علی سیستانی با استناد به روایات، هرگونه رقص را حرام دانسته‌اند، خواه از سوی مردان باشد یا زنان، خواه در خلوت باشد یا در جمع. در مقابل، مهدی هادوی تهرانی با تفکیک میان اقسام رقص، آن را زمانی حرام می‌داند که موجب تحریک شهوت یا دارای مفسده باشد، و در غیر این صورت، دلیلی بر تحریم آن نمی‌بیند. همچنین، ناصر مکارم شیرازی هرچند در فتاوای خود حرمت مطلق رقص را بیان کرده است، اما رقص فرد در خلوت را از این حکم استثنا نموده و معتقد است که هر نوع حرکات هماهنگ و موزون را نمی‌توان لزوماً مصداق رقص دانست.
در میان مبانی فقهی این دیدگاه‌ها، برخی فقها به اطلاقات و عمومات ادله تحریم لهو و لعب استناد کرده‌اند و رقص را به‌عنوان عملی لغو و بیهوده، مشمول این احکام دانسته‌اند. برخی دیگر نیز با توجه به قاعده مفسده، هر رقصی که موجب فساد اخلاقی یا تحریک شهوت باشد را داخل در حکم تحریم دانسته‌اند. اما در مقابل، گروهی از فقیهان با استناد به قاعده تبعیت احکام از مصالح و مفاسد واقعی، قائل به تفصیل شده و برخی از مصادیق رقص را از اطلاق حرمت خارج کرده‌اند. این اختلاف‌نظرها نشان می‌دهد که حکم فقهی رقص در دوران معاصر همچنان محل بحث و اجتهاد بوده و بررسی‌های دقیق‌تری در پرتو تطبیق اصول فقهی بر مصادیق نوپدید لازم است.
کتاب‌ها
فارسی
- نگاهی نو به موسیقی و رقص، علی اسماعیل‌پور، تهران، زمزمه جاوید، ۱۴۰۱ش.
- موضوع‌شناسی رقص بر اساس فقه جعفری، علی رضایی آدریانی، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۰ش. فهرست کتاب را از اینجا ببینید.
- حکم رقص از دیدگاه فقه مذاهب خمسه، مجتبی پورشیخی، تهران، نسیم دانش کهن، ۱۳۹۷ش. فهرست کتاب را از اینجا ببینید.
- غنا و موسیقی و رقص در اسلام، مرتضی چیت‌سازیان و مژده کرمی، تهران، چتر دانش، ۱۳۹۹ش. فهرست کتاب را از اینجا ببینید.
- پژوهشی نو در احکام :رقص، کف زدن، سوت و بشکن، محمدرضا نکونام، اسلام‌شهر، صبح فردا، ۱۳۹۳ش. -کف-زدن، -سوت-و-بش/ فهرست کتاب را از اینجا ببینید.
- شرع و شادی: دیدگاه‌های فقهی درباره رقص، دست‌زدن و شادی، ابوالفضل طریقه‌دار، قم، همسایه، ۱۳۷۷ش. فهرست کتاب را از اینجا ببینید.
پایان‌نامه‌ها
عربی
- الغناء و الرقص علی المذاهب الخمسه، علی ناصری، جامعة المصطفی العالمیة، کارشناسی ارشد، ۱۳۸۶ش. پایان‌نامه را از اینجا ببینید.