فقه معاصر:پیش‌نویس نگاهی نو به موسیقی و رقص (کتاب)
 | توجه! این صفحه در حال نگارش است و ممکن است مطالب آن تغییر کند. پس از نهایی شدن، این برچسب برداشته می‌شود. |
مجتبی عابدینی
نگاهی نو به موسیقی و رقص نوشته علی اسماعیل‌پور جنبه‌های مختلف موسیقی و رقص را بررسی می‌کند. این کتاب موضوعاتی چون معنای غنا، فعلیت و شأنیت طرب، و ملاک تشخیص غنا را تحلیل می‌کند. نویسنده به بررسی دیدگاه‌های مختلف درباره غنا، از جمله ارتباط آن با صوت و کلام، و همچنین حکم غنا در ایام جشن و سرور می‌پردازد. او شرایط جواز غنا در عروسی‌ها و حکم موارد مشکوک را نیز مورد بحث قرار می‌دهد. در نهایت، نویسنده به تحلیل دیدگاه‌های فقهی امام و مقام معظم رهبری در موضوع غنا و موسیقی می‌پردازد.
معرفی اجمالی
کتاب نگاهی نو به موسیقی و رقص نوشته علی اسماعیل‌پور را نشر زمزمه جاوید منتشر کرده است. چاپ اول این کتاب در سال ۱۴۰۱ در ۲۰۳ صفحه منتشر شده است. این کتاب، بدون اینکه مباحث را به فصل‌های و بخش‌های مختلف تقسیم کند، جنبه‌های مختلف موسیقی و رقص را مطرح و بررسی کرده است.
محتوای کتاب
معنای لغوی و اصطلاحی غنا
نویسنده کتاب را با مقدمه‌ای درباره موسیقی و انواع آن آغاز می‌کند، سپس به تعریف غنا و قیود مرتبط به آن اشاره و معنای لغوی و اصطلاحی غنا را تحلیل می‌کند. در ادامه نیز دو تعریف مختلف از غنا را می‌آورد (ص۵-۲۹).
فعلیت و شأنیت طرب
مراد از «طرب» در این زمینه، طرب بالفعل است یا طرب بالقوه؟ نویسنده توضیح می‌دهد که عواملموجب حرمت غنا به این بستگی دارند که آیا باید تأثیر غنا بر شنوندگان یا خود خواننده بالفعل باشد یا ضرورتی برای این تأثیر وجود ندارد و فقط شأنیت چنین حالتی مورد نظر است. نویسنده معتقد است که بررسی ادله و براهین لغوی و فقهی می‌آموزد که برای ایجاد واقعیت طرب، فعلیت تحقق آن ضرورتی ندارد. او همچنین به فقهایی اشاره می‌کند که در مبانی فقهی خود شأنیت را ملاک ایجاد طرب می‌دانند (ص۲۸-۳۰).
غنا از مقوله صوت یا کلام؟
غنا مربوط به صوت است یا کلام یا ترکیبی است از هر دو؟ نویسنده در بررسی مفهوم غنا به این سؤال پاسخ می‌دهد و سه دیدگاه را مطرح می‌کند: ۱. برخی معتقدند غنا فقط به کلام مربوط است؛ ۲. گروهی دیگر بر این باورند که غنا به کیفیت صوت مربوط می‌شود و ۳. برخی از علما غنا را ترکیبی از صوت و کلام می‌دانند. به باور نویسنده، دیدگاه سوم به واقعیت نزدیک‌تر است؛ زیرا دو نظریه اول پیامدهای نادرستی دارند. نویسنده در ادامه، پیامدها را مطرح می‌کند (ص۳۰-۳۵).
ملاک تشخیص غنا
نویسنده در مورد ملاک تشخیص غنا می‌نویسد که با مراجعه به متون فقهی قدما و متأخران به این نتیجه می‌رسیم که بیشتر فقها عرف را ملاک و مقیاس تعیین مصداق غنا دانسته‌اند. او در ادامه بحث عرف را مطرح می‌کند و معتقد است که عرف وقتی موضوع حکم شرعی قرار می‌گیرد، خودش تابع متغیرهایی چون زمان، مکان و اوضاع مختلف فرهنگی و اجتماعی می‌شود و وقتی موضوع تغییر کند، حکم نیز به‌تبع آن تغییر می‌کند. از آنجا که مفهوم غنا به‌تبع تغییر عرف با تحول زمان، مکان و احوال انسان‌ها متحول می‌شود، نمی‌توان یک تعریف جامع و مانع عرفی برای غنا ارائه کرد و برای تشخیص معنای غنا باید به کتاب و سنت روی آورد (ص۳۷-۴۳).
حکم غنا در ایام جشن و سرور مثل عروسی‌ها و غیره
به باور نویسنده رق به برخی از روایاتی برمی‌خوریم که از آنها رائحه نوعی اذن و رخصت به گونه‌ای بر نوعی خاص از آوازخوانی برداشت می‌شود. به گفته وی اکثریت قریب به اتفاق فقها متعرض استثنا غنا در ایام عید و هنگام شادی نشده‌اند و ظاهر اطلاق کلامشان ظهور بر حرمت ذاتی آن دارد چرا که زمینه شادی مجوز حلیتت غنا نخواهد بود البته اگر غنا در بعضی روایات مطرح شده را مورد توجه قرار بدهیم متوجه می‌شویم که حکم حرمت شرعی غنا موضوعی است نه حکمی یعنی موضوعاً از بحث غنا خارج است نه آنکه غنا باشد ولی استثناء حکم حرمت آن برداشته شده باشد (ص۴۴ - ۴۹).
شرایط جواز غنا در عروسی‌ها
به باور نویسنده فقها دو موضوع حدی و آوازخوانی زنان در عروسی‌ها را از حکم کلی حرمت مستثنا کرده‌اند. او به نقل از شیخ زین العابدین مازندرانی، هشت شرط را برای غنای در عروسی ذکر می‌کند که با وجود آن شروط، آوازخوانی زنان در مجالس عروسی جایز است. نویسنده در ادامه، نظر فقهای متقدم و متاخر را ذکر می‌کند که غنا در عروسی‌ها را از حکم کلی حرمت غنا استثنا نکردند (ص۵۰-۵۹).
حکم موارد مشکوک
نویسنده حکم موارد مشکوک غنا را می‌آورد و با تقسیم‌بندی شبهات مصداقیه و مفهومیه، حکم غنا را بررسی می‌کند. به باور نویسنده، اگر در اصل تکلیف شک وجود داشته باشد، اصل برائت جاری می‌شود. بنابراین در صورت احراز نشدن تحقق موضوع و شک در تعلق حکم حرمت غنا، اصل برائت را جاری می‌کنیم و شنیدن آن را حلال می‌دانیم البته برخی از علما اصل احتیاط را ذکر کرده‌اند (ص۶۲-۶۵).
نویسنده مباحث مختلفی مثل موسیقی، تعریف و معنای رقص، رقص از نگاه روایات و حکم رقص از نگاه مراجع تقلید را آورده است (ص۶۵-۸۷).
وی در ادامه، دیدگاه‌های فقهی امام خمینی و مقام معظم رهبری در موضوع غنا و موسیقی را تحلیل کرده است (ص۹۲-۱۶۴).