فقه و حریم خصوصی (کتاب)

نویسنده: ابراهیم صالحی حاجی‌آبادی

فقه و حریم خصوصی (کتاب)
اطلاعات کتاب
نویسنده	حبیب‌الله احمدی
موضوع	فقه اجتماعی
سبک	گزارشی
زبان	عربی و فارسی
تعداد جلد	۱
تعداد صفحات	۱۴۸
اطلاعات نشر
ناشر	فاطیما
محل نشر	قم
تاریخ نشر	۱۴۰۳ش
نوبت چاپ	اول

• چکیده

فقه و حریم خصوصی نوشته حبیب‌الله احمدی که مطالبی را درباره مسئله حریم خصوصی و فقرزدایی (زندگی‌بخشی) و اطعام از آیات، روایات و سخنان دیگران جمع‌آوری کرده است. نویسنده، حریم خصوصی و ثروتمند بودن را بخشی اساسی از زندگی فردی و اجتماعی معرفی می‌کند که شامل آزادی تصمیم‌گیری، استقلال فردی و ممنوعیت مداخله غیرمجاز دیگران در امور شخصی است.

نویسنده در بحث حریم خصوصی با تحلیل احکام فقهی مرتبط با حفظ اسرار، منع تجسس، حرمت افشای اطلاعات خصوصی و حدود ورود به حریم دیگران، چارچوبی شرعی برای حمایت از حریم خصوصی ارائه می‌دهد. همچنین، نویسنده ذیل قاعده اغناء و اطعام، با استناد به قرآن و سنت، ضمن بیان خطر فقر، اغناء و بی نیازی را قاعده زندگی‌بخش دانسته و بر این باور است که مال، سبب شرافت و عزت انسان است.

معرفی و ساختار

کتاب «فقه و حریم خصوصی» توسط حبیب‌الله احمدی در ۱۴۸ صفحه و به دو زبان عربی و فارسی نوشته شده و در سال ۱۴۰۳ش توسط انتشارات فاطیما به چاپ رسیده است. نویسنده در این کتاب بر اساس آیات، روایات و نظرات برخی فقها سعی کرده است مطالبی را درباره دو مسئله حرمت هتک حریم خصوصی و همچنین ترغیب برای فقرزدایی و اطعام جمع‌آوری کرده است.

نویسنده با وجود اینکه دو مسئله مهم اجتماعی را مد نظر قرار داده ولی بدون ارائه تحلیل، فقط به جمع‌آوری آیات و روایات پرداخته است؛ این در حالی است که درباره این دو موضوع کتاب‌ها و مقالات متعددی به رشته تحریر درآمده و این کتاب می‌توانست با اتکا به آنها به صورت تحلیلی پیش می‌رفت. در این کتاب بخش محدودی از روایات مرتبط مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین به جز چند مورد محدود، به مسائل فقهی و پیرامون آن توجه کافی نشده است. نکته دیگر اینکه دو موضوع مورد بررسی ارتباطی با هم ندارند و در عنوان کتاب هم فقط به مسئله حریم خصوصی اشاره شده است.

نویسنده در اقدام غیرمعمول کتاب را به دو بخش تقسیم کرده و در قسمت اول محتوای مورد نظر را به زبان عربی درج کرده و در قسمت دوم کتاب همان محتوا را به فارسی ترجمه کرده است. از دیگر نکات درباره کتاب اختصاص بیشتر حجم کتاب به متن روایات و آیات بدون هیچ‌گونه تحلیل است که هم در قسمت عربی و فارسی این روش تکرار شده است.

حریم اشخاص یا حقوق شهروندی

احمدی ضمن ارائه تعریف از حریم خصوصی، به بیان حریم شخصی از منظر قانون مدنی پرداخته و بر این باور است که فضای مجازی به طور جدی حریم خصوصی افراد را در معرض خطر قرار داده است (ص۷۶- ۸۰). نویسنده، وجود روایات متعدد در ابواب متعدد فقه را گویای تواتر اجمالی و معنوی بر حفظ حریم خصوصی دانسته است و سپس دیدگاه امام خمینی در مورد حریم اشخاص را متذکر شده است (ص۸۰-۸۶). او همچنین موضوعاتی مانند حرمت حریم نفس و جان، آبرو، اهمیت حریم حیثیت را با استناد به روایاتی مورد تاکید قرار داده است (ص۸۶-۹۶).

یکی دیگر از موضوعات مورد بحث کتاب مسئله «حریم و تفتیش عقاید» است. وی با تمسک به اصل ۲۳ قانون اساسی مبنی بر حرمت تفتیش عقاید، بر این باور است هتک حرمت حریم شخصی، حکم است نه حق که قابل اسقاط باشد و هرگونه هتک حرمت حریم شخصی بدون اذن، حرام و جایز نیست. نویسنده معتقد است تا راه توبه باز است، نوبت به اجرای حد و تعزیر نمی‌رسد (ص۹۷-۱۰۲).

احمدی بحث از حرمت حریم مال را نیز مورد توجه قرار داده و با تمسک به شماری از آیات و روایات، ضمن گوشزد کردن خطرات فقر و بیان اهمیت مال، در نهایت به این باور می رسد که اموال اشخاص نیز دارای حرمت شرعی هستند و نمی‌توان اموال مردم را مورد هتک حرمت قرار داد. از همین روی و با تمسک به روایاتی معتقد است اگر کسی برای حفظ و در دفاع از اموال خود کشته شود، شهید محسوب می شود و این وظیفه حاکمان است که برای رفاه مردم تلاش کند و از نابود شدن اموال و سرمایه های آنها که قوام اقتصادی یک جامعه به آنها بستگی دارد، باید دفاع کند (ص۱۰۲-۱۰۸).

نویسنده در ادامه ضمن طرح و توضیح مفاهیم محارب، بغات و افساد فی الارض، جاسوس، روسپی‌گری و قول زور بر این باور است کسی که به حریم خصوصی دیگران وارد شود مرتکب جرم شده و نصوص و روایات مختص به مسلمانان نیست، بلکه به‌طور کلی گویای آن است که جان و مال و عرض تمام شهروندان فارغ از دین و مذهب دارای حرمت است و این یک قاعده عام فقهی است که ممکن است در برخی شرایط خاص زمان و مکانی تخصیص بخورد (ص۱۰۸-۱۱۸).

در بحث امر به معروف و نهی از منکر نویسنده با تمسک به روایات و شماری از آیات معتقد است: نمی‌توان به عنوان نهی از منکر به حریم خصوصی کسی وارد شد تا مشخص شود وی در حریم خصوصی خود چه کار خیر یا شری را انجام می دهد. در نگاه نویسنده حریم خصوصی حد و مرز خاصی ندارد، بلکه هر چیزی را که شخص آن را از دیگران مخفی نگاه می دارد جزء حریم خصوصی محسوب می‌شود (ص۱۱۹-۱۲۵). نویسنده برای اثبات و تبیین این قاعده به ۶۸ حدیث تمسک جسته است (ص۷۵-۱۲۲).

قاعده اغناء و اطعام

احمدی با تمسک به برخی آیات بر این باور است، فقر و گرسنگی حاصل شده برای بشر، هیچ ارتباطی به کمبود منابع غذایی ندارد که خداوند روزی همه را مهیا و آماده کرده است، بلکه از جمله علل فقر عبارتند از: توجه نداشتن به تولید مواد غذایی، سوء مدیریت، استثمار و استفاده نکردن از تکنولوژی‌های روز دنیا. نویسنده ضمن بیان آنکه فقر، خطرناک ترین عامل انحطاط جامعه است، به بیان برخی راه کارها ازجمله اغناء و اطعام برای نجات جامعه از فقر می‌پردازد (ص۱۲۹-۱۳۱).

نویسنده با تمسک به شماری از نصوص دینی از قرآن و روایت، اطعام مردم را راهکار موقت برای رهایی از فقر می‌داند و در این رابطه ۶ روایت را مورد تمسک قرار داده و می گوید که قصد دارد قاعده اطعام و اغناء را به‌صورت قاعده‌ای در فقه ساماندهی کند؛ از همین روی موضوع اطعام از منظر قرآن، اهل‌بیت و روایات را مورد بررسی قرار داده است (ص۱۳۱-۱۳۵). احمدی ذیل قاعده زندگی بخشیدن(اغناء)، موضوعاتی چون نقش محوری مال در زندگی، ترغیب بر افزودن سرمایه، ترغیب بر اغناء فقیر، ترغیب به کار و تلاش را با تمسک به روایات و برخی آیات مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. (ص۱۳۶-۱۴۷).