مذاق شارع (منابع مطالعاتی)
مذاق شارع به‌عنوان یک ابزار مهم در فرایند استنباط احکام شرعی، به‌ویژه در فقه امامیه، به درک و فهم غایات و روح کلی شریعت اشاره دارد که از آن برای استنباط احکام در مواردی استفاده می‌شود که نصوص صریح و قطعی در خصوص آن مسائل وجود ندارد. این مفهوم، به‌طور خاص به تجزیه‌وتحلیل تمایلات و گرایش‌های عمومی شارع در برخورد با مسائل فقهی پرداخته و به فقیه این امکان را می‌دهد که حکم شرعی را با توجه به اهداف کلان دین استخراج نماید.
حجیت مذاق شارع در استنباط احکام، به‌ویژه در مسائل مستحدثه و پیچیده، به‌شدت مورد تأکید قرار دارد و در واقع به‌عنوان یکی از ارکان اجتهاد شناخته می‌شود. به‌عنوان مثال، در مسائل حقوقی و کیفری، مذاق شارع می‌تواند مبنای تفسیری و اجتهادی برای تعیین حکم در شرایطی باشد که در نصوص موجود پیش‌بینی نشده است. در این راستا، یکی از چالش‌های اساسی در کاربرد مذاق شارع، روش‌شناسی صحیح برای کشف این تمایلات است، به‌ویژه زمانی که قصد استنباط حکمی در شرایط جدید یا با مباحث حقوقی پیچیده وجود دارد.
از سوی دیگر، مذاق شارع در تحلیل و تطبیق با مقاصد شریعت و مصلحت، نقشی محوری دارد و می‌تواند به‌عنوان یک معیار اصلی در تشخیص صحت و استحکام حکم فقهی عمل کند. بررسی حجیت و کارکرد مذاق شارع در فقه امامیه و مقایسه آن با دیگر روش‌های اجتهادی، به‌ویژه در فقه جزایی و کیفری، اهمیت ویژه‌ای دارد و می‌تواند به تبیین دقت‌های فقهی و تطبیق احکام با شرایط زمان و مکان یاری رساند.
کتاب‌ها
فارسی
- مفهوم و حجیت مذاق شریعت در فرآیند استنباط احکام فقهی، ابوالفضل علیشاهی قلعه‌جوقی، قم، انتشارات بوستان کتاب، ۱۳۹۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا بببنید
- تذوق فقهی، آریا عمرانی، تهران، انتشارات ارشدان، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا بببنید
مقاله‌ها
فارسی
- تحلیل انتقادی حجیت مذاق شریعت در استنباط احکام شرعی، سعید احمدی‌فرد و محمد باقری شاهرودی، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۳، آذر ۱۴۰۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
- روش‌شناسی کشف مذاق شارع (مطالعهٔ موردی حکم رجوع در هبهٔ زوج به زوجه)، عبدالحمید واسطی، فصلنامه فقه و اصول (دانشگاه فردوسی مشهد)، شماره ۱۳۵، سال ۱۴۰۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مذاق شریعت در فقه امامیه و کارکرد آن در فقه و حقوق‌کیفری، سید مرتضی حسینی نسب؛ سمیرا گل خندان؛ محمود قیوم زاده، فصلنامه فقه جزای تطبیقی، شماره ۱۱، سال ۱۴۰۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تأملی در مفهوم و گستره مذاق شارع، غلامرضا پیوندی و مهدی متقیان، دوفصلنامه فقه حکومتی، شماره ۱۳، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بازجستی در ملاک‌های بنیادین شریعت در قانونگذاری (مذاق شریعت) با رویکردی بر سیرهٔ رضوی و آرای مقام معظم رهبری، علی محمدیان؛ بتول سلحشور، فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، شماره ۸۸، سال ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- سنجش استحسان در اهل سنت با مذاق شریعت در فقه امامیه، ابوالفضل علیشاهی قلعه جوقی، فصلنامه مطالعات اصول فقه امامیه، شماره ۱۵، سال ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مذاق شریعت و کارکردهای آن با تأکید بر فقه جزایی امامیه، عادل ساریخانی؛ مسعود نیک پرور، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۵۳، سال ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- استنادپذیری مذاق شریعت؛ تأملات و پرتوها، حمید ستوده، فصلنامه فقه اهل بیت، شماره ۷۷ و ۷۸، سال ۱۳۹۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مذاق شرع در کیفیت و اعتبار، سید رضی قادری، فصلنامه فقه، شماره ۴، سال ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مقایسه مفهوم مذاق شریعت با مصلحت و مقاصد شریعت، ابوالفضل علیشاهی قلعه جوقی، فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، شماره ۲، سال ۱۳۹۲ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- چیستی مذاق شریعت و آسیب‌شناسی فقهی آن، محمد عشایری منفرد، فصلنامه فقه اهل بیت، شماره ۷۳، سال ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مذاق شریعت، جستاری در اعتبار سنجی و کارآمدی، محمد عندلیب همدانی؛ حمید ستوده، فصلنامه فقه اهل بیت، شماره ۷۰ و ۷۱، سال ۱۳۹۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- حجیت «مذاق شریعت» و چالش‌های پیش روی آن، ابوالفضل علیشاهی، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۲۰، سال ۱۳۸۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- استناد فقهی به مذاق شریعت در بوته نقد، ابو القاسم علی دوست؛ محمد عشایری منفرد، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۲۲، سال ۱۳۸۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مذاق شریعت، محمود حکمت نیا، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۹، سال ۱۳۸۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی یک دیدگاه، احمد مبلغی، فصلنامه کیهان اندیشه، شماره ۶۸، ۱۳۷۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- مذاق و مقصد شریعت در احکام مربوط به طلاق، سجاد حمیدوند، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آیت‌الله‌العظمی بروجردی (ره)، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تنقیح مناط و مذاق شریعت و نقش آنها در فرایند استنباط فقهی، حیدر ناجی، کارشناسی ارشد، مدرسه شهید صدر (ره)، جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مذاق شرع و کاربردهای آن در فقه امامیه، امین رحیم‌زاده، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- جایگاه مذاق شریعت و کارکردهای آن در فقه جزایی امامیه با نگاهی به حقوق کیفری ایران، مسعود نیک پرور، دکتری تخصصی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه قم، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مذاق شارع و نقش آن در استنباط، علی‌محمد حیدرسرلک، دکتری تخصصی، جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مفهوم و حجیت «مذاق شریعت» در فرایند استنباط احکام فقهی، ابوالفضل علیشاهی قلعه‌جوقی، دکتری تخصصی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۸۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
سایر منابع
- تعریف قاعده مذاق شارع، درس خارح علی‌اکبر سیفی مازندرانی، ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش. از اینجا ببینید